Wednesday, February 22, 2012

Zaithiam leh Hlaphuahthiam, DL Moody-a rawngbawlpui
IRA D. SANKEY

Thuhriltu lar D.L. Moody-a chanchin kan sawi chuan Ira D. Sankey-a chanchin hi sawi loh theih a ni lo. Chutiang bawkin Kristian Hlabu kan keu chuan Ira D. Sankey-a hming hi hmun tam takah hmuh tur a awm a, a hlabu siam Sankey’s Sacred Songs and Solo’s (S.S.S) ami tam tak Kristian Hlabu-ah hian seng luh a ni. Zai leh hla lama a sulhnu hi a ropui a, Kristian Hlabu-ah hian a kutthlak hla 26 zet seng luh a ni.
            Panlai nun: US state pakhat Pensylvannia state-a Lawrence County huam chhunga khaw pakhat Edinburgh khuaah August 28, 1840 khan David leh Mary Sankey te inkarah a lo piang a, a pa hi English thlah niin a nu hi chu Scotch-Irish thisen kai a ni thung. A nu leh pa te hi sakhaw mi tak niin Methodist Episcopal Church member rinawm tak an ni a Sankey te unau pawh hi Pathian thu lamah an kaihruai tha hle a, nun dan changkang tak tak zirtirin saptawng zahawm taka tawng dan thlengin an zirtir a ni.
            A naupan lai atangin naupang hlim thei leh mize rinawm tlet tlawt nei mi a ni a, hlim hmel a put rengna hian midang hip theihna leh mi nelawm tak a nih tir a, hei hi a rawngbawl zelnaah a pawimawh hle. A naupan lai atangin zai leh rimawi lam ngaina tak mai a ni a, a pa phei chuan a naupan lai pawhin eng music instrument pawh khawih se rimawi nalh tak tak a tum chhuak thei zel niin a sawi nghe nghe a, zai a ngainat em avangin a in atanga hla tak Biak in pakhatah chuan regular takin a inkhawm thin.
            Hetiang taka mize ngainatawm leh fel, Kristian chhungkua atanga seilian bawk si hi nimahse kum 15 a tlin hma chuan piantharna tak tak a chang bik chuang lo a ni awm e. A piantharna tur kawng atana pawimawh em em chu Scotch mi, loneitu Pu Frazer nen an in laichinna hi a ni. Pu Frazer hi pa zaidam leh nunnem naupang ngaina em em mai a ni a, naupang ho pawhin an ngaina hle. Pu Frazer hian Sankey leh naupang dang te chu kawikhawmin Sunday School-ah a hruai thin a, thawnthu te hrilhin an lu chungah kut nghatin a tawngtai sak bawk thin. Pu Frazer nena an intawn atanga kum tam tak liam hnuah chauh piangthar mahse Pathian thu a hriatthiam tawka a ngaihthlakna hmasa leh a nun nghawng zui zel tu chu Pu Frazer-a hi a ni.
            Kum 16 a upa a nih laiin an in atanga mel 3-a hlaa The King’s Chapel-a harhthar lehna crusade chhim turin sawm a ni a, chuath chuan zantin a thiante nen an inkhawm thin. Rawlthar ta ngang chu inkhawmnaah chuan an ninhlei ve hle a, thusawi pawh ngaithla lem hlei lovin an inhrilhru thul, hma a sawn phah lo hle. Tlai khat chu chu kohhrana Upa pakhat chuan Sankey chu panin chhandamna chungchang a sawipui a, mahse chutah pawh chuan a la uksak lem lo. Chu kohhran Upa chuan Sankey chu a vei em avang chuan chumi ni atanga tlai tin mai chuan Sankey-a chu a kawm ta ziah mai a, tlai tam fe an inkawm hnu chuan Sankey pawh inhmuchhuakin pulpit hmaah thingthi a sual thupha chawiin a piangthar ve ta a, hemi hnu lawkah hian a pa chu hna lamah Newcastle-ah an sawn a, hetah hian Methodist Episcopal Church-ah lawiin high school a zir zawm ta bawk a ni.
            Hetianga a tlangval chhuah chhoh lai hian Pathian fakna hla sak lamah talent tha tak mai a nei a, Methodist Episcopal Church-a Sunday school-a a zai te chuan midang a hnehin thiam an ti em em vek a, a zai ngaihthlak duh avanga rawn inkhawm ringawt pawh tam tak an awm thin a, hmun hrang hrangah zaia rawngbawlna nei thinin a aw mawi tak chu Pathianin a rawngbawl nan a hmang tangkai hle. A hnu lawkah he kohhranah hian Sunday Sikul Superintendent atan ruat a ni a, hla pawh a phuah ve nual tawh a, heng a hla phuahte hian sak a hlawh chho hle.
