Wednesday, February 22, 2012

Zaithiam leh Hlaphuahthiam, DL Moody-a rawngbawlpui
IRA D. SANKEY

Thuhriltu lar D.L. Moody-a chanchin kan sawi chuan Ira D. Sankey-a chanchin hi sawi loh theih a ni lo. Chutiang bawkin Kristian Hlabu kan keu chuan Ira D. Sankey-a hming hi hmun tam takah hmuh tur a awm a, a hlabu siam Sankey’s Sacred Songs and Solo’s (S.S.S) ami tam tak Kristian Hlabu-ah hian seng luh a ni. Zai leh hla lama a sulhnu hi a ropui a, Kristian Hlabu-ah hian a kutthlak hla 26 zet seng luh a ni.
            Panlai nun: US state pakhat Pensylvannia state-a Lawrence County huam chhunga khaw pakhat Edinburgh khuaah August 28, 1840 khan David leh Mary Sankey te inkarah a lo piang a, a pa hi English thlah niin a nu hi chu Scotch-Irish thisen kai a ni thung. A nu leh pa te hi sakhaw mi tak niin Methodist Episcopal Church member rinawm tak an ni a Sankey te unau pawh hi Pathian thu lamah an kaihruai tha hle a, nun dan changkang tak tak zirtirin saptawng zahawm taka tawng dan thlengin an zirtir a ni.
            A naupan lai atangin naupang hlim thei leh mize rinawm tlet tlawt nei mi a ni a, hlim hmel a put rengna hian midang hip theihna leh mi nelawm tak a nih tir a, hei hi a rawngbawl zelnaah a pawimawh hle. A naupan lai atangin zai leh rimawi lam ngaina tak mai a ni a, a pa phei chuan a naupan lai pawhin eng music instrument pawh khawih se rimawi nalh tak tak a tum chhuak thei zel niin a sawi nghe nghe a, zai a ngainat em avangin a in atanga hla tak Biak in pakhatah chuan regular takin a inkhawm thin.
            Hetiang taka mize ngainatawm leh fel, Kristian chhungkua atanga seilian bawk si hi nimahse kum 15 a tlin hma chuan piantharna tak tak a chang bik chuang lo a ni awm e. A piantharna tur kawng atana pawimawh em em chu Scotch mi, loneitu Pu Frazer nen an in laichinna hi a ni. Pu Frazer hi pa zaidam leh nunnem naupang ngaina em em mai a ni a, naupang ho pawhin an ngaina hle. Pu Frazer hian Sankey leh naupang dang te chu kawikhawmin Sunday School-ah a hruai thin a, thawnthu te hrilhin an lu chungah kut nghatin a tawngtai sak bawk thin. Pu Frazer nena an intawn atanga kum tam tak liam hnuah chauh piangthar mahse Pathian thu a hriatthiam tawka a ngaihthlakna hmasa leh a nun nghawng zui zel tu chu Pu Frazer-a hi a ni.
            Kum 16 a upa a nih laiin an in atanga mel 3-a hlaa The King’s Chapel-a harhthar lehna crusade chhim turin sawm a ni a, chuath chuan zantin a thiante nen an inkhawm thin. Rawlthar ta ngang chu inkhawmnaah chuan an ninhlei ve hle a, thusawi pawh ngaithla lem hlei lovin an inhrilhru thul, hma a sawn phah lo hle. Tlai khat chu chu kohhrana Upa pakhat chuan Sankey chu panin chhandamna chungchang a sawipui a, mahse chutah pawh chuan a la uksak lem lo. Chu kohhran Upa chuan Sankey chu a vei em avang chuan chumi ni atanga tlai tin mai chuan Sankey-a chu a kawm ta ziah mai a, tlai tam fe an inkawm hnu chuan Sankey pawh inhmuchhuakin pulpit hmaah thingthi a sual thupha chawiin a piangthar ve ta a, hemi hnu lawkah hian a pa chu hna lamah Newcastle-ah an sawn a, hetah hian Methodist Episcopal Church-ah lawiin high school a zir zawm ta bawk a ni.
            Hetianga a tlangval chhuah chhoh lai hian Pathian fakna hla sak lamah talent tha tak mai a nei a, Methodist Episcopal Church-a Sunday school-a a zai te chuan midang a hnehin thiam an ti em em vek a, a zai ngaihthlak duh avanga rawn inkhawm ringawt pawh tam tak an awm thin a, hmun hrang hrangah zaia rawngbawlna nei thinin a aw mawi tak chu Pathianin a rawngbawl nan a hmang tangkai hle. A hnu lawkah he kohhranah hian Sunday Sikul Superintendent atan ruat a ni a, hla pawh a phuah ve nual tawh a, heng a hla phuahte hian sak a hlawh chho hle.
