Monday, May 6, 2013

Martar Vanlalliana


        MARTAR VANLALLIANA 
      
Martarna hi Pathianin nasa takin a ram zauh nana mite thinlunga thusawi nan a lo hmang tangkai tawh thin a. Pathian tana Martar ngam khawpa rawngbawlna luhchilhte thisen hian mi tam tak Krista hnenah a lo hruai thleng tawh thin. Mizote zingah Martar sawitur tlemte chauh kan nei a, chung zinga mi Tv Vanlalliana, Lunglawn, Lunglei ami, Kawrpuichhuah Vai sipaite laka Martar ta chanchin i han ziak leh dawn teh ang.
                Hun hmasa lam: Vanlalliana hi February 18, 1925 khan ringtu hmasa Pu Romuala leh Pi Lianthuami te fa pathumna ni turin Lunglawn, Lungleiah a lo piang a. An unau hi 7 lai niin mipa 2 leh hmeichhia 5 an ni. A pian tirh hian nausen hmel tha tak leh ngo tak mai a ni a, Pastor Thankunga chuan a lawm em em mai a, a hmingah Vanlalliana tih a sa ta a ni.
                Naupang hmeltha leh thuawih, lehkha thiam thei tak mai a ni a, lehkha a zir peihin mi thiam ang thiam tum ve zel mi a ni. Hei vang hi a niang kum 10 lek anih in Primary a passed thei hiala, a hunlai ngaihtuah chuan naupang tak a ni. Hetih hunlai hian zirlai te hi an upa thei khawp a, “Pu Hrangsela’n Dawna a sikul naupangte hnenah, ‘Pawl thum ho khan in hmuihmul met vek rawh u, Inspector a lo kal dawn’ a ti e” an ti thin a, pawl thum zirlai te chuan thlan an lai a, nula an rim luih luih tawh a ni.

