Monday, July 8, 2013

AMY CARMICHAEL

            Missionary ropui tak tak zingah hmeichhia tam tak an awm a. Pasal neih aia rawngbawl hna thawh thlang chin ngat phei chu an hnathawh a hlawk thei hle. Tun tuma a chanchin kan ziah tur Amy Wilson Carmichael pawh hi nu rorum leh tumruh tak, hrisel lo chunga huaisen taka Pathian rawngbawl tura India rama rawn chhuak, Furlough-a an rama haw miah lova kum 50 chuan rawngbawlna hmuna bung tling tla thak khawpa mi inpe, Pathian mi ropui zing ami a ni.
            Pianna: December 16, 1867-ah Amy hi Amy Wilson Carmichael tih hmingpuin Millisle, County Down, Ireland-ah a piang a, an unau hi pasarih niin Amy hi a upa ber a ni. A nu leh pa David leh Catherine Carmichael te hi Presbyterian kohhran niin Kristian tha tak mai an ni a, Mill an nei a, chhungkaw khawsa thei tak mai an ni. Naupangte anih lai atangin a nu leh pa te hian an kaihruai tha em em a, Kristian tha tak a nih piah lamah fahrah leh chanhai leh rethei zawk te a khawngaih thei em em a, tanpui chakna thinlung, naupangte a nih lai atang tawhin a nei a ni.

            Kum 18 anihin a pa hian a thih san a, a pa thih hnu lawk atang hian Pathianah harhtharna nasa tak Amy hian a chang a. An chenna chhehvela Mill (thil herna khawl)a thawk hmeichhe tleirawl rual (Shawlies) te chu kawi khawmin inkhawmna te a buatsaih thin a. Chung Shawlies te chu an pung zel a, a hnuah phei chuan an inkhawmna hmingah Welcome Evangelical Church tih vuahin Belfast khawpuiah chuan member 500 lai neiin an ding ta a, he kohhran hi kum 1889 thleng Amy hian a enkawl a ni.
A pain a thihsan hnu lawk hian Keswick Convention dintute zing ami Robert Wilson chuan Amy hi a enkawl chhunzawm a, Robert Wilson hian a nupui leh a fanu a lo sun tawh a ni. He Keswick Conventions hi Kristian rawngbawltute inhmuhkhawmna hun Keswick, Cumbria-a kum 1875 atanga an huaihawt thin a ni a, hetih hunlaia khawvel hmun hrang hranga rawngbawltu te chu he convention-ah hian inhmukhawmin thuchah te an sawi a, testimony te inhrilh tawnin tawngtaihona te an hmang thin a ni. He Keswick Convention hi a lar thei em em mai a, khawvel hmun hrang hrang atanga missionary lo kalkhawmte chuan chanchin tha hril a tul zia te, ram lak tur a tam zia te an sawi thin a. Chung an thusawi chuan thalai tam tak rilruah thusawiin missionary atan an inpe ruih ruih thin a ni.
            Amy enkawltu Robert Wilson hi he Keswick Convention dintu anih avang hian Amy pawhin he convention hi a chhim fo va. Keswick Convention-a a thu ngaihthlak te chuan a rilruah thu a sawi nasa thin hle. Tumkhat chu he Keswick Convention-ah hian China rama missionary ropui tak mai Hudson Taylor-a’n Pathian ram tul zia a sawi chuan a rilru a khawih hle mai a, chuta tang chuan missionary hna thawk turin a rilru a siam ta a ni.
            Amy Carmichael-i hi amah enkawltu Robert Wilson hian a hmangaih em em mai a. Hetianga Missionary atana a inpe tih a hriat hian Robert Wilson hi a thawng hle a, a rilru a hah hle. Mahse Pathianin Amy a kohna chu hnial thei niin a inhre si lova, a remtih sak ta a ni. Tin Amy hi missionary hna thawk awm lo tak mai a ni a. A hrisel lo vin nerve natna “Neuralgia” chuan a bawhbuai em em a, he natna hian a taksa a tih chak loh mai bakah khumbetin a nat phah a ni.