            Hetianga lehkha zir chunga theihtawpa rawng a bawl lai hian Kum 1860-a American Civil War chhuah lai khan US President Abraham Lincoln-a’n American tlangval tam tak chu sawrkar pui tura sipaia tang turin a sawm a, Sankey pawh hi hemi tuma Sipaia inziak lut hmasa ber pawl niin Maryland-ah post a ni. Zai a ngainatna chu Sipaia a tan hnu pawhin a zual zel a, sipai dangte pawhin an ngainat phahin camp chhunga inkhawmnaah te pawh zai turin an sawm ta zel a. Mipa zaipawl (male Chorus) dinin Sipai Chaplain rawngbawlna an tawiawm thin a ni. American Civil War zawh hnu khan President Lincoln chuan a pa David Sankey chu Collector of Internal Revenue hna chelh turin a ruat a, Sankey pawhin sipai hna bansanin sawrkar hna a zawm a, a pa hnuaiah a thawk ta char char a ni.
            Kum 23 mi anih laiin September 9, 1863 khan Sunday School-a a zirlai leh a zaipawl member Fanny V. Edwards nen an innei a, a ni nen hian fapa pathum an nei nghe nghe a ni.
            Sipaia a tan hma atang tawh khan Sankey hi Young Mens Christian Association (YMCA)-ah a in hmang nasa hle a, sipai atanga a ban hnua Newcastle-a an insawn hnu pawhin Newcastle-ah hian a hovin YMCA chu din a ni a, President atan thlan a ni. Hetih lai hian zaia rawngbawla hun a hman nasat em avangin a pa phei chuan, “Sankey hi engahmah a lak tlak dawn loh a nih hi, hla bu zakzeh chunga hmun hrang hranga tlankual zuai zuai a zai bak tih nachang pawh hre lo,” tiin a sawisel hial a. Mahse a nu erawh chuan a pa phunna chu chhang letin, “Ka fapa hian a ipte a Whiskey (Zu) bottle ak lo va Pathian hla bu (Hymn Book) a zakzeh zawk thin avang hian ka lawm hle a ni,” tiin a chhang let a ni. Hetianga sawrkar hnathawk chunga rawngbawla a phar buai lai hian kum 1871 khan Indianapolis-a YMCA international Convention neih anih tumin a chhim tura sawm a ni a, hetah hian a ni a nun thlakthleng dawrh tu thil a tawn chu ni.
            He YMCA International Convention-ah hian rawngbawltu ropui D.L. Moody pawh thusawi tura sawm anih angin a lo tel ve a, Sankey pawhin a phur phah hle. Mahse he inkhawmpuiah hian hlasa a zai hona an neih thin chu a nung lovin a ro hle mai a,. Chumi avang chuan tuk khat chu he khawmpui kaihhnawiha Indianapolis Baptist kohhran pakhata tawngtai inkhawm neihah chuan zaihona nung lo lutuk chu ngaimawhin Presbyterian pastor Rev Robert McMillan chuan hetih hunlaia zaithiam lar tak ni tawh Sankey chu zai hruai turin a ko chhuak a. Tichuan Sankey chu rawn penchhuakin ‘There Is A Fountain Filled With Blood’ (Immanuela thi zama’n) tih hla chu a rawn la ta a, zai boruak rit leh nung lo tak chu Sankey-a leh chu hla hmang chuan Thlarau Thianghlimin rawn luahlanin kalkhawm te chu hlim tak leh nung takin an zaiho ta thup thup mai a ni.
            Inkhawm banah hian zai hruai tura sawmtu Rev Robert McMillan chuan Sankey-a ngaihsan em em mai thusawitu DL. Moody nen chuan a inhmelhriattir a. Moody chuan Sankey chu zaithiam a lo ti hle hi a ni awm a, an inhmelhriat hnu chuan a awmna te, nupui a neih leh neih loh te,  a hnathawh te a zawt a. Chung DL Moody-a zawhna te a chhan hnu chuan DL Moody chuan Sankey hnenah chuan “Nangmah ang hi rawngbawlpui tur kum riat chuang ka zawng tawh. I hna bansan la, rawngbawl hna min thawhpui turin Chicago-ah lokal ang che,”tiin a sawm ta chawt mai a, Sankey pawh chuan chak viau mahse a sawrkar hna thawh lai bansan tura a in ngaihruat chuan a rilru a buai ve hle.
