Friday, February 10, 2012


Zuk leh hmuam hi bansan a hun tawh!

Mizo te zinga hluar tak Vaihlo leh a behbawm sim a hun tawh zia han ziah leh pawh hi Vaihlo zun a uai leh a hlauhawm zia hre reng chung pawha sim tum kan tlem zia han hmuh hian a inthlahrunawm rum rum mai. Cancer vei tamna lama khawvela no 1. Mizoram-ah hian cancer thlentu pui ber Vaihlo kan sim a hun zia hi nasa takin tlangau pui a ni tawh thin a, natna hrang hrang a thlen theih te hre mah ila sim phah erawh kan tlem hle si. Awle, bei nge sei rundung tiin tun tum chu Vaihlo sim a hun tawh zia i han sawi leh teh ang.
            Zuk leh hmuam kan tih chu enge ni?: Zuk leh hmuam kan tih hian heng Vaihlo atanga siam thil chi hrang hrang Tuibur, Sahdah, Khaini, Meizial, Zarda leh Gutkha product hrang hrang Talab, Tiranga, 5000, etc te hi an ni awm e. Zuk leh hmuam hi chi hnih- zuk chi leh hmuam chi-ah te a then an ni a. Zuk chi kan tih chuan meizial, biri, churut, zozial, cigarettes te hi an ni a. Hmuam chi erawh chuan heng sahdah, khaini, tiranga, tuibur, zarda leh gutkha product hrang hrang te hi a huam ve thung. Heng vaihlo atanga thil siam te hian kan nitin nun an luah hnehin dawr siam te’n an hralh nasat ber a ni a. Zuk leh hmuam-a kan nitin sum sen pawh hi a sang hle a ni.
            Zuk leh Hmuam hi a addict theih em? Hei chu sawi loha chiang sa a ni. Vaihlo-ah hian Nicotine a awm a, hei hi zuk leh hmuam min addict tir tu ber chu a ni. Zial zuk leh sahdah tuibur hmuam atang hian nicotine chuan kan thisen zam zawhin sec 10 chhung lekin thluakah a lut a. chuta tang chuan nuam ser ser a loawm a, chuvang chuan a ngawl kan vei ta thin a ni
            Zuk leh hmuamin taksa a nghawng dan: Vaihloah hian chemical chi hrang hrang 4000 chuang a awm a, heng chemical zingah hian cancer thlen thei chi 50 chuang  a awm a ni. Heng tur hrang hrang te hian mihringah nghawng tha lo tam tak an thlen thei a, chungte chu a tlangpuiin  han sawi zawr zawr ila. Vaihlo hian thluakah ngawlveina a thlen thei a. Kan taksa bung hrang hrang Biang, Ka chhung, Hrawk, Chuap, Chaw kawng leh pumpui cancer te a thlen thei a. Asthma, Bronchitis, TB,  te a thlen theih bakah chi thlah theihlohna te, nauchhiat te,nau zang lutuk te, a thlen thei bawk. Tin, taksaa vaihlo tur a luh hian veinah thau chhia tam tak a siam a, chung thau chhia te chuan thisen dawt hnawh pingin hei vang hian natna hlauhawm tak Gangrene vei phah theih a ni a, Gangrene tihdam dan awm chhun chu tan khalh a ni mai.
            Awle taksa tana a that lohna zawng zawng kan sawikim vek seng lovang.Chuvangin tunah chuan zuk leh hmuam sim a hun tawh zia hi point hrang hrangin I han sawi dawn teh ang.
            A hmasa berah chuan Vaihloin kan hriselna nasa taka a tihchhiat avang hian sim a hun tawh hle a ni. Vaihlo in a tha lo zawnga kan hriselna a nghawng dan chu kan sawi tawh a, cancer avanga thihna a thlen tam zia pawh kan hre awm e. Cancer a thlen dan hrang hrang kan sawi hmain a tenau leh langchhuak awlsam zawk te han sawi hmasa phawt ila. Khawvel changkang chho zelah mitinin thianghlimna lamah hma kan sawn zel a, chutih laiin zuk leh hmuam hian ha leh tin a ti bal a,tin an rim chhe tlangpui bok ani. Vaihlo-a tur tur hrang hrang hian Cholesterol a tisang a, TB leh thawhah chi hrang hrang a thlen thei bawk. Vaihlo avang hian Asthma leh Bronchitis awlsam tein a vei theih a, mipat hmeichhiatna thlenga nghawng theiin mipaah pa theihlohna leh nupa nun a harsatna chi hrang hrang a siam thei bawk a ni. Tin, kan sawi hmaih hauh loh tur chu nau pai tana zuk leh hmuam tih hi a ni awm e. Naupai laia zuk leh hmuam tih hian nauchhiat te, naupiang zang lutuk leh nausen sawngnawi tak hrin te a thlen thei a,nausen thih thutna te a thlen theih bok a, naupiang hlimin heng a hmaa kan sawi tak Bronchitis leh Asthma te an vei thei bawk a ni.
            Mizoram hi a khawvel huap ang pawhin Cancer vei leh thihpui lamah kan dinhmun a sang hle mai. Heng Hrawk leh hnar, Chuap, Pumpui, Chaw kawng, thisen leh chhul hmawr cancer-ah te hian India ramah Mizote hi pakhatna kan ni chiang hle a, Hrawk Cancer-ah phei chuan Khawvel pumpuiah pakhatna kan ni nghe nghe. Heng hi a chhuanawm kan ti meuh em? Chhuanawm a hnekin thil zahthlak tak a ni zawk a ni. National Health Family Survey-in zirchianna a neihah Mizoram hi Khaini hmuam tam lamah a sang ber kan ni a, Nghei tum kan tlem ber bawk a ni. Zuk leh hmuamin Zofate nun a tih tawi zia leh kan hriselna a tihchhiat nasat zia en hian inngaihtuah chian a hun a, zuk leh hmuam ti mek ten kan sim a hun ta hle mai.
            Tin, Mizoramah hian Malaria a hluar hle mai a, a thihpui pawh kan tam hle. Kum 2010 chhunga zirchianna in a tarlan danin Malaria vanga mi 474 an thi a, Thawhah leh khuh benvawn vangin mi 583  an thi thung. Lungna leh Pneumonia vangin mi 200 chuang an thi a, mahse Cancer vanga thi erawh chu mi 654 daih an ni. Cancer bakah hian a hmaa kan tarlan tak Thawhah, khuh benvawn, Lungna te pawh hi zuk leh hmuam avanga thleng thei tho a ni a, hrisellohna min thlentu ber Vaihlo leh a behbawm hi sim a hun ta hle mai..