            Jan 13, 1892-ah schuan missionary hna thawk tura kohna chiang tak mai chu Amy hian a dawng a, “Kal la” tih thu chu a thinlungah a thum nawn tluk tluk a ni ber mai.  Hetianga kohna a dawn hnu pawh hian kum khat chuang chu Missionary hna thawhna tur a hmu mai lo. Tichuan Keswick Movement sponsor-na hnuaiah Japan ramah rawngbawl turin hmeichhe pathum lak an ni ta a, Japan ram pan chuan March 3, 1893-ah an kal ta. An kalkawngah hian Amy chuan an chuanna lawng captain chu counselling pein a pianthar phah ta nghal pang mai a, Amy chu a phur hle mai.
Mahse Japan-a rawngbawl hna thawh chu a harsat hle mai a, an tawng har a ti bawk si. Chu achhapah hrisellohna hrang hrangin a tlakbuak bawk nen, thla 15 chauh Japan ramah a awm hnu chuan doctor ten a hrisellohna avang chuan chawl turin thurawn an pe ta a. Heti chung hian a theih tawkin English-in rawng a bawl a, tawnglettu a ruai a, thlarau bo engemawzat chu a chhanchhuak tho a ni.
            Japan ram atang chuan China-ah a insawn a, China-ah pawh chuan rei awm lovin Ceylon (Sri Lanka)ah rawngbawl turin a insawn leh a. Sri Lanka-ah pawh hian rei a awm hman lo. Amah enkawltu Robert Wilson chu natna khirhkhan tak veia khumbeta a damloh avangin England-a haw thuai tura kohna a dawng leh a. Tichuan Ceylon-a a rawngbawlna chu dahthain England-ah a haw leh ta phawt a ni.
England-a a haw leh hnu pawh hian Mission field-a a thil tawn beidawnthlak leh hahthlak tak tak te chuan Amy rilru-a Pathian rawngbawl chakna chu a ti reh hauh lo mai. Kum 1895-ah Church of England Zenana Missionary Society-in India rama rawngbawl tur an zawnna chu a chhang leh ta a. Tichuan, hemi kum vek hian Pathianin a rawngbawlna tur tak atana tlang a lo ruatsak India ram pan chuan Amy Carmichael chu a rawn thawkchhuak leh ta a ni.
Kum 1895-ah Madras a rawn thleng a, hetih hunlai hian kum 28 mi a ni. A thlen hlim hlawt atang hian Khawsik pui veiin a damlo leh nghal char char a. Chuvang chuan amah tirtu Church of England Zenana Missionary Society thurawn angin hmun hrisel zawk Bangalore lamah a insawn ta a ni.
Nikhua a lo rei a, Amy hriselna pawhin ziaawm lam a pan chho ve zel a, rawngbawlna kawng a zawh tan dawn ta. Missionary dangte angin Amy hian missionary hna thawk tura a hranpaa training-na a nei ve lem lo a, a hma lama kan sawi tawh, a tleirawl lai, a pianthar hlima buh leh thildang herna khawl (Mills)a thawk hmeichhe tleirawlte huikhawma Sunday sikul leh inkhawmna a lo buatsaih sak thin kha India rama rawng a bawl na atana Pathianin Training a lo pekna chu a lo ni reng mai.
India rama rawngbawl tura a lokal hian Missionary engemawzat chu rawngbawlin an lo bung tawh a. Mahse Amy chuan kohhran chu nung hle mahse thlarau bo man lam an ngaihthah tlat niin a hria a. Chutih lai huna hmeichhe missionary te pawh chuan thlarau bo chhanchhuah aiin midang rel chu hnapui berah an nei zawk niin a hmu a. A rawngbawl duhdan leh a thil tawn chu a inpersan em avang chuan a rilru a buai hle mai. Mal ngawih ngawihin a inhria a, mal taka Hindu ho hnena rawngbawl chu a huphurh a, a thawhpuite pawhin an dem mai hlauhthawnna te pawh a nei hial ani. Chutianga rilru buai taka a awm lai chuan a rilruah a naupan laia a Bible chang vawn, Sam 34:23 thu, “Amaha rinna nghatte chu pakhatmah thiam loh chang an awm lovang” tih hi a rawn lang nghal a. Chuta tang chuan Pathianah nasa zawkin rinna a nghat ta tlat a, a thawhpuite dem pawh a hlau ta lo. Rawng a bawl chhung zawngin he thu hi a vawng ta reng a ni.