           Ira D. Sankey hi a mi ngaihsan em em mai DL Moody-a’n amah zuia a rawngbawlnaa pui tura a sawm lai hian a rilru a buai hle mai. A nupui nen uluk takin tawngtaina nen Pathian rawn chungin Moody-a zui chu a tha em tih an ngaihtuah dun a. Hetih hunlaia a hna thawh lai US sawrkar hnuaia Internal Revenue Service-a a thawh pawh chu a bansan a tul si a. Tichuan Moody-a kohna chu Pathianin a hunpuma a talent pek hmanga a rawngbawl tura a kohna nia ngaiin a hnathawh lai bansana Moody-a rawngbawlnaa pui turin a in leh lo chu a chhuahsan ta a ni.
            DL Moody leh Ira D. Sankey te hi rawngbawlnaa inkawp fuh berte zing ami an ni awm e. Sankey-an Moody-a a zui tan kum hi kum 1871 kha niin hetih lai hian kum 30 mi a ni a. DL Moody-a kohhran Farewell Hall-ah leh a rawngbawlna hmun hrang hrangah zaia rawngbawlna a nei thin a ni. Sankey-a aw hi a mawi em em mai a, a zaithiam bawk si. Hei vang hian mi tam takin an ngaisang em em a, Moody-a rawngbawlna- Farewell Hall-a kohhran inkhawmna leh Sunday School kaihhruai te chu a missionary-na a ni tih hriain thinlung takin a thawk a. Heng inkhawmnaa a hlasak mawi tak tak te hian mi thinlung a hnehin mi tam tak mittui a ti tla fo reng a ni.
            Sankey-a hian hmingthat hlawh duh vangte, pawisa hlawh chhuah duh vangtein a zai ngai lova a zaichhan ber erawh chu a hlasak hmanga a tam thei ang ber Krista hnena hruai a ni. A thinlung tak takin a zai a, a hlasak amaha langchhuak thei turin theih tawpin a tang bawk a, hei vang hian a hla sak te Pathianin a hmang a, Moody-a sermon tluk zetin hna a thawk thin a ni.
Chicago Kangmei rapthlak
            Sankey hian Pathian fakna hlasak mai ni lo, thusawi rawngbawlna te pawh a nei ve thin tho va. October 8, 1871 Chawlhni zan inkhawma a hlasak laia Chicago khawpuia kangmei rapthlak tak chhuakin an Biak in Farewell Hall a tih kan tel avang khan Moody leh Sankey te pawh hi hun reilote chhung awm hrangin Sankey chu an khua Newcastle lamah a let leh a. Mahse Moody-an he biakin a sak that leh hnu hian Sankey pawh a nupui fanau te nen Chicago lamah an pem lut leh ta a ni. A let leh hnu lawk hian Moody chu rawngbawl tura sawm a nih angin England-ah a kal a. Hemi chhung hian Moody-a ai lo awhin thusawi rawngbawl hna te leh Sunday School enkawl hna te a lo thawk a, mi tam tak an kohhrana a lo hip luh avangin a chungah Moody pawh a lawm hle a, an pahniha an rawngbawlna pawn a hma aia rah chhuah tha zawkin Springfield, Illinois-a evengelistic Camping an neih leh tum phei chuan Pathian thlarauin nasa takin mal a sawm a ni.
            DL Moody-a leh Sankey-a te hian sawm an nih angin June 7, 1872 khan Europe ram hmun hrang hranga rawngbawlna nei turin an zinchhuak a, Pathianin anmahni hmangin British Isles-ah thlarau thianghlim harhtharna nasa tak a thlen a tih theih awm e. Heng hmunah te hian DL Moody-a’n Pathian thuchah ropui tak tak a sawi a, chumi zawhah Sankey-an thinlung leh tih takzetin, a hla sak hmanga mibo Krista hnena hruai tum ran chungin Pathian fakna hla a han sa thin a, ram an la duai duai mai a ni. DL Moody-a nen Europe-a rawng an bawl chhung hian mipui maktaduai 1.5 chuangin an rawngbawlna an chhim a, mi sing engemawzah Pathian hnenah an hruai a, British Isles phei chuan harhtharna nasa tak an chang nghe nghe a ni. (Europe-a rawng an bawl dan chipchiar zawk chu DL Moody-a chanchin chhuak hmasa lama kan chhuahah kan tarlan tawh kha)