                Lehkha a zir: Sawi tawh angin kum 1935-ah kum sawm mi lek niin Primary a passed a. April 29, 1035-ah Baptisma a chang. Kum 1936-ah Class IV a zo va, pariatna a ni. Vanduaithlak takin kum 1937 khan a pa Pu Romuala chuan a thihsan a, a rilru pawh a buai ve hle. Mahse lehkha zir zawm zelin kum 1938-ah Middle Vernacular a passed leh a, kum 1940 ah ME zir zovin chhim bialah pakhatna a ni a, scholarship a hmu hial a ni.
                Amah chawmtu a pa chuan thihsan tawh mahse Scholarship hmangin a inchawm thei hram hram a. Tichuan High School kal turin Shillong lam a pan ta. Shillong a kal kawngah hian a pa Zathanga’n a hruai a, tawng an thiam vak loh avangin an chaw eina tur hotel-ah arsa an ei duh si, an sawi thiam lo chu Vanlalliana chu a khuang ta chiam a, arsa chu an ei ve thei ta mai a ni awm e. Sum leh paia a harsat em avangin Shillongah pawh chuan Hostel Mess a zawm ve ngam lo va, mahnia ei inrel chawpin lehkha a zir ta tang tang a ni. Shillong-a high school a kal lai hian long jump a zuanna lamah a chesual palh a, chuta tang chuan Vanlalliana hian luhai benvawn a neih phah ta a ni.
                Chuti chung chuan taima takin lehkha a zir a, kum 1945-ah Matric a exam ta. Result a lo chhuak a, Assam state pumpuiah pakhatna a ni ta hial a, mathematics-ah phei chuan 99% a hmu hial a, hetih hunlai hian mathematics-ah chawh dik theih loh a nei ngai lo a ni.
                Tichuan Scholarship ring bawkin I.Sc a zir zawm leh ta. Hetih hunlai hian I.Sc zir ngam hi an tlem hle a, mahse ani chuan Lal Isua rawngbawl hna ‘tihdam rawngbawlna’ a chhunzawm theih inbeiseiin MBBS zir zawm chu a rilruk a. Tichuan luhai benvawn nei chungin I.Sc chu a zir a, chuti chung chuan 2nd Division-ah a passed leh ta a ni. Retheihnain a zar buai avang chuan MBBS zir zawm turin pawisa a nei si lo va, a zirzawm mai thei lo. Tichuan Aizawl High School-ah inhlawhfain zirtirtu hna kum 2 chhung a thawk ta a. Kum hnih hnuah chuan MBBS zirturin kum 1950 khan Dibrugarh Medical College chu a pan leh ta a ni.
                Dibrugarh medical College-a a han zirchho chu a tui hle mai a, a kum khatna pawh tha takin a passed a. Mahse High School a kallai atanga a natna benvawn kai khan a tibuai nasa ta em em mai a, a hriselloh chhoh zel avang chuan an hotute chuan “Unfit for Doctor” tiin a zirlai atangin an hnawl ta a. Hetih laia a zirpui Dr Selbuanga chuan tha takin MBBS chu a zo thung a ni.
                Chutianga a thil tum ber a tlawlh tak avang chuan amah pawh a hnual phah hle. Kum 1953-1953 chhung chu Lunglei High School-ah a thawk a, a natna chuan a tihbuai zel avangin zirtir hna chawlhsanin lo te a nei a, a taima bawk a, a thar tha thei hle thin. CHutiang chuan kum 1954-1960 chhung chu a khawsa ta a ni. Kum 1961-1965 chhungin Chhimchhawng Middle School Lunglawnah a thawk leh a, a zavaiin kum 10 dawn zirtirtuah a tang a nih chu. Zirtirtu a tan chhung hian Mathematics leh Science a zirtir thin a ni.
                A pianzia leh a rilru put zia: Vanlalliana hi mi ria lam deuh, ngo leh tisen ngah tak mai a ni a, thahrui nei tak leh tuan tha tak, cher lam deuh kal chak tak, hna thawh hreh nei lo leh mi tlawmngai, Lunglawn khawtlangin Tlawmngai Certificate an pek hial a ni. Mi chapo lo leh inngaitlawm tak, zakzum em em mai, mi hnial pung pung ngai lo, rilru chak tak leh thiam tum tak, a thiam hma chu bei peih mi a ni a. A thiamna chu zep ral mai lova midang hrilh chhawng duh tlat mi a ni thung. Aia upa zah thiam leh an thuhnuaia inphah peih tak mai a ni a, Mizo nunphungah chuan Vanlalliana hi mi tha leh fel a tling a ni.
                Thudik ngaina a nih avangin dawt a sawi ngai lo va, a haw hle. Mi thusawi hi ngun taka a chhui phawt loh chuan a awih mai ngai lo va, thil fiah zel duhmi a ni. Bible-a rinna, beiseina, thlarau pawlna leh awmpuina te hi ataka chan tum tlat mi a ni a. A inpek tawhna lamah chuan mi inpe zo niin Pathian rawngbawl tura a inpek chinah pawh atan a inhmang zo thak ta reng a ni.
                Kohhran lamah:  Khawvel lama hlawhtlinna a zawn kawng Pathianin a tih tawp sak hnu chuan Vanlalliana hian Pathian remruatna chauh thlira kal leh tlukluh a thlang ta zawk a. Kohhranah pawh a kul ataia inhmangin Sunday School zirtirtuah te, Zaipawl hruaituah te, TKP Vice President-ah leh committee member-ah te a tang zak zak thin a. A nau Upa V. Lalzova nen phei chuan a pha chhunin solfa leh hla an ngaina em em a, hla pawh pathum vel a buatsaih a. Chungte chu – ‘Lalpa Bethany a thlen chuan,’ ‘Tha ber Lal Isua,’ tih leh ‘Chhandamtu min hruai zel rawh,’ tih te an ni.
                Lehkha thiam leh tlangval hmeltha a ni bawk a, lo duh dertu pawh a tlachham lo hle a, duh chu nise nulat tlangvalna kawngah pawh a tlan ve fe thei ngei ang. Mahse chutiang zawnga thlemna a tawn hrang hrang lak atang chuan a inthiarfihlim zel thin a ni. Tumkhat chu chutiang tih duhna rilru chu a nei thut a, mahse Kraws a enin a inthiarfihlim leh a. Mahse a thinlung lama sual tihduhna a put thut avang chuan sualah tlu tawha inngaiin Kohhranah phuar a ngen ta a, mahse Lunglawn kohhran hotute chuan an phuar ta lem lo a ni. A entawn tlak hle mai.
                Vanlalliani mizia leh a rilru put phung ropui tak hi sawi dawn ila sawi tur a tam awm e. Amah hi pa frank tak mai, huaisen tak a ni a, thusawi thiam lutuk tia sawi tur ni lo mahse tlang taka sawi mai thin a ni. Tlangval tlawmngai tak mai a ni a, mi zawn, thlan laih, mitthi lumen leh damlo kan iloah te a inhmangin Lunglawn khawtlang pawhin Tlawmngai Certificate an pe hial a ni. Khawtlang tan a inhmang em em a, fak beisei vanga a langsar zawnga che duh miah lo a ni. Tumkhat phei chu Lunglawn lamlian hlui hi amahin a lai zau vak tawh a, a tawpah vantlangin an pui hial a ni. Hei bakah hian tuikhur hiah fai leh kawng sah fai te hi a chingin miin an hriat a hlawu a, a rukin a ti tawk tawk thin.