            Hetianga lehkha zir chunga theihtawpa rawng a bawl lai hian Kum 1860-a American Civil War chhuah lai khan US President Abraham Lincoln-a’n American tlangval tam tak chu sawrkar pui tura sipaia tang turin a sawm a, Sankey pawh hi hemi tuma Sipaia inziak lut hmasa ber pawl niin Maryland-ah post a ni. Zai a ngainatna chu Sipaia a tan hnu pawhin a zual zel a, sipai dangte pawhin an ngainat phahin camp chhunga inkhawmnaah te pawh zai turin an sawm ta zel a. Mipa zaipawl (male Chorus) dinin Sipai Chaplain rawngbawlna an tawiawm thin a ni. American Civil War zawh hnu khan President Lincoln chuan a pa David Sankey chu Collector of Internal Revenue hna chelh turin a ruat a, Sankey pawhin sipai hna bansanin sawrkar hna a zawm a, a pa hnuaiah a thawk ta char char a ni.
            Kum 23 mi anih laiin September 9, 1863 khan Sunday School-a a zirlai leh a zaipawl member Fanny V. Edwards nen an innei a, a ni nen hian fapa pathum an nei nghe nghe a ni.
            Sipaia a tan hma atang tawh khan Sankey hi Young Mens Christian Association (YMCA)-ah a in hmang nasa hle a, sipai atanga a ban hnua Newcastle-a an insawn hnu pawhin Newcastle-ah hian a hovin YMCA chu din a ni a, President atan thlan a ni. Hetih lai hian zaia rawngbawla hun a hman nasat em avangin a pa phei chuan, “Sankey hi engahmah a lak tlak dawn loh a nih hi, hla bu zakzeh chunga hmun hrang hranga tlankual zuai zuai a zai bak tih nachang pawh hre lo,” tiin a sawisel hial a. Mahse a nu erawh chuan a pa phunna chu chhang letin, “Ka fapa hian a ipte a Whiskey (Zu) bottle ak lo va Pathian hla bu (Hymn Book) a zakzeh zawk thin avang hian ka lawm hle a ni,” tiin a chhang let a ni. Hetianga sawrkar hnathawk chunga rawngbawla a phar buai lai hian kum 1871 khan Indianapolis-a YMCA international Convention neih anih tumin a chhim tura sawm a ni a, hetah hian a ni a nun thlakthleng dawrh tu thil a tawn chu ni.
            He YMCA International Convention-ah hian rawngbawltu ropui D.L. Moody pawh thusawi tura sawm anih angin a lo tel ve a, Sankey pawhin a phur phah hle. Mahse he inkhawmpuiah hian hlasa a zai hona an neih thin chu a nung lovin a ro hle mai a,. Chumi avang chuan tuk khat chu he khawmpui kaihhnawiha Indianapolis Baptist kohhran pakhata tawngtai inkhawm neihah chuan zaihona nung lo lutuk chu ngaimawhin Presbyterian pastor Rev Robert McMillan chuan hetih hunlaia zaithiam lar tak ni tawh Sankey chu zai hruai turin a ko chhuak a. Tichuan Sankey chu rawn penchhuakin ‘There Is A Fountain Filled With Blood’ (Immanuela thi zama’n) tih hla chu a rawn la ta a, zai boruak rit leh nung lo tak chu Sankey-a leh chu hla hmang chuan Thlarau Thianghlimin rawn luahlanin kalkhawm te chu hlim tak leh nung takin an zaiho ta thup thup mai a ni.
            Inkhawm banah hian zai hruai tura sawmtu Rev Robert McMillan chuan Sankey-a ngaihsan em em mai thusawitu DL. Moody nen chuan a inhmelhriattir a. Moody chuan Sankey chu zaithiam a lo ti hle hi a ni awm a, an inhmelhriat hnu chuan a awmna te, nupui a neih leh neih loh te,  a hnathawh te a zawt a. Chung DL Moody-a zawhna te a chhan hnu chuan DL Moody chuan Sankey hnenah chuan “Nangmah ang hi rawngbawlpui tur kum riat chuang ka zawng tawh. I hna bansan la, rawngbawl hna min thawhpui turin Chicago-ah lokal ang che,”tiin a sawm ta chawt mai a, Sankey pawh chuan chak viau mahse a sawrkar hna thawh lai bansan tura a in ngaihruat chuan a rilru a buai ve hle.