            Hetianga hlawhtling taka Europe ram an fan hnu hian Aug 14, 1875-ah US-ah an let leh a, Moody-a te khua Northfield, Massachusets-ah rawngbawl nghalin hemi hnu hian US huapa rawngbawlna lian ber chu Brooklyn-ah an nei leh a, hei hi Philladelphia, New York leh Boston-ah te an neih chhunzawm zel a, US khawpui hrang hrang bakah Canada leh Mexico thlengin rawng an bawl dun a, Europe-ah pawh rawngbawlin an zin leh a ni. Hengah te hian zaia rawngbawl mai bakah hmun thenkhatah zaipawl member 500/600 chuang awmna dinin hla an rem thin a, hmundang ang bawkin a zaiin mi a hneh a, Moody-a rawngbawlna tihlawhtlingtu pawimawh tak a ni.
            Sankey hian zai mai bakah Pathian fakna hla a phuah nual a, hlabu rotling tak tak a siam bawk. Hla thluk siam leh hla phuah lamah hian hla phuahthiam lar tak tak ‘Khawvel hrut chhuak ila (KHB 259) phuahtu P.P Bliss te, Kristian Hlabu-a a hlaphuah 25 lai mai kan sengluh James McGranahan te, KHB-a  a hla siam 19 lai mai kan sengluh George C. Stebbins te ho nen hi a thawhpui nasa hle. A hlabu hmasa ber chu kum 1873 khan England-a rawng an bawl laiin a tichhuak a, he hlabu hi Kristian Hlabu-ah pawh kan sengluh tam tak awmna Sacred Songs and Solos (S.S.S) hi a ni. He hlabu hi thusawitu lar Charles Spurgeon pawh khan a duhin a rawngbawlnaah pawh a hmang tangkai hle.
            Hemi hnu hian Gospel Hymn tih chu Volume 6 thlengin kum 1875 leh 1891 inkar khan amah leh a thawhpui thin hlaphuahthiam kan sawi takte nen khan an tichhuak a, he hlabu-ah phei hi chuan hla tam zawk dahin an hralh tha hle a, copy maktaduai chuang fe hralh chhuakin heta hla awm te hi tawng hrang hranga lehlin a ni. Sankey hian heng a hlabu tihchhuah atang hian sum tam tak a huilut a, heng sum tam zawk hi a rawngbawlpui DL Moody-a’n zirna lama hma a lakna hmasa Northfield School for Girls din nan a hmang nghe nghe a ni. Hetih hunlai vek hian Sankey leh hlaphuah thiam Fanny Crosby te hi an inthian tha hle a, ani nen hian hla tam tak siam dunin Fanny Crosby hla tam tak chu a rawngbawlnaah a sa thin a, sum leh pai lamah Fanny Crosby hi a pui nasa hle thin bawk.
Ira D. Sankey leh Fanny Crosby
            Kum 1898 January thla khan a chhungte leh a thian tha te nen Ram Thianghlim tlawh turin an zin a, hei hi a nun tihlim tu ber niin a sawi thin. Tichuan kum 1899 khan zaia rawngbawl turin Great Britain-ah a zin leh a, hemi tum hian khawpui 30 chuangah rawngbawlna neiin hei hi a taksain namen lovin a tawrh phah a. Heta tang hian hrisel lohna neuh neuh neiin mit natna Glaucoma chu a kai a, hei hian a mit a tihdel phah ta nghe nghe a ni. Hetianga harsatna a tawh hnu hian atawp nan DL Moody leh Ira.D.Sankey te chu Dr Storr-a enkawl Brooklyn Church-ah an inkhawm dun a. Hemi hnu hian inhmu lo vang vangin DL Moody pawhin a lehkhathawn hnuhnung ber chu Nov 6, 1899 khan a thawn a, hemi hnu lawk hian a rawngbawlpui DL Moody chuan a thihsan ta a ni.
            Kum 1903-a a mitdel atang hian South Oxford Street, Brooklyn, New York-a a inah a hun tawp lam kum nga chhung chu a tawm ta chawt a, hetih chhung hian dawhthei tak leh Pathian laka phunnawina nei lovin rilru fim tak pu chungin a hun a hmang a, zaithiam lar tak anih laia amah lawm em em tu a fans te ai chuan a hun tawp lamah hian a mitdel pui Fanny Crosby chu a hlu tawh zawk a. Crosby nen hian mitdel ve ve an nih avangin an inkawmngeih a, Pathian hnenah tawngtaina hun hmangin hlim takin an zai dun thin a, an hun tawp lam hian Pathian pawlna hun tha tak an nei thei reng a ni.
            Hetianga a hun tawp lam kum 5 chhung mitdel chunga hun a hman lai hian Pathian rawngbawltu leh zaithiam leh hlaphuahthiam lar, Ira David Sankey chu August 13, 1908 khan Brooklyn-ah a thi ta a ni.