Bangalore-ah chuan rawngbawlna kawngah harsatna neuh neuh a neih avangin kum khat pawh a awm hmain India chhim tawpa Tinnevelly District-a missionary Rev Thomas Walker-a te chhungkaw kiangah rawngbawl turin a insawn ta a. Heta a awm hnu hian rawngbawlna tak tak luhchilh tanin Thomas Walker-a fanu te leh tamil Kristian hmeichhe thenkhat nen chuan rawngbawl hna an thawk tan ta a. “The Starry Cluster” tih hming invuahin hmun hrang hrangah an kal kual a, ngaithlatu an awm tawh hlek chuan Pathian thu an sawi nghal mawlh mawlh zel a ni.

Walker chhungkua hian Sap taka khawsaka rawngbawl ai chuan an rawngbawlna India mite anga inchei a, an nundan anga nuna, an ei ang ei mai chuan rawngbawlna a thawk chak zawk tih chu an pawm dan a ni a. Amy Carmichael-i pawh hian chu chu thlawpin rawng a bawl chhung zawng a rammi te thawmhnaw ang hain an nundan angin mawlmang takin a nung ve ta a ni.
Hetianga rawng an bawl lai hian kum 1901 khan Pannaivilai khuaa rawng an bawl laiin tum khat chu hmeichhe naupang, kum 7 mi lek, a nuin Temple-a puithiamte nawmsip bawl nana a hlan Preena-i hi Temple atang chuan a tlan bo va. Hei hi Preena-i Temple atanga a tlanbo vawi hnihna niin a tlanbo hmasak zawk tum chuan a nuin Temple-ah a hlan let leh a. A tlanbo avanga hrem nan thir lingin a kut an deh sak a. hei vang hian hemi tuma a tlanbo leh pawh hi an ina haw ngam lovin khawlaiah a teirawlai ta mai mai a ni. (Hetih hun lai hian Tamil chhungkaw rethei tak takte chuan an fanute chu Temple-a Puithiamte nawmsip bawl nan an hralh thin a, anni chuan an fanu te chu an pathian tan hlanah an inngai a, mahse chung hmeichhe naupang khawngaihthlak tak tak te chu Puithiam leh an thuihhruaiten nawmsip bawlnan an khawih chhe thin a ni).
Preena-i chu Kristian nu pakhatin a hmuhin an khuaa Biak in pakhatah a hruai teh ngawt mai a. Chu lai hmun chu Amy te rawngbawlna hmun lo niin Amy a hmuh veleh Preena-i chuan a pan chat a, a mal chungah a lawn nghal a. Amy chuan a naute lem chhe tawh tak mai chu Preena-i hnenah chuan a pe a, Preena-i pawh chu a lawm hle mai. Preena-i chu naupang tawngduh tak mai hi a ni reuh a. Nautelem chu chhuatah a mut zangthal tir a, Temple chhunga puithiam ten an khawihchhiat dan leh an hrem dante chu chu naute lem hmang chuan a sawifiah zat zat mai a. Chuta tang chuan Amy Carmichael-i chuan Indian hmeichhe naupang khawngaihthlak tak tak te dinhmun leh Temple chhunga sex trafficking a ruk taka a inrawlh dan te a hrechiang ta uar a, Indian naupang khawngaihthlak tak takte tanpui tur chuan a rilru a siam a. Preena-i nen pawh chuan nufa ang maia innelin an inhmangaih a, Preena-i chu fahrah a enkawl hmasak ber a ni ta a ni.

Thla thum hnuah chuan fahrah naupang, chenna in leh eitur pawh neilo pali lai mai a Mission Quarter-ah chuan an lo chuang kai hlawl hlawl a. Chung mite chu Amy chuan a lo enkawl zel bawk a, fahrah naupangte chuan Amy chu an ngainain “Amma” (Vai hovin an nute an koh dan) tiin an ko mai thin a ni. Pathian chuan Amy chunga a thiltum chu a kawh hmuh chiang ta hle mai. Tamil thufingah “Naupangte hian an nute ke an phuar bet tlat a ni” tih ang zulzuiin Amy Carmichael chuan atana A kea khenbeh tuartu Isua duhdan angin a ke chu fahrahte phuar beh atan a hlan ta a ni.