            A pahnihnaah chuan Vaihlo leh zuk leh hmuam timi te chep tawh zia hi bansan a hun tawh nachhan a ni awm e. India sawrkar chuan kum 2003 khan zuk leh hmuam chi hrang hrang te controll-na dan Cigarettes and Other Tobacco Product Act (COTPA Act) 2003 a duang a. COTPA dan section 4 na hian puipunna hmun hrang hrang Damdawiin, zirna in, Office, Bus, Rel leh Restaurant, Hotel, Park leh Bazar-ah te meizuk hi a khap tawh a. Puipunna hmuna meizial zuk tulh tulh te hi thil zahthlak anih piah lamah tunah chuan dan bawhchhiatna leh lei hial chawi theihna a ni ta. Tin, Section 5 na chuan Vaihlo atanga thilsiam reng reng engti kawng pawha fakmawi a khap bur bawk a,Section 6-a Section 6-b ah chuan zirna in atanga ft 300 aia hnaiah zuk leh hmuam chu reng reng zawrh a khap tlat bawk a ni. Chubakah Section 7-naah chuan Zuk leh hmuam packna reng rengah a that loh zia leh a hlauhawm zia tarlang zel turin thu a pe a. Tunlaia Burma Cigarettes ho ah te hian hetianga zuk leh hmuam that lohna lem tarlan anih loh avangin COTPA Act, 2003 hmanga man theih a ni tihna ani.
 Zuk leh hmuam tih theihna hmun hi a tlem tawh hle a, khawlaia zuk leh hmuam tih pawh a zahthlak tawh hle. Zuk leh hmuam khawvel hi a zim tawlh tawlh a, hetiang taka zuk leh hmuam timi te khawvel changkanna leh dan leh hraiin a nekchep tawh avang hian Zuk leh hmuam hi Bansan a va hun tawh em!
            A pathumnaah chuan zuk leh hmuam hi holam taka sum leh pai min khawhral tir tu a ni. Mizote’n nitina sum kan sen tamna ber chu zuk leh hmuam hi a ni awm e. Thil man sang chho zelah heng zuk leh hmuam hrang hrang sahdah, tuibur, khaini, Ciggarettes etc man pawh a pung chho ve zel a, tunhmaa Khaini cheng 3 man kha tunah chuan cheng 10 man a ni ta. Chutiang bawkin tunhmaa Cigarettes bawm 1 Rs 10 man kha tunah chuan cheng 30 chuang te a ni ta. Mi puitlingin nitin Cigarretes bawm khat a zuk ziah chuan thlakhatah kuhva leh a behbawm nen cheng 1000 chuang lai a seng thin a ni. Chutiang anih chuan Mizorama mipui nuai 10 chuang zingah hian mi nuai 3 in nitin Cigarettes bawm 1 Rs 30 man zu ta ziah se, nikhata Cigarettes ringawta kan sumsen chu cheng nuai 90 a tling dawn tihna a ni. Kan ram rethei takina nikhata kan sum senral hi a va sang em!
            Mi tam tak chuan kan sum neih chhun hmanna atan zuk leh hmuam hi kan dah pawimawh hmasa ber a, sahdah, khaini, zarda leh meizial lei nana kan sum hman hi a tam hle a ni. Kan Bible thuah pawh Isaia bung 55:2 ah chuan “Chaw nisi lovah engvangin nge tangka in sen? Puar leh fanna nisi lovah engvangin nge in tha insen? Ka thu ngaithla ula, thil tha chu ei rawh u” tih kan hmu a, Puar leh fanna ni silo, chaw ni bawk silova sum sen hi a chuangtlai a, zuk leh hmuam bansan hi a hun tak zet ani.
            A palinaah chuan zuk leh hmuam hi midangte tana hnawksak leh phurrita min siam tu a ni. Zin veivahna a lirthei a chuanin zuk leh hmuam timi te hi an insum theih thin loh avang leh motora chuan puite meikhu leh khaini rim na tak tak tea an ur thin avangin lirtheia an chuanpuite tan hnawksak tawpkhawk an ni a, an hriatlohin anchhia an lawh bawrh bawrh thin. Zuk leh hmuam ti te hi an ka rim a chhiat duh bik avangin hmaichhana biak an hrehawm a duh bik a ni.
            Tin, meizu mi ten meizial an zuk hian an hip luh bakah a khu dang tam tak boruakah an pak leng vel a, hei hi a zutuin a hip luh ang tluk thova hlauhawm a ni. Hei vang hian meizu mi nilo, nupui pasalte meizu mi nei te’n chuap cancer an vei nawlh nawlh reng a ni. Hei hi Secondhand Smoking tih a ni a, Secondhand Smoking vang hian cancer, lungna leh natna dang tam tak a vei phah theih a ni. Tin, sahdah leh khaini hmuam thinte hian an hmuamna hnu hi hmun tinrengah an pen per a, hei hi midangte tan thil tenawm tawp a ni. Zuk leh hmuam hi a tawp em em a, midangte tana hnawksaka min siam tu, midangte tana phurrit min nih tir tu anih avangin Zuk leh hmuam bansan hi a tul tak zet zet a ni.America-a zir chianna atanga an hmuh danin Secondhand Smoke kan tih hian naupang rilru ngaihtuahna,thluak hnathawh(Mental Development) leh an thil chhutna(Reasoning Skill) a khawih buai nasa a ni.
            Zuk leh hmuam in natna a thlen hi chhut chian chuan rapthlak tak ani.zu lova ei leh hmuam ching te pawh hian harsatna kan thlen a,chhungkaw sum holam takah kan khawh ralin leh natna khum kan belhin chhungte leh thiantha te kan ti buai a,thihna hial alo thlen phei chuan min hmangaihtute thlabara siamtu kan ni asin.Heng kan sawi tak atang hian cancer dona awlsam tak chu zuk leh hmuam nghei ani tih hi a lang chiang hle a ni.
            Awle, Zuk leh hmuam thatloh zia leh natna hrang hrang a thlen theih te chu chiang takin kan sawi ta a, a bik takin Kristian te tan phei chuan thil inhmeh lo tawpkhawk a tling a ni. Work Camp leh Mission Field tlawha kan zin chang te hian rawng kan bawlnaa ringthar te’n zuk leh hmuam avang hian rinnaa an nu leh pa te hi min hmuh tleu phah fo reng a ni.


Vaihlo Nghei a thatna te:

Vaihlo i nghei atangin i taksa ah hetiang danglamna hi alo awm thei a ni.

*Minute 20 hnuah BP a pangngai tan

*Darkar 24 hnuah lungphu chawla thih theihna chance a tla hniam                

*Kar khat hnuah phei chuan thil tuina leh rim i hriatdan a pangngai chho leh tan ang

*Kar 2 atanga thlathum chhung velah chuan i thisen zam in hna a thawk tha pangngaia,i chuap pawhin a nih tur a rawn awh chho tan ang

*Kum khat hnuah Heart Disease natna i vei theihna chance za a sawmnga in a tla hniam tawh ang

*Kum nga hnuah phei chuan BP stroke avanga thihna thleng thei pawh i pum pelh thei tawh hial ani.
           

3 comments:

  1. Tha lutuk.

    "Ka thih hma chuan nghei ka tumlo," tih chang ka ngah. Nghei tum lah ka ngah bawk. Nghei ka tum chhung kha chuan ka nghei theilo ani ber mai.

    Nikhat chu ka thawhpuipa nen kan titi naah,"Kum 26 i zu tawh a i nghei tawh lovang, i zu hnem bawk si," min ti a. Dik pawh a dik a ni. Nikhatah bawm 2 (tlawn 40) ka zu ral awlsam thin khawp. Mahse, "I nghei thei tawh lovang" intihna tawngkam kha ka la run ta riau mai a. Ka zuklai ka paih a, ka raphrual a, a bawm ka pe nghal bawk a. Hei tun thleng (kum 4) ka zu leh ta derlo mai.

    Tum em em lo hian han zulo tawp mai ila kan lo nghei thei zawk viau niin ka hria. Ka bula an zuk pawhin ka buai derlo mai... a rimah bak :)

    ReplyDelete
  2. A hmuam chi that lohna te hi chiang zawk a ziah lan theih em le.. ka hre chiang chak khawp mai a zuk a zuk chi chuah hi kan ziak langsar a kan zu ve ngai bawk silo a.. kan hmuam chu ninmai.

    ReplyDelete
  3. Gangrene neih chu rinai in a na phian mai

    ReplyDelete