Friday, February 10, 2012


Zuk leh hmuam hi bansan a hun tawh!

Mizo te zinga hluar tak Vaihlo leh a behbawm sim a hun tawh zia han ziah leh pawh hi Vaihlo zun a uai leh a hlauhawm zia hre reng chung pawha sim tum kan tlem zia han hmuh hian a inthlahrunawm rum rum mai. Cancer vei tamna lama khawvela no 1. Mizoram-ah hian cancer thlentu pui ber Vaihlo kan sim a hun zia hi nasa takin tlangau pui a ni tawh thin a, natna hrang hrang a thlen theih te hre mah ila sim phah erawh kan tlem hle si. Awle, bei nge sei rundung tiin tun tum chu Vaihlo sim a hun tawh zia i han sawi leh teh ang.
            Zuk leh hmuam kan tih chu enge ni?: Zuk leh hmuam kan tih hian heng Vaihlo atanga siam thil chi hrang hrang Tuibur, Sahdah, Khaini, Meizial, Zarda leh Gutkha product hrang hrang Talab, Tiranga, 5000, etc te hi an ni awm e. Zuk leh hmuam hi chi hnih- zuk chi leh hmuam chi-ah te a then an ni a. Zuk chi kan tih chuan meizial, biri, churut, zozial, cigarettes te hi an ni a. Hmuam chi erawh chuan heng sahdah, khaini, tiranga, tuibur, zarda leh gutkha product hrang hrang te hi a huam ve thung. Heng vaihlo atanga thil siam te hian kan nitin nun an luah hnehin dawr siam te’n an hralh nasat ber a ni a. Zuk leh hmuam-a kan nitin sum sen pawh hi a sang hle a ni.
            Zuk leh Hmuam hi a addict theih em? Hei chu sawi loha chiang sa a ni. Vaihlo-ah hian Nicotine a awm a, hei hi zuk leh hmuam min addict tir tu ber chu a ni. Zial zuk leh sahdah tuibur hmuam atang hian nicotine chuan kan thisen zam zawhin sec 10 chhung lekin thluakah a lut a. chuta tang chuan nuam ser ser a loawm a, chuvang chuan a ngawl kan vei ta thin a ni
            Zuk leh hmuamin taksa a nghawng dan: Vaihloah hian chemical chi hrang hrang 4000 chuang a awm a, heng chemical zingah hian cancer thlen thei chi 50 chuang  a awm a ni. Heng tur hrang hrang te hian mihringah nghawng tha lo tam tak an thlen thei a, chungte chu a tlangpuiin  han sawi zawr zawr ila. Vaihlo hian thluakah ngawlveina a thlen thei a. Kan taksa bung hrang hrang Biang, Ka chhung, Hrawk, Chuap, Chaw kawng leh pumpui cancer te a thlen thei a. Asthma, Bronchitis, TB,  te a thlen theih bakah chi thlah theihlohna te, nauchhiat te,nau zang lutuk te, a thlen thei bawk. Tin, taksaa vaihlo tur a luh hian veinah thau chhia tam tak a siam a, chung thau chhia te chuan thisen dawt hnawh pingin hei vang hian natna hlauhawm tak Gangrene vei phah theih a ni a, Gangrene tihdam dan awm chhun chu tan khalh a ni mai.
            Awle taksa tana a that lohna zawng zawng kan sawikim vek seng lovang.Chuvangin tunah chuan zuk leh hmuam sim a hun tawh zia hi point hrang hrangin I han sawi dawn teh ang.
            A hmasa berah chuan Vaihloin kan hriselna nasa taka a tihchhiat avang hian sim a hun tawh hle a ni. Vaihlo in a tha lo zawnga kan hriselna a nghawng dan chu kan sawi tawh a, cancer avanga thihna a thlen tam zia pawh kan hre awm e. Cancer a thlen dan hrang hrang kan sawi hmain a tenau leh langchhuak awlsam zawk te han sawi hmasa phawt ila. Khawvel changkang chho zelah mitinin thianghlimna lamah hma kan sawn zel a, chutih laiin zuk leh hmuam hian ha leh tin a ti bal a,tin an rim chhe tlangpui bok ani. Vaihlo-a tur tur hrang hrang hian Cholesterol a tisang a, TB leh thawhah chi hrang hrang a thlen thei bawk. Vaihlo avang hian Asthma leh Bronchitis awlsam tein a vei theih a, mipat hmeichhiatna thlenga nghawng theiin mipaah pa theihlohna leh nupa nun a harsatna chi hrang hrang a siam thei bawk a ni. Tin, kan sawi hmaih hauh loh tur chu nau pai tana zuk leh hmuam tih hi a ni awm e. Naupai laia zuk leh hmuam tih hian nauchhiat te, naupiang zang lutuk leh nausen sawngnawi tak hrin te a thlen thei a,nausen thih thutna te a thlen theih bok a, naupiang hlimin heng a hmaa kan sawi tak Bronchitis leh Asthma te an vei thei bawk a ni.
            Mizoram hi a khawvel huap ang pawhin Cancer vei leh thihpui lamah kan dinhmun a sang hle mai. Heng Hrawk leh hnar, Chuap, Pumpui, Chaw kawng, thisen leh chhul hmawr cancer-ah te hian India ramah Mizote hi pakhatna kan ni chiang hle a, Hrawk Cancer-ah phei chuan Khawvel pumpuiah pakhatna kan ni nghe nghe. Heng hi a chhuanawm kan ti meuh em? Chhuanawm a hnekin thil zahthlak tak a ni zawk a ni. National Health Family Survey-in zirchianna a neihah Mizoram hi Khaini hmuam tam lamah a sang ber kan ni a, Nghei tum kan tlem ber bawk a ni. Zuk leh hmuamin Zofate nun a tih tawi zia leh kan hriselna a tihchhiat nasat zia en hian inngaihtuah chian a hun a, zuk leh hmuam ti mek ten kan sim a hun ta hle mai.
            Tin, Mizoramah hian Malaria a hluar hle mai a, a thihpui pawh kan tam hle. Kum 2010 chhunga zirchianna in a tarlan danin Malaria vanga mi 474 an thi a, Thawhah leh khuh benvawn vangin mi 583  an thi thung. Lungna leh Pneumonia vangin mi 200 chuang an thi a, mahse Cancer vanga thi erawh chu mi 654 daih an ni. Cancer bakah hian a hmaa kan tarlan tak Thawhah, khuh benvawn, Lungna te pawh hi zuk leh hmuam avanga thleng thei tho a ni a, hrisellohna min thlentu ber Vaihlo leh a behbawm hi sim a hun ta hle mai..