           Ira D. Sankey hi a mi ngaihsan em em mai DL Moody-a’n amah zuia a rawngbawlnaa pui tura a sawm lai hian a rilru a buai hle mai. A nupui nen uluk takin tawngtaina nen Pathian rawn chungin Moody-a zui chu a tha em tih an ngaihtuah dun a. Hetih hunlaia a hna thawh lai US sawrkar hnuaia Internal Revenue Service-a a thawh pawh chu a bansan a tul si a. Tichuan Moody-a kohna chu Pathianin a hunpuma a talent pek hmanga a rawngbawl tura a kohna nia ngaiin a hnathawh lai bansana Moody-a rawngbawlnaa pui turin a in leh lo chu a chhuahsan ta a ni.
            DL Moody leh Ira D. Sankey te hi rawngbawlnaa inkawp fuh berte zing ami an ni awm e. Sankey-an Moody-a a zui tan kum hi kum 1871 kha niin hetih lai hian kum 30 mi a ni a. DL Moody-a kohhran Farewell Hall-ah leh a rawngbawlna hmun hrang hrangah zaia rawngbawlna a nei thin a ni. Sankey-a aw hi a mawi em em mai a, a zaithiam bawk si. Hei vang hian mi tam takin an ngaisang em em a, Moody-a rawngbawlna- Farewell Hall-a kohhran inkhawmna leh Sunday School kaihhruai te chu a missionary-na a ni tih hriain thinlung takin a thawk a. Heng inkhawmnaa a hlasak mawi tak tak te hian mi thinlung a hnehin mi tam tak mittui a ti tla fo reng a ni.
            Sankey-a hian hmingthat hlawh duh vangte, pawisa hlawh chhuah duh vangtein a zai ngai lova a zaichhan ber erawh chu a hlasak hmanga a tam thei ang ber Krista hnena hruai a ni. A thinlung tak takin a zai a, a hlasak amaha langchhuak thei turin theih tawpin a tang bawk a, hei vang hian a hla sak te Pathianin a hmang a, Moody-a sermon tluk zetin hna a thawk thin a ni.
Chicago Kangmei rapthlak
            Sankey hian Pathian fakna hlasak mai ni lo, thusawi rawngbawlna te pawh a nei ve thin tho va. October 8, 1871 Chawlhni zan inkhawma a hlasak laia Chicago khawpuia kangmei rapthlak tak chhuakin an Biak in Farewell Hall a tih kan tel avang khan Moody leh Sankey te pawh hi hun reilote chhung awm hrangin Sankey chu an khua Newcastle lamah a let leh a. Mahse Moody-an he biakin a sak that leh hnu hian Sankey pawh a nupui fanau te nen Chicago lamah an pem lut leh ta a ni. A let leh hnu lawk hian Moody chu rawngbawl tura sawm a nih angin England-ah a kal a. Hemi chhung hian Moody-a ai lo awhin thusawi rawngbawl hna te leh Sunday School enkawl hna te a lo thawk a, mi tam tak an kohhrana a lo hip luh avangin a chungah Moody pawh a lawm hle a, an pahniha an rawngbawlna pawn a hma aia rah chhuah tha zawkin Springfield, Illinois-a evengelistic Camping an neih leh tum phei chuan Pathian thlarauin nasa takin mal a sawm a ni.
            DL Moody-a leh Sankey-a te hian sawm an nih angin June 7, 1872 khan Europe ram hmun hrang hranga rawngbawlna nei turin an zinchhuak a, Pathianin anmahni hmangin British Isles-ah thlarau thianghlim harhtharna nasa tak a thlen a tih theih awm e. Heng hmunah te hian DL Moody-a’n Pathian thuchah ropui tak tak a sawi a, chumi zawhah Sankey-an thinlung leh tih takzetin, a hla sak hmanga mibo Krista hnena hruai tum ran chungin Pathian fakna hla a han sa thin a, ram an la duai duai mai a ni. DL Moody-a nen Europe-a rawng an bawl chhung hian mipui maktaduai 1.5 chuangin an rawngbawlna an chhim a, mi sing engemawzah Pathian hnenah an hruai a, British Isles phei chuan harhtharna nasa tak an chang nghe nghe a ni. (Europe-a rawng an bawl dan chipchiar zawk chu DL Moody-a chanchin chhuak hmasa lama kan chhuahah kan tarlan tawh kha)
            Hetianga hlawhtling taka Europe ram an fan hnu hian Aug 14, 1875-ah US-ah an let leh a, Moody-a te khua Northfield, Massachusets-ah rawngbawl nghalin hemi hnu hian US huapa rawngbawlna lian ber chu Brooklyn-ah an nei leh a, hei hi Philladelphia, New York leh Boston-ah te an neih chhunzawm zel a, US khawpui hrang hrang bakah Canada leh Mexico thlengin rawng an bawl dun a, Europe-ah pawh rawngbawlin an zin leh a ni. Hengah te hian zaia rawngbawl mai bakah hmun thenkhatah zaipawl member 500/600 chuang awmna dinin hla an rem thin a, hmundang ang bawkin a zaiin mi a hneh a, Moody-a rawngbawlna tihlawhtlingtu pawimawh tak a ni.
            Sankey hian zai mai bakah Pathian fakna hla a phuah nual a, hlabu rotling tak tak a siam bawk. Hla thluk siam leh hla phuah lamah hian hla phuahthiam lar tak tak ‘Khawvel hrut chhuak ila (KHB 259) phuahtu P.P Bliss te, Kristian Hlabu-a a hlaphuah 25 lai mai kan sengluh James McGranahan te, KHB-a  a hla siam 19 lai mai kan sengluh George C. Stebbins te ho nen hi a thawhpui nasa hle. A hlabu hmasa ber chu kum 1873 khan England-a rawng an bawl laiin a tichhuak a, he hlabu hi Kristian Hlabu-ah pawh kan sengluh tam tak awmna Sacred Songs and Solos (S.S.S) hi a ni. He hlabu hi thusawitu lar Charles Spurgeon pawh khan a duhin a rawngbawlnaah pawh a hmang tangkai hle.
            Hemi hnu hian Gospel Hymn tih chu Volume 6 thlengin kum 1875 leh 1891 inkar khan amah leh a thawhpui thin hlaphuahthiam kan sawi takte nen khan an tichhuak a, he hlabu-ah phei hi chuan hla tam zawk dahin an hralh tha hle a, copy maktaduai chuang fe hralh chhuakin heta hla awm te hi tawng hrang hranga lehlin a ni. Sankey hian heng a hlabu tihchhuah atang hian sum tam tak a huilut a, heng sum tam zawk hi a rawngbawlpui DL Moody-a’n zirna lama hma a lakna hmasa Northfield School for Girls din nan a hmang nghe nghe a ni. Hetih hunlai vek hian Sankey leh hlaphuah thiam Fanny Crosby te hi an inthian tha hle a, ani nen hian hla tam tak siam dunin Fanny Crosby hla tam tak chu a rawngbawlnaah a sa thin a, sum leh pai lamah Fanny Crosby hi a pui nasa hle thin bawk.
Ira D. Sankey leh Fanny Crosby
            Kum 1898 January thla khan a chhungte leh a thian tha te nen Ram Thianghlim tlawh turin an zin a, hei hi a nun tihlim tu ber niin a sawi thin. Tichuan kum 1899 khan zaia rawngbawl turin Great Britain-ah a zin leh a, hemi tum hian khawpui 30 chuangah rawngbawlna neiin hei hi a taksain namen lovin a tawrh phah a. Heta tang hian hrisel lohna neuh neuh neiin mit natna Glaucoma chu a kai a, hei hian a mit a tihdel phah ta nghe nghe a ni. Hetianga harsatna a tawh hnu hian atawp nan DL Moody leh Ira.D.Sankey te chu Dr Storr-a enkawl Brooklyn Church-ah an inkhawm dun a. Hemi hnu hian inhmu lo vang vangin DL Moody pawhin a lehkhathawn hnuhnung ber chu Nov 6, 1899 khan a thawn a, hemi hnu lawk hian a rawngbawlpui DL Moody chuan a thihsan ta a ni.
            Kum 1903-a a mitdel atang hian South Oxford Street, Brooklyn, New York-a a inah a hun tawp lam kum nga chhung chu a tawm ta chawt a, hetih chhung hian dawhthei tak leh Pathian laka phunnawina nei lovin rilru fim tak pu chungin a hun a hmang a, zaithiam lar tak anih laia amah lawm em em tu a fans te ai chuan a hun tawp lamah hian a mitdel pui Fanny Crosby chu a hlu tawh zawk a. Crosby nen hian mitdel ve ve an nih avangin an inkawmngeih a, Pathian hnenah tawngtaina hun hmangin hlim takin an zai dun thin a, an hun tawp lam hian Pathian pawlna hun tha tak an nei thei reng a ni.
            Hetianga a hun tawp lam kum 5 chhung mitdel chunga hun a hman lai hian Pathian rawngbawltu leh zaithiam leh hlaphuahthiam lar, Ira David Sankey chu August 13, 1908 khan Brooklyn-ah a thi ta a ni.

1 comment:

  1. Ira D. Sankey-a chanchin hriatchian tumin google lama ka zawn a, ka chhiar mek laiin, Mizo tawng ngeia ziak i lo hnuchhiah reng a ni tih ka hmuh hian ka lawm hle mai. Thuziak lamah tan han la zel teh khai. Sankey- te, Fanny J. Crosby te hi Mizo Christian te tan chuan an hlu tak zet a. An hla leh an kutchhuak tha tak tak avangin KHB ah hla tha tak tak kan lo neih phah a nih hi.

    ReplyDelete