                Vanlalliana hi Kristian tha tak mai nupa inkara piang leh seilian a ni a, a pianthar ni leh darkar sawi tur hriat a ni lo. Thlarauvin a pawl ni leh hun erawh chu sawi tur tam tak a awm thung.  Tawngtai a ngaina em em mai a, China leh Pakistan tana chawngheia hun bi neia tawngtai thin mi a ni. David Livingstone-a a tawngtai laia a thih ang khan tawngtai laia thih chu a duhthusam niin a sawi thin.
                Pakistan kohna: Sawi tawh angin Vanlalliana hian China leh pakistan a vei em em mai a, Pakistana rawngbawl turin kohna a dawng ta tlat mai le. Pakistan mipui te chuan, “Thumak ka sawi nin theih loh chu Kalvari chanchin a ni,” tih hla an sa thup thup nia hriain kohna chiang tawka a dawn chu pawmin kal a tum ta a. Dan angin phalna dilna chu tifelin Pakistan kal dilna chu a thawn ta. Chhanna a hmuh mai loh avangin Calcutta-a amah ngeiin a dilna tifel tura kal tumin a chhuak ta rawih mai a, mahse passport an lo pe thei si lo va, a rawn kir leh ta a ni.
                Pakistana rawngbawl a tumna chu a tlawlh tak avangin  Zoram dung tluana  rambuai kara Pathian mite mangang em em thlamuan turin a chhuak ta zar zar mai a. Chunga  chhuahnaah chuan duhsakna te dawng ve bawk mahse vauna leh harsatna siamsak  tu a tawng nasa hle thin.  Chung a rawngbawlna chanchin chu a lo chhinchhiah thlip thlep loh avangin kan hre tam lo hle a, tlem azawng chauh han tarlang teh ang.
                Chhim lama rawngbawlna: Pathianin chhim lama rawngbawl turin a ko niin a hria a. Tichuan zin a tum ta. Chumi tum chuan Evan Lalrawna, Pu P. Thangzika leh Nl Sapbuangi ten an tawiawm a. Lunglei SDO hnenah Road Permit an dil a, ani khan a lo pe duh si lo a, mahse Pathian tirh a ni tih inhriain huaisen takin an arkawt chhuah ta ngawt a. Hemi tum hian Bualte, Thualthu, Minpui, Tawipui, Thingfal, Lawngtlai, Saiha, Maubawk, Serkawr leh Tuipang te an tlawh a. Road Permit nei lo mahse kawng tluanin amah tirtu chuan a hruai zel a, sawi tura a tih chu huaisen takin a sawi hmiah hmiah mai a ni.
                Khawchhak lamah: Pathianin khawchhak lama rawngbawl turin a tir leh ta. Hemi tum hian Nl Sapbuangi, Lalremsiami, Lalthansangi leh ama vua leh vangten an zui thung a. An kalkawngah Leiteah an riak chho a, Hnahthial an lut leh a, chuta tangin Tarpho an thleng leh a. Tarpho ah hian naupang damlo na tak mai a lo awm a. Vanlalliana chuan a han tawngtai sak a, chawp leh chilhin chu naupang chu a lo dam ta a ni. Tarpho atangin Thingsaiah an lut leh a, Thingsai an thlen zan hian rawngbawlna a nei nghal a. CHutia an inkhawm lai chu Sipai hovin an lo hual a, inkhawm banah an hotupa hnenah an hruai ta a, Sipai hotupa chuan a rang thei ang bera Thingsai chhuahsan turin a lo ti a, Thingsai khuaa a rawngbawlna nei zo hman lovin Lunglawnah an let leh ta a ni.
                Lunglawna hun engemaw chen an awm hnu chuan khawchhak lama zin tura hriattirna a dawng leh ta. Hemi tum hi chuan Nl Sapbuangi chauh a hruai a. Leite atanga Tuipui kan tura an zuk kal chhuk chuan Tuipui chu a lo lian nasain sawrkar tiam chin lungpui chu tuiin a lo chim pil hmuk mai a. Chuvang chuan lawngputen an hruai kai ngam ta lo. Tichuan Vanlalliana chua  a tawngtai ta a, reiloteahtui chu a lo kam a, sawrkar tiam chin lungpui chu a lo lang ta ruak mai a ni.
                Him taka tuipui an kan hnu chuan an kal zel a, Lungleng, Darzo, S. Vanlaiphai, Lungpuitlang, Muallianpui, Bualpui H, Thaltlang, Sangau leh Vawmbuk khua te an tlawh a. Chumi hnu chuan Lunglengah an kir leh a. Chutah chuan a tunu Zampuii chuan pasal a lo nei dawn a, chuta awm nghal tur chuan a u chuan a ti a. Mahse Vanlalliana chuan “Inneih chhim tura rawn kal ka ni lo va, rawngbawl tura chhuak kan nih avangin kan cham thei lo,” a ti tlat mai a, tichuan Lunglawn lamah an haw leh ta a ni.
                Thlasik zin: Kum 1967 Krismas thla a rawn her chhuak ta a. Hemi tum hi chuan Thalai Kristian Pawl (TKP) puala zin niin Pu Thanghuta, Nl Lalhmingmawii, Nl Sapbuangi, Nuengi leh Nghakliani te nen an chhuak tlang a. Zobawk, Leite, Hnahthial, Thiltlang, Pangzawl leh Rawpui te an tlawh a, an kalna khua apiangah rawngbawlna tha takin an nei zel a, Rawpui atang chuan Krismas hmang turin an khaw lam chu an pan leh ta a ni. Hemi kum hi Lunglawna Krismas a hman tawp a ni ta a ni.
                Kawrpui dungah tawngtai turin: Ram buai avang khan kawrpui dunga Chakma leh Tuikukte zinga rawngbawl turin harsatna tam tak a awm a, ramhnuai mite nena an tual thu a chhiat avangin Chanchin tha hril kawngah harsatna a sosang hle a, chutih laiin Chanchin tha an mamawh em em si. Chu hmuna rawngbawl tura kohna chu Vanlalliana hian a dawng leh ta tlat mai.
                Lunglawn atanga chhuak tur chuan a inpuahchah ta. A kal dawn chuan a nau leh a pute leh laina dangte a tlawh kual a. A nu thaw awih tak thin, a nuin a rem e a tih loh chuan ti lo mai zel mi a ni a. Hemi tum hi chuan a nu hnenah, “Ka nu, hei rawngbawlin ka chhuak dawn a, kan vengah hian Krismas rawn hman ngei ka tum ang a, ka rawn hmang lo a nih chuan ‘hmun dangah a hmang ta,” in lo ti mai dawn nia,” tiin a nu chu a thlah liam ta tawp mai a. A nu chuan, “Taite, hetah Masi chu i rawn hmang dawn nia aw,” tiin a nu chuan a thlahliam ta a.
                Hemi tum hian a tum dan chuan Lungsena Thalai Inkhawmpui hman phawt a, chumi hnua Thlabunga chhuk thlaka Kawrpui dung pana Lunglawna Krismas hman a ni. Tichuan Lunglawn atang chuan chhuakin Lunglei lamah a kal a. Pu Tlangnghina a tlawh phei a. Chutih lai chuan a khgua a sik deuh hlek a, thenkhat chuan, “Liana, i kal thei dawn em ni?” an ti hial a. Mahse a kal lui ta tho va.
                Lungsenah chuan tluang takin a thleng thla a, Thalai khawmpui a hman hnu chuan Tlabung lamah a chhuk thla leh a. Tlabungah chuan Rev H. Lalliana Gen. Secy MTKP te nen rawngbawlna an nei ho va. Rev Hrangena awm lai a ni  bawk a, hlim tkain Tlabungah chuan Dec 15&16, 1968 chhungin rawngbawlna an nei tlang a. Chumi hnu chuan ani chuan Kawrpui dung lam pan zel a tum avangin Dec 19, 1968 (Thawhlehni) chuan Kawrpuidung panin a chhuak ta. Kawrpui dung kan tih hi Tuichawng lui thlang lam, Bangladesh ramri hrul, tuna CADC huam chhung hi a ni.
                Kawrpui dungah: Tawng a thiam lo va, chubakah rambuai lai a ni bawk nen, a hmaah thil harsa a awm dawn tih a rin avangin amah zui thintu Tv Lalhluna chu a kir tir a, tichuan amah chuan Kawrpui dung chu a hrut chho ta. Chawngte-ah a lut chhova, Pu LH LuaiaCI Lunglawn khua chu a tlawh chho va. Pu Luaia chuan Vasei kalna tur kawng a lo ziak sak a. Chawngte chu chhun pelhin Vasei lam chu a pan ta. Dec 23, 1968-ah Vaseitlang chu a thleng chho ta a ni.
                Tlai dar 3 vel a ni a, Pu Bawngdisari (Bru) chhungkaw sawm lai khawsa inah a thleng a. Chutia rei vak lo a awm hnu chuan vai sipaite chuan an rawn hruai ta a. Post Commander Captain Nair (South Indian, Pathian awm ring lo) hmaah chuan an dintir ta a. Capt Nair-a chuan thu hrilh a tul lo tiin haw leh turin a ti a. A ni chuan rawngbawl a tul zia thu a hrilh a, tichuan captain chuan inlamah a haw tir leh ta a.
                A thleninah chuan zanriah a ei a. Zan lamah chuan a thleninte an rual em avangin Sipai tuichawi Pu Awngawdo (Bru) inah a riak thung a. A tuk khua a lo var a, dan pangngaiin zing takah Sipai Camp ep tlangah a riin a tawngtai a, chutia a ria a tawngtai chu biak nei nia ngaiin an ringhlel ta. A tawngtai lai kha Post Commander khan lo hmuin a ko chho ta a. Chu a tawngtaina tlang chu tun thleng hian Vanlalliana Tawngtaina Tlang an ti hlen ta a ni.
                Post Commander chuan a room-ah a hruai lut a, ani khan a ralthuam tha ber Bible kawm sen ver vawr a keng a, thu leh hlaa inbeihna chu an tan ta a ni.
                Capt. Nair-a kha Pathian awm ring lo (Atheist) niin kawng tam takin an inhnial a. Ani Vanlalliana’n Bible tlawhchhanin a bei bawk a, nasa takin an inhnial a, an inhmin lo ve ve a. Tichuan Capt nair chuan a chungah rilru tha lo a pu ta. JCO Havildar, Naik leh Tuikuk pakhat te hnena thu pein a hruai hran tir a. Sipai te chuan silai nen an veng a, Tuikuk pa chu a thla lai tur emaw chhilh tur emaw a rawih a ni.
                Tichuan Dec 24, 1968 Krismas Eve-ah chuan a hma kum 1967-a Krismas Eve a hman dan ang lo takin a khawsak a lo tul ta a. Tichuan lei sipaite chuan an lal thupek zawmin an tih tur chu an ti ta. Silai a puak ri dur a, Pathian rawngbawl atchilh, ramthim vei em em tu leh Pathian tana martar inhuam reng Vanlalliana chu an kaphlum ta a ni.
                Lunglawn lamah chuan: Chutia Krismas rawn hmang ta lo leh a rawn hawng ta lawk lo chu a nu leh a chhungte leh khawtlang ngaih a tha chiah lo va. Nidangah chuan “Ka rawn thleng ang” a tih hi a pelh ngai lo va, mahse a thih em chu ring ngam chiah lo chung leh beiseina nei chung siin a hmel chu an thlir reng a. Mahse thla khat lai a liam ta. Ani lah chu thei reh takin a la reh vung vung si.
                Kum 1969 February 6-9 chhung chuan Lunglawnah Mizoram TKP Inkhawmpui nghah a ni a, chumi atan chuan khawtlang pawh an inpuahchah nasa hle. Khawmpui palai an rawn thleng tan a. Chutih lai chuan Upa F. Zatawna te inah chuan Tuikuk khualpang zin hian ti tak hian, “Ka pu, Pu Vanlalliana chu Sipaiin an that,” tiin a sawi zuai a, zawhfiah hman loh chuan a kal liam leh ta mai a. Pu F. Zatawna chuan a aia chiang hriat theih beiseiin a ngawihpui rih a. Khawmpui palai an rawn thleng tam ta zel a, “Tv Vanlalliana chu Vaseitlang Sipai kutah a thi” tiin chiang takin an rawn sawi ta a, a rawn kir leh dawn tawh lo tih chu pawm ngam a ni ta a ni.
                Tv Vanlalliana thih hi Lunglawna PI Lalthangi chuan a taksaa lo hriatlawkna a nei a, a taksaa lo tuarin, “Awih Awih awih a va na em! Liana tak hi chu aw” a lo ti thin a. Mahse chu chuan hriattirna chiang kuang a keng bawk si lo! Vanlalliana thih thu chuan mipui ngeng a chhun tak meih a, a nu hriattir chu an huphurh hle mai. Tichuang a nu tawngtai sakna an neih hnuah an han hrilh a, a nu chuan na a tiin a tap zawih zawih mai a, khawmpui thu leh hla zawng chu a lanin a thih chhan lam an hawi thuap a.
                Tichuan February 9, 1969 zing inkhawmah Rev HS Luaia, General Secretary chuan Chawlhni zing hun changin mipui tam tak hmaah chuan, “Tv VANLALLIANA CHU VASEITLANGAH MARTARIN A THI TA” tih a puang chhuak ta a, mipui thinlungah a thihna chuan thu nasa takin a sawi ta a ni.
                A thihnain a nghawng: Tv Vanlalliana thih thu hian a tha lam leh a chhe lamin nghawng a nei tawn a. Khatia a han thih khan hlauhna leh titna namen lo chu Kawrpui dung velah thlengin a thih thu pawh hriat a ni lawk lo va. Hun engemawti chen chu a thih thu chian hleih theih a ni lo. Kawng lehlamah Vanlalliana martarna chuan thalai leh nu leh pa te thinlungah nasa taka thu a sawiin a dam laia a sermon let sang tam takin a thisen chuan thu a sawi ta zawk a. Mi tam tak rawngbawl turin an inpek phah a, “Martar-ah min siam ve rawh Aw Lalpa” tih hla te an phuah hial a, Vasei bial chu Pastor neia din leh sikul pek ni tain kohhran mumal takin a ding ta bawk a, Vanlalliana martarna chuan Pathian ram zau zelna atan rah nasa takin a chhuah a ni.