            A pahnihnaah chuan Vaihlo leh zuk leh hmuam timi te chep tawh zia hi bansan a hun tawh nachhan a ni awm e. India sawrkar chuan kum 2003 khan zuk leh hmuam chi hrang hrang te controll-na dan Cigarettes and Other Tobacco Product Act (COTPA Act) 2003 a duang a. COTPA dan section 4 na hian puipunna hmun hrang hrang Damdawiin, zirna in, Office, Bus, Rel leh Restaurant, Hotel, Park leh Bazar-ah te meizuk hi a khap tawh a. Puipunna hmuna meizial zuk tulh tulh te hi thil zahthlak anih piah lamah tunah chuan dan bawhchhiatna leh lei hial chawi theihna a ni ta. Tin, Section 5 na chuan Vaihlo atanga thilsiam reng reng engti kawng pawha fakmawi a khap bur bawk a,Section 6-a Section 6-b ah chuan zirna in atanga ft 300 aia hnaiah zuk leh hmuam chu reng reng zawrh a khap tlat bawk a ni. Chubakah Section 7-naah chuan Zuk leh hmuam packna reng rengah a that loh zia leh a hlauhawm zia tarlang zel turin thu a pe a. Tunlaia Burma Cigarettes ho ah te hian hetianga zuk leh hmuam that lohna lem tarlan anih loh avangin COTPA Act, 2003 hmanga man theih a ni tihna ani.
 Zuk leh hmuam tih theihna hmun hi a tlem tawh hle a, khawlaia zuk leh hmuam tih pawh a zahthlak tawh hle. Zuk leh hmuam khawvel hi a zim tawlh tawlh a, hetiang taka zuk leh hmuam timi te khawvel changkanna leh dan leh hraiin a nekchep tawh avang hian Zuk leh hmuam hi Bansan a va hun tawh em!
            A pathumnaah chuan zuk leh hmuam hi holam taka sum leh pai min khawhral tir tu a ni. Mizote’n nitina sum kan sen tamna ber chu zuk leh hmuam hi a ni awm e. Thil man sang chho zelah heng zuk leh hmuam hrang hrang sahdah, tuibur, khaini, Ciggarettes etc man pawh a pung chho ve zel a, tunhmaa Khaini cheng 3 man kha tunah chuan cheng 10 man a ni ta. Chutiang bawkin tunhmaa Cigarettes bawm 1 Rs 10 man kha tunah chuan cheng 30 chuang te a ni ta. Mi puitlingin nitin Cigarretes bawm khat a zuk ziah chuan thlakhatah kuhva leh a behbawm nen cheng 1000 chuang lai a seng thin a ni. Chutiang anih chuan Mizorama mipui nuai 10 chuang zingah hian mi nuai 3 in nitin Cigarettes bawm 1 Rs 30 man zu ta ziah se, nikhata Cigarettes ringawta kan sumsen chu cheng nuai 90 a tling dawn tihna a ni. Kan ram rethei takina nikhata kan sum senral hi a va sang em!
            Mi tam tak chuan kan sum neih chhun hmanna atan zuk leh hmuam hi kan dah pawimawh hmasa ber a, sahdah, khaini, zarda leh meizial lei nana kan sum hman hi a tam hle a ni. Kan Bible thuah pawh Isaia bung 55:2 ah chuan “Chaw nisi lovah engvangin nge tangka in sen? Puar leh fanna nisi lovah engvangin nge in tha insen? Ka thu ngaithla ula, thil tha chu ei rawh u” tih kan hmu a, Puar leh fanna ni silo, chaw ni bawk silova sum sen hi a chuangtlai a, zuk leh hmuam bansan hi a hun tak zet ani.
            A palinaah chuan zuk leh hmuam hi midangte tana hnawksak leh phurrita min siam tu a ni. Zin veivahna a lirthei a chuanin zuk leh hmuam timi te hi an insum theih thin loh avang leh motora chuan puite meikhu leh khaini rim na tak tak tea an ur thin avangin lirtheia an chuanpuite tan hnawksak tawpkhawk an ni a, an hriatlohin anchhia an lawh bawrh bawrh thin. Zuk leh hmuam ti te hi an ka rim a chhiat duh bik avangin hmaichhana biak an hrehawm a duh bik a ni.
            Tin, meizu mi ten meizial an zuk hian an hip luh bakah a khu dang tam tak boruakah an pak leng vel a, hei hi a zutuin a hip luh ang tluk thova hlauhawm a ni. Hei vang hian meizu mi nilo, nupui pasalte meizu mi nei te’n chuap cancer an vei nawlh nawlh reng a ni. Hei hi Secondhand Smoking tih a ni a, Secondhand Smoking vang hian cancer, lungna leh natna dang tam tak a vei phah theih a ni. Tin, sahdah leh khaini hmuam thinte hian an hmuamna hnu hi hmun tinrengah an pen per a, hei hi midangte tan thil tenawm tawp a ni. Zuk leh hmuam hi a tawp em em a, midangte tana hnawksaka min siam tu, midangte tana phurrit min nih tir tu anih avangin Zuk leh hmuam bansan hi a tul tak zet zet a ni.America-a zir chianna atanga an hmuh danin Secondhand Smoke kan tih hian naupang rilru ngaihtuahna,thluak hnathawh(Mental Development) leh an thil chhutna(Reasoning Skill) a khawih buai nasa a ni.
            Zuk leh hmuam in natna a thlen hi chhut chian chuan rapthlak tak ani.zu lova ei leh hmuam ching te pawh hian harsatna kan thlen a,chhungkaw sum holam takah kan khawh ralin leh natna khum kan belhin chhungte leh thiantha te kan ti buai a,thihna hial alo thlen phei chuan min hmangaihtute thlabara siamtu kan ni asin.Heng kan sawi tak atang hian cancer dona awlsam tak chu zuk leh hmuam nghei ani tih hi a lang chiang hle a ni.
            Awle, Zuk leh hmuam thatloh zia leh natna hrang hrang a thlen theih te chu chiang takin kan sawi ta a, a bik takin Kristian te tan phei chuan thil inhmeh lo tawpkhawk a tling a ni. Work Camp leh Mission Field tlawha kan zin chang te hian rawng kan bawlnaa ringthar te’n zuk leh hmuam avang hian rinnaa an nu leh pa te hi min hmuh tleu phah fo reng a ni.