Han let leh lawk ila, Amy Carmichael hian kum 5 vel lek anih lai atangin mitmu pawl ram mai neih a chak thin hle a, ani lah chu a mitmu a uk khaih bawk si. Pathianin a mitmu chu a pawlah a thlak theih ringin nitin mai chuan Pathian hnenah a mitmu a pawl theih nan a dil ziah thin a. Kum tam a dil hnu pawh chuan a mitmu chu a pawl ta chuang lo. Pathianin a tawngtaina a chhansak loh nachhan hi India rama rawng a bawl hnu hian a hrechhuak ta. A mitmu kha lo pawl sela chuan India mi te chuan an nu angah ngaiin nel takin an bel thei dawn lo va, Indian mi te anga mitmu uk khaih mai Pathianin a lo pe chuan rawngbawlnaah nasa takin a pui a, mitmu danglam bik a neih loh avang chuan missionary dangte aiin Indian fahrahte chuan an nel bik a, a piantirh ata Pathianin India rama rawngbawl tur hian a lo ruat lawk a ni tih a ringnghet hle a ni.
Dohnavur Fellowship: Preena-i hnen atanga a tanga a thil hmuhchhuah atang hian Amy Carmichael-i chuan a rawngbawl dan a thlakthleng ta. Temple-a naupang khawngaihthlak tak takte chu chhanchhuah an ngai hle tih a hria a, a theih ang angin Temple-a naupang an hralh thin dan chu a zirchiang a, chulai khuaa awm mi thenkhat te chu thawhpuiah sawmin Hindu naupang, an nu leh pa ten chhungkaw harsatna avanga Temple-a an hralhte chu chhanchhuak turin hma an la tan ta a. Tichuan kum 1901 khan Dohnavur khuaah insawnin Dohnavur Fellowship chu a din ta a. Temple-a naupang an hralhte chhanchhuah hna chu a thawk tan ta a, a chhanchhuah te chu a inah chuan a enkawl nghal ta zel bawk a ni.
Dohnavur khua hi India chhim tawp, Tamil Nadu leh Kerela inrina kiang lawka awm a ni a, he khua hian Amy Carmichael-i leh a rawngbawlna hi tun thlengin a hming thanpui hle. Dohnavur Fellowship a din atang hian Amy chuan naupang khawngaihthlak tak takte chhanchhuah chu hnapui berah a nei ta a. Hmun hrang hrangah Amy chuan hetianga Hindu naupang Temple-a hralh hi thil diklo ani tih a auchhuahpui fo va. Hetih hunlaia a thawhpui missionary tam tak chuan hetianga khawtlang sualna (Social evil) hi a awm ani tih pawh hre lovin Amy Carmichael-i hmalakna hi an thlawp lo va, Amy leh a ministry (Dohnavur Fellowship) erawh chuan an hna pui ber chu an thawk mup mup mai a ni. Hetianga Hindu hmeichhe naupang an chhanchhuak a, an enkawl zui thin a ni tih an hriat hian hmeichhe naupang dang Temple atanga rawn tlanchhuak te chuan Dohnavur khua panin Amy Carmichael-i chu an va bel chawt thin a. Chutih rual chuan Amy pawh chuan chung hmeichhe naupangte’n an pan chu a lo nghak ngawt bik lo, a chang chuan khawlum leh uap tak karah thui tak tak hmeichhe naupang pakhat chhanchhuak tur ringawtin a zin fo a ni.
A hmalakna avang hian Hindu ho chuan thah leh kidnap te an tummai bakah an vau nasa thin hle a, mahse Pathian chuan a rawngbawltu chu a hum tlat a. Tichuan kum 1901-a a din Dohnavur Fellowship chuan kum 1904-ah chuan naupang 17 an enkawl a,  kum 1913-ah Hindu naupang 120 chuang chu enkawlin lehkha an zirtir a, heng naupangte hian Amy chhanchhuahna hi dawng lo se chuan an nun chu a rapthlak hle ngei ang.