Martar Vanlalliana thihdan an sawi dan:
Vanlalliana thih hunlai hi Mizoram buai lai hun kha a nih avang leh amah thattute hi India sipai an nih si avangin thil a inthup hle a, a thih dawn vel leh an thah dan te pawh chiang taka sawi a awm thei lo. Hei vang hian mi thenkhat chuan Vanlalliana thih dan hi an chhui zui ta a, chung zinga mi pahnih Upa N. Taithanga leh Upa K. Lalhmingliana te chhuidan, anmahni sawi ngei hi i han tarlang teh ang.
“Tv Vanlalliana hi 1968-a boral a ni a, 81st BSF Captain Naira, Vaseitlang ami thupeka kahhlum a ni a. An kahhlum hma hian a hmaah Vai pathian ban sawm nei an dah a, “Hei hi chibai buk la kan chhuah ang che,” an ti a. Exodus 20:4 thu, “Keimah lo chu Pathian dang nei suh, milem siam chawp be suh,” tih thu hian a chhang a. A chhan zawh chuan a chawfun ken chu an eitir leh a, a ei zawh chuan a passport an dil leh a. “Ka passport chu hei hi a ni,” a ti a. Mathaia 28:19 thu, “Chutichuan kal ula, hnam tina mite zirtirah siam ula,” tih ziak leh Marka 16:15-18 thu hi a hmuh a, chumi hnuah chuan Vaseitlang Tuikuk awmna lamah an hruai ta a. Jamadar pakhat leh Holdar pakhat, Naik pakhat leh Tuikuk pakhat ten an hruai a, ama thlan tur an laih tir a, a tawk an tih hnuah an kap ta a. Vawi khat fiah takin a meng a, a men veleh Stengun-in vawi nga an kap leh a, a hnuk a chat ta a ni. Tuikuk pa an hruai kha an vur tir a, a sawi puan an hlauh avangiun turin an hrai a, an chiu hlum nghal a ni. Vanlalliana thah thu petu Captain Naira hi vawiin thlengin mi a, mi ang lovin a awm tih thu dawn a ni bawk. Hei hi ka hriat chin leh ka sawi theih chin chu a ni e.
-K. Lalhmingliana
Zotlang, Lunglei
Dt 6.5.1990
(Upa K. Lalhmingliana hi a thih hlimchhawna a thih dan zuk fiah tura kal hmasa a ni a, kohhran rawih lai, Evangelist Teacher a nih laia thil thleng a ni)

Martar Vanlalliana thihdan
Tv Vanlalliana thihna hmun Vaseitlang hi Bangladesh ramri depa awm, khaw pawimawh tak niin hetih lai vel hian Chakma in 100 leh Bru in 30 awmna a ni a. Kristian chhungkaw paruk chauh Pu Kerpaiha te chhungkaw ho bak chu ringlo mi vek an ni a. Thuhriltu an awm loh bakah Sipaite khan a ruk takin Kristianna a luh kha an hlauin an dodal ru tlat a, a raltiin, “Vasei ramah chuan Thereng tak ngial pawh a hram ngam lo” tih hiana ram ralti a ni.
                Vasei a thlen dan: Dt 23.12.1968 tlai dar 3 velah Vasei a thleng a, Karpui dung Jarulsury atanga ban a nih rin a ni. A nih loh vek leh Udasury khua atanga ban a ni ngei ang. Pu Bawngdasiri (Bru) te inah a innghat a, a thlen hnu lawkah Sipaite’n Post-ah an hruai chho va. Capt Nair-a chuan “Pathian a awm lo, helaia Pathian thu hril a tul lo, enthlatu i nih hi haw vat rawh,” a lo ti a. Ani chuan rinhlelhawm a nih loh zia leh Pathian thu hriltu anih ziate hrilhin Road Permit Lunglei SDO pek te, General Secretary lehkha a kente a entir vek a, an kaltir leh ta a. Zanah chuan a thleninte an chep em avangin Sipai tui chawi Awngawdo (bru) in-ah a riak a.
                Counselling Dangdai: A tuk Dt 24.12.1968 Krismas Eve ah a tihdan pangngaiin zing takah thovin daiah fianrial tawngtaina a nei a. A tawngtaina hmun hi Sipai Camp ep tlang hniam deuh a ni a, tun thlengin chu tlang chu Martar Vanlalliana tawngtaina tlang’ an ti hlen ta a ni. Daia a tawngtai lai kha Post Commander-in a lo hriain a lo hmu a, a ko chhova, Vanlalliana hian Bible a keng nghe nghe. Post Commander nen hian eng chen nge an inbauh kan hre lo va, an inbiak dan thenkhatte han tarlang ila:

Nair-a: “Thian ka nei lo keimah chauh ka ni,” i ti a, thian neiin Camp i enthlithlai a ni.
Vlla: Thian ka nei lo, keimah chauh ka ni, Chanchin Tha hril turin ka lokal a ni ka tih tawh kha, enthlatu ka ni lo, daiah khan tawngtaina ka nei a ni.
Nair-a: I Bible-ah khan engtenge in ziak?
Vlla : Pathianin lei leh van a siam thu te, bawhchhetu avanga misual vek kan nih thu te, Pathian hmangaihnain kan aiawha a fapa a rawn pek thu te, amah ring apiangin chatuan nunna an neih tur thu te, ringtute chu thi mah ila kan thawh leh tur thu te, khawvel tawp dan tur te a chuang a ni.
Nair-a : Pathian a awm lo. Helaia Pathian thu hril a tul lo, vawiinah i haw nghal tur a ni.
Vll-a : Pathian thu hril a tul tlat, Lal Isua thupek a ni, khu laia Bru ho khu tlawh ka duh a ni.
                An inbiakna hi tam tak ani a, “Silai ka hlau lo” “Thih ka hlau lo” tih te a ri nawk a, an inkawm rei fu a niang. A thlennaah hian ni thum chauh a awm a, kawng bul tawn tirha awm anih avanga thlengf a ni a, a piah deuha in 20 awm chu tlawh a tum lai taka chu a ni a, a tlawh hman ta lo a ni.
                A thih dan: Tukthuan pawh a thleninah a ei t alo va. Dt 23.12.1968 tlaia a ei kha atan zanriah hnuhnung ber a ni ta anih chu. Chanchin Tha hril lova kir leh chu a tum hauh lo mai le! Nilengin camp-ah an hreng a Dt 24.2.1968 tlai dar 3 vela rifle puak dur chu Lalpa hnena a thlenna tura kawngkhar mawi lo inhawnna a lo ni ta a ni.
                A kaphlumtu hi Sarma Assamese a ni a, sipai lubawk ve mai a ni awm e. An kahhlum dawn hian tawngtaina hun a dilin an phalsak a, a tawngtai lai takin a Amen hmain an kaphlum ta a ni.
                An phumna lai hi tun thleng hian hriat a la ni lo va, an phum dan pawh hriat a ni bawk lo a ni. Ekin hluia phum anih an ring deuh a, a thenin. “A thlen tur kawng pawh thleng lovin aman a lai” tih te a awm bawk. Hre ber tura ngaih Sipai tuichawi, a riahna Awngawdo lah Enquiry an lak laiin a thi tlat mai si a. BSF Mizo awmchhun nen lah inhmuh an phal bawk si lo, hei hi hriat theih dan ber a ni. Tlabung Police ten a kaphlumtu hi an hruaithlaa, a chanchin hriat zui zel a ni ta lo a ni.
                Martar Vanlalliana hi thenkhat chuan dan pawisa lo leh enthlatu a nih rin avanga thiah an puh mai thei a, mahse a nihna takah chuan Chanchin Tha dodalna avanga thi a ni a, MARTAR DIK TAK A NI.
 -N. Taithanga
ET Dinthar, Tlabung
Dt 6.8. 1990

                Khai le, Tv Vanlalliana thih dan chhuitute pawhin an duh anga chianga hre thei lovin an hriat dan pawh a in ang lo deuh tih kan hmu awm e. Engpawhnise, a thih dan aiin a thih chhanah chiang tlang ta ila, Pathian a ropui zawk ngei ang. A chhungte pawhin a kaphlumtu leh thattu hrema khin buai aiin thil tha lo tih tirtu sual do hi an thupui ni ta zawkin thubuai hla buaia la lovin a thihchhan lam an thlir tlang ta zawk a ni.
               

5 comments:

  1. A Bengvar-thlain rilru a khawih ngei mai. Lalpa ringtu tak tak-te hi chu an va hriat em! Ka Copy save hmaks e. Very good post (Y)

    ReplyDelete
  2. ka post comment thin mi tlemte zing ami i ni. Ka lawm em em a, Comment hi ka dawng ngai lem lo a, ka dawn chhun hi i comment a ni tlangpui a.. phur em emin ka hawng ve thin...
    Mi i ti phur hle mai.. lo chhiar tak tak thin ang che.. hehe Sermon puitu (tingaihnawmtu) a nih theih hi ka duhsam pakhat a ni

    ReplyDelete
  3. A ngaihnawm hle mai a. A huaisenin a ngaihsanawm hle mai.

    ReplyDelete
  4. a ngaihnawm hle mai. Sunday zanah ka sawi lang duh a a kim chang tha hle mai.

    ReplyDelete
  5. Christmas anih Chuan TV vanlalliana hi ka rilru ah alo lang thin a,,Krista kan ai apianga athi bawka,, pathian rawng bawl hi rilru leh thinlung taka arawng hi kan bawl agai ani

    ReplyDelete