Vaihlo Nghei a thatna te:

Vaihlo i nghei atangin i taksa ah hetiang danglamna hi alo awm thei a ni.

*Minute 20 hnuah BP a pangngai tan

*Darkar 24 hnuah lungphu chawla thih theihna chance a tla hniam                

*Kar khat hnuah phei chuan thil tuina leh rim i hriatdan a pangngai chho leh tan ang

*Kar 2 atanga thlathum chhung velah chuan i thisen zam in hna a thawk tha pangngaia,i chuap pawhin a nih tur a rawn awh chho tan ang

*Kum khat hnuah Heart Disease natna i vei theihna chance za a sawmnga in a tla hniam tawh ang

*Kum nga hnuah phei chuan BP stroke avanga thihna thleng thei pawh i pum pelh thei tawh hial ani.
           

Wednesday, February 1, 2012


THUAMLUAIA MUAL I DIM ANG U
-Gilbert Renthlei
Electric Veng
 
            Titi tam tak karah kan nghahhlelh Thuamluaia Mual-a phullem phah chu zawh a ni dawn ta. A thenin he mual tangkai tak hi multi-purpose-atan a hman theihdawn tawh loh avangin phullem phah hi an ui hle mai a. Chutih laiin Mizoram district zingah Phullem phah nei hmasa ber dawttu kan ni dawn ta mai te, kan thalai infiammi te’n ramdang ianga phullem chunga an khel ve tawh tur te, Lunglei tana thil hlu tak, hmasawnna pakhat anih avanga he phullem phah lo lawm em em tu te, phullem phah ai chuan kawngpui tha leh electric eng kan mamawh zawk a ni ti a zan lama inkhelh a tul hunah veng leh liam kan thim thuap mai lo hlau ru fe fe te kan awm nuk a, ngaihdan a tam, mipui kan ni a, kan thuhmun thei lo reng a ni. A enga pawh chu nise, hei tunah chuan kan duh emaw duh lo emaw artificial turf chu Thuamluaia mualah phah a lo ni ta. Tuna kan mamawh ber chu Awareness a ni tawh.
            Lunglei mipuiin tuilet hma lehtuilet hnu ata a vawikhat nan Phul lem phah khelmual kan nei ve dawn ta. Hemi chungchangah hian awareness kan inpek that a tul tak meuh a ni. Nikum lam atang tawh khan chanchinbu lamah LDSC a kan hruaitu te, Sports lama kan hruaitu te leh Lunglei hmangaihtu, a thatna duhtu te atangin mipui hnena he phullem dimdawi a ngaihzia inzirtirna(awareness) thuziak chanchinbu lamah hmuh ka lo beisei em em thin a,. Mahse chutiang thawm chu ka hriat mai loh avang leh he mual a phullem hi Aizawl ho angin kan sawp chau hle ang tih ka hlauh bawk si avangin kei ber kher hian ka rawn ziak leh ta rawih mai a ni.
            Thuamluaia Mual a han hring ta dup mai chu Lunglei fa tawh phawt leh ni ve lem lo te pawhin hmuhnawm kan ti a, khawdang ho mitmei pawh veng seng lovin nitin an hmalak dan lah Facebook lamah kan post chamchi a, hetiang asset hlu kan nei ve tur hi kan lawm a ni. Chutih rualin Thuamluaia mual a phullem hi a tlo zawk theih nan mipuite hian tih tur tam tak kan nei a, mawhphurhna sang tak kan kovah a tla a ni. Kan changkang tawh a, vantlang thil hi kan zavai ta ani tih hriaa mahni ta anga kan cheibawl a hun tak zet ta.
            Thuamluaia Mual a phullem phah zawh anih hun chuan mi tam takin thla la tur te, phullem rap ve hrim hrim tur te, en ve hrim hrim tur te leh inkhel tur te in kan kal leh luai luai dawn. Heng hunah te hian tih loh tur nia ka hriat thenkhat a hnuaiah hian tarlang ang aw!
1.      Meizial zu suh: Kan hriat reng tur chu heng Artificial grass te hi Nylon leh Polypropelene atanga siam an ni a, mei si an haw em em tih hi a ni. Thuamluaia Muala phullem phah chungah hian heng meizial bung leh nawhalh nawhna hnu etc te hi paih lo hram ila, a chungah hian meizu lo hrim hrim teh ang u. Tin gallery a inkhel en te pawhin mei zu lo ngam ila, a bung leh lek phei chu i paih lut lo vang u. A hrim hrim thuah puipunna hmuna mei zuk put put hi COTPA Act in a khap a, man theih kan ni tih te hi hre leh ila.
2.      Nihawichi kheh suh: Nikum Aizawl Lammuala Chapchar kut an hman khan mi tam tak chuan nihawichi an kheh a, chung nihawichi khehna chu an paih mai mai. Heng nihawichi kawr te hi Phullem karah awlsam taka a luh avang leh tifai a harsat em em avangin he mual tlawh tur te chuan nihawichi kheh lo hram ila, inkhel en laia kheh te pawhin a kawr hi i ti lut lo hram ang u.
3.      Chewing Gum paih mai mai suh: He hmun tlawha kal leh inkhel entu ten Chewing Gum kan thial dawn tih chu thil chiang sa a ni. Chewing Gum thial reng rengin kan thial nin hunah hrual hlawm tawp tawpin he field chhungah hian paih mai mai lo hram ang u. Heng Chewing Gum te hi phullem nena a inchar tawh chuan hleh hmawk hmawk a ngai a, uihawm tak a ni.
4.      Pawtchhin kher suh: Mi tam tak chu Isua zirtir Thom-a ang deuhin a nak a kan zen sat loh chuan thil awih mai mai lo ang hrimin kan kut a hlei a. He field turf pawh hi kan khawih kan khawih leh ang. Chul, thut, mut leh rahah duh tawk ila, pawt pawt kher lovang u. Kan lo pawt thlawn fer fur leh anih mai zawngin kan nei tlo dawn lo em mai.
5.      Bawlhhlawh paih mai mai suh: He hmuna kal leh inkhel en ten Kuhva kan ei leh dawn. Kuhva funna, Chinai funna, Burma thil eina kawr, Wai Wai nawi, kuhva chhakna etc thlengin kan phullem tharah hian kan paih mai mai loh a tha ang. Mitinin thianghlimna kawng kan zawh zel avangin bawlhhlawh paih mai mai hi a tunlai tawh lova chuvangin a bawmah kan paih zel a niang chu.
Kan hma lawkah Chapchar kut te, Independence Day te kan hmachhawn leh dawn. Phullem nei hmasa Aizawl lamah chuan nikum lamah khan Independence Day leh Chapchar kut te chu Phullem chungah an hmang mai a, Cheng nuai engemawzat man phullem chu an khal chul chak hle mai. Chapchar kuta Chhawng an hnawhna artui kawr leh nawi te chu Grass karah a tla lut a, meizukna leh nihawichi, buble gum leh bawlhhlawh tinreng nen. Lammuala phullem phah a nih atanga thla tam a liam hmain a line marking te chu a reh duak mai a nih kha. Tlai khaw hnuah an harhchhuak a, tunhnaiah MFA lam chuan Lammuala Chapchar Kut hman a nih tawh lohna turin theihtawpa hma lain Minister te lehkha an thawn zak zak thu kan hriat kha.
`           Aizawl ho tihsual atang hian lo inzir lawk ila, thuneitu lam pawhin Thuamluaia mual min dimdawi sak nan Chapchar Kut leh Independence Day vel hi chu Lunglawn Mual lamah min sawn sak se la, Thuamluaia Muala han chai vel leh  cheraw kan te chu nuamin nalh dawn viau mahse kan neihchhun kan dim thiamna tur leh tlo zawka kan neih theihna turin heng Event lian tham hi chu mual zau tha tak Lunglawn Mual lamah nei tawh ang u. Republic Day-ah pawh Lunglawn mualah kan hmang a, a that viau kha.
            NGENNA: Kan sawi tawh angin Thuamluaia Mual chu a hring ta vut mai. A thianghlim a, mit men pawh a ti hahdam e. Mahse khu phul hring dup mai khuan a field sira Mual ko bang lungrem leh Pavillion/Gallery chung khu a va hek nasa em. Thuneitu (LDSC/HPC etc) lam hian Phullem thar kan phah zawh rual hian Pavillion/Gallery chung leh mual ko bang tlabal tak tak tawh khu rennovate dan han ngaihtuah se ka va ti em!
            Tin, agreement-a a landanin MSSC lam atangin Thuamluaia mual Fencing pawh tih tura ruahman a ni a, hei pawh hi chak zawka thawktu tur thlang fel tura MSSC lam nawr pawh hi a va tul em. Hung loha thil hlu tak han dah ngawt hian rilru a tinuam zan lo, kan dim dan a inchen si lova.
            Tin, Thuamluaia mual chhehvel venga naupangte hi an nu leh pa ten he mual dim thiam tura an hrilh a pawimawh hle. Hung hnuah pawh naupang hi chu Shaolin Kungfu master ang deuh hian kaw te takteah pawh an leng mai zel a, an luh ruk a, lung leh bawlhlawh te na vawm luh fo chuan a tha dawn lo em mai. Hmanni lawkah Lunglei Govt College kawtah Phullem chunga phul tur Rubber Granule bag tam tak daha ni a, heng Rubber Granule bul vela naupang infiamin tam tak an ti bua a, a uihawm hle mai. Nu leh pa te pawhin kan fate phullem dim thiam tur hian hrilh ang u.
            A tawp berah chuan Lunglei mipuite hian hetiang thil rotling kannei ta hi kan lawm rualin a dimthiam turin tan la ang u. He phullem tlo leh tlo loh hi Lunglei mipui mitin kutah a innghat tih hriain dimdawi takin enkawl i la, hmundanga kan thil tih thin leh paih mai mai thin te helai hmunahhian tih/paih a rem tawh lotih hria in vantlang bungraw dimdawi thiam kawngah hma i sawn zel ang u. Vantlang bungrua hi i ta leh ka ta a ni si a.