Hmeichhe naupang chauhin an pan lo. Mipa naupang pawhin Amy chu an pan ve tho va. Heng mipa naupangte pawh hi an nu leh pa ten Pathian hnena hlan anga inngai a Temple-a an hralh, Temple chhunga nghaisak leh tihduhdahna nasa tak tawrh avanga Temple atanga chhanchhuah te leh rawn tlanchhuak te, fahrah naupang khawngaihthlak tak tak te an ni a. Heng mipa naupangte pual hian kum 1918 khan anmahni enkawlna tur in a sak belh leh ta. Heng naupang, Amy rawn pantute hi engvanga Amy rawn bel nge an nih an zawh chuan “Hmangaihna ngah mi” nia an hriatna chu an chhanna a ni deuh zel. Hei hian a thusawi pakhat, “Hmangaihna tel lovin thil a inpek theih a, mahse thilpek tel lo chuan a inhmangaih theih loh” tih chu a tichiang hle. Heng Hindu naupang chanhai tak tak te hi Amy chuan a hmangaih tlata, a nun khawchhuahna tur leh an zirna te a thlawn veka pe in Pathian hnenah a hruai thin a ni.
            Amy Carmichael hi fahrahte pa tia sawi thin George Mueller-a ngaisang em em tu a ni a, Mueller-a ang bawkin Pathian ring em em mai ni niin pawl dang hnenah tanpuina a dil ngai lo va. Theihtawpin a naupang enkawlte nen hna an thawh bakah tlakchham an neih chuan Pathian hnenah an tawngtai mai a, Pathian pawhin hmanraw hrang hrang hmangin a tanpui mai thin a ni.
            India rama rawng a bawl chhungin Hindu naupang (hmeichhia leh mipa) 1,000 chuang Hindu Temple atangin a chhanchhuak a. Heng naupangte hi enkawl zuiin a chawm a, lehkha a zirtir thin.

A hun tawp lam: Vanduaithlak tak maiin On 24 October 1931-ah chesualin khamah a tla hlauh mai a. A ke tliakin a hnungzang ruh a herh bawk a. Heta tang hian kum 20 zet chu che sawn thei lovin Dohnavur-a a pindan “Room of Peace”-a a khumah hun a hmang ta char char a. A hma angin naupang a enkawl thei tawh si lo, wheelchair-in a in verandahah an nawr chhuak a. Chutah chuan a naupang te chuan hla a lo zir tir tawh te chu an sak sak thin a ni. Hetianga a bawrhsawmna hi remchangah lain Amy Carmichael hi thuziak leh hla hril phuah lamah a kal a, a dam chhungin lehkhabu 35 a ziak a, hlachham chi engemawzat a phuah bawk.
Pathian rawngbawlna atana mi inpe Amy Carmichael-i hian India rama kum 55 chuang missionary hna a thawh chhung hian vawi khat mah an ramah a haw lo va. Chutiang khawpa Pathian ram tulnain a rawngbawlnaa a phuar beh ngheh mi chu kum 20 chuang zet natna khuma chesawn theilova a awm hnuin kum 1951 khan kum 83 mi niin a hnathawhna Dohnavur khuaah a thi ta a. A ruang chu a compound chhunga a huan “God’s Garden” tia a vuah chhunga Tengtere kung kiangah phum a ni ta a, a thlanah hian fahrah naupang te’n an koh dan “Amma” tih chauh ziak a ni.

Vawiinah thlengin Amy Carmichael-i pawl Dohnavur Fellowship hian rawngbawl hna an la thawk reng a, fahrah naupang tam tak enkawlin ram 400 acres-a zauah an inkulh a. He Dohnavur Fellowship compound chhungah hian damdawiin, nursery sikul 16, sikul leh huan zau tak nen changtlung takin an la kal reng a. Tuna an hotu ber, Superintendent chu ni 5 leka upa anih laia Amy Carmichael-in a chhanchhuah Hindu naupang, Kristiana inlet ta a ni.

1 comment: