ROBERT ARTHINGTON
Tun tumah hian
he mi hausa, a sum leh paite Chanchin tha hril nana hmang zotu Robert Arthington-a chanchin hi kan ziak ve leh rawih
dawn a. Thulaknate chu Arthington-a chanchin tawpna Issue-ah
ka tarlang leh e.

Zu
sak an bansan: A nu leh pa te hi Kristian pawl pakhat Quakers-a a kul
ataia an inhmang chunga zu thlawr hna an thawk hi hrethiam lo kan awm mai thei. Hriattur chu hetih hunlai
(kum zabi 19-ma tirlam) hian zu zawrh leh in hi thil pawiah miten an la ngai
lem lo va, kohhran pawhin a sawisel ngai lem lo. Ṭuakers ho hian thlatin
Arthington-a inah hian inhmuhkhawmna an ne9i thin a. Hetia an inhmuhkhawm hian
Beer te an inho thin hial a ni. Mahse Arthington-a’n college a kal lai hian mi
fekfawn deuhte chuan Kristian inhlawmkhawm ṭuakers a an tel chung si a Zu saa
an in chhek hausa hi an sawi sel tan tawh a. Chumi atang chuan a pa Robert
Arthington Sr chuan zu siama eizawn hi a rilru chhungril tak atanngin tha lovin
a hriat a, chutiang bawk chuan Ṭuakers member dang rilruah pawh an inhmuhkhawm
apianga beer an in thin te, Pathian rawngbawl chung si a beer an siamchhuak
reng si ngaimawhna chu a awm a. Tumkhat chu inkhawmnaah beer an inho leh a.
Chutih lai chuan Ṭuakers member John Prietman-a chuan beer bel lianpui mai chu
a leih baw ta vek a. Robert Arthington Sr. pawh chu thinrim ahnekin a rilru a
siam fel a, tichuan kum 1950-ah an chhungkaw sumdawnna hlawk tak, Beer
siamchhuahna chu a khar ta hmiah a ni.
Rindan
in anlohna avangin a nu Maria Arthington-i chuan kum 1938-ah a chhuahsan a, hemi hnu hian a Robert Arthington-a
te unau hian Ṭuakers chu kum 1848-ah an chhuahsan veleh a. A pa erawh chuan a
dam chhungin Leeds khaw Ṭuakers pawl ziaktu
hna rinawm takin a thawk a ni. Robert Arthington-a’n Ṭuakers a chhuahsan hnu
hian South Parade Baptist church a bel zui a, mahse eng kohhranah mah a hming a
ziak lut lo.
Zirna lam: Robert Arthington-a hi khawvela University
lar Cambridge University -a
inzir a ni kan
tih tawh kha. Science lamah a tui em em a, Tangka chi hrang hrang zirna
Çonchology’lama a tui em avangin Coins lam chu a hre hle a, Pawisa thir tam tak
lakhawmin chung a pawisa thir lakkhawm te chu an inah a chhung vum thur thin a
ni. A zirna lamah hian tui viau mahse Anglican Kohhrana awm anih ve loh avangin
‘degree’pawh a dawng ve thei ta lo a ni.
Chhungkaw lam: Robert Arthington-a hian
pianpui unau hmeichhia pathum a nei a. A unaunute pahnih hi fa nei hman lovin
an thi a, pakhat Phoebe erawh chu fa nei lovin upa tak thlengin a dam a, Phoebe
hi sakhaw mi tak inren em em leh fahrah leh mission lama sum tam tak thawh thin
mi a ni.
A
nu leh pa te hian inhnaih tein an thihsan a. Kum 1864-a a pa Robert Arthington
Sr. in a thihsan khan a ro Pound 200,000 chuang chu Robert Arthington-a hian a
chang a ni. A nu leh pa te nen an chenhona Hunstlet Lane-ah hian a khawsa zui reng
a. Mahse a nu leh pa te’n an thihsan tawh bawk si, chu achhapah an chhungkua hi
thil hlui paih mai mai lova vawng tha reng chi an ni a, chung an thil dahthatte
chu a tam tham em avangin a hnawk ta viau a, chubakah an veng Hunstlet Lane chu
thir chherna leh Factory dinna hmun anih avangin khawsak nuam a tilova, tichuan
an inpui ber chu chhuahsanin Headingley, Leeds-ah a insawn ta a ni.
![]() |
Arthington-a Room chhung |
A mizia a danglam: Headingley venga
in a sak hlim hian a nupui atana a alo hual ruk ve deuh chuan a hnial hlauh mai
a. Chuta tang chuan a mizia leh a nunphung a danglam ta niin an sawi.
Chhiahhlawh reng reng a nei duh ta lo va, a chhiahhlawh zawng zawng a chhuah
tir a, inchhung sekrek leh tul dang zawng zawng chu aman a khawih ta vek a. Chu a in thar lian takah chuan amah chauhin khawhar takin
a inkhung ta a ni. Thenrual a kawm tam tawh lo va, a ina leh luh tumte pawh
pawna an awm laiin engvanga amah hmuduh nge an nih a zawt phawt a, thenkhat
vannei deuh, kawngkhar a hawnsak te pawh sumhmun thleng bak a hruailut ngai lo.
A sumhmunah chuan thutna pakhat a awm a, chutah chuan a inlengte a thut tira,
an len chhung zawng amah chu a ding mai thin. A inropui takah chuan a awmna
laiah chauh bati a chhi phal a, a awmlohna room-a bati chu a chhem hlum zel
thin. Eitur tuihnai lei nan pawisa a hmang phal lova, eitur man tlawm puar
theihna chi a ei hram hram thin a ni. A in chu phiah ngai loh ang maiin a hnawk
a. Chanchinbu leh lehkhabu te chu chhuat laiah a vum ther thur mai a, thlasik
vur tlak runpui lai pawhin a inchhung tilum tham mei a chhem ngai lo. Tin.
Thawmhnaw thar a nei ngai lo va, thawmhnaw thar leinan pawisa a hmang phal meuh
lo a ni. A uikawm em avang hian “”The Miser of Headingley”tiin an sawi hial
thin a ni.
Ama tana sum leh pai hmang lovin a khawlkhawm
zel a, a inren uchuak em em a, mi uikawm tawp thang ang maiin sawi a hlawh reng
a ni. Mahse Robert Arthington-a hian a sum tam tak te hi ama tan chuan ui mahse
rawngbawl nan erawh a thilphal em em lawi si. Mission lam a atchilh bawk a, mission
chanchinbu tawh phat chu a la zel thin a, hetiang lam hawi sawi tur a ngah thei
hle thin a ni.
Arthington-a rawngbawl chhoh dan: Kan sawi tawh angin Robert Arthington-a hi Chanchin tha
hril atchilh bur mai mi a ni a, Mission
lam chanchinbu te chu a hmuh apiang a lakhawm a, khawvel hmun hrang hranga
chanchin tha hril dan te a ngaihven hle thin. Mission Board-ah telna nei lo
mahse Missionary tirchhuaktu Society hrang hrangte chu an hnathawh dan te, hma
an sawn dan te, an hmalak zel tum dan te a zawt sek thin a, a virbuai hneh thin
hle. Heng Society hrang hrangah hian tanpuina sum pawh a pe fo a, mahse ramthim
luhchilh tak tak ang chite hnenah lo chuan sum a pe ngai mang lo. Mi uikawm
hmingthang, ama nawmna tur leh ama tana a pawisa hmang phal si lo kha Chanchin
Tha hril nan chuan a sum leh pai a ui miah lo a, hetiang mi hi he khawvelah
hian an vang hle awm e.
Africa ramah: Robert Arthington-a hi
Africa rama missionary ropui David Livingstone-a ngaisang em em tu a ni a. Kum
1873-a David Livingstone-a a thih khan a lo suangtuah thin Africa
ram laili luhchhuaha Chanchin tha thehdarh chu a puitlin hman ta lo va. He
Livingstone-a suangtuahna hi tihpuitlin sak tumin Arthington-a hian sum a lo
seng fe hman a ni. Kum 1877 khan BMS hnenah Arthington-a hian Pound 1,000 a pe
a, hemi hmang hian BMS chuan Congo khawchhak lamah rawngbawl hna an thawk ta a.
Kum 3 hnu, kum 1880-ah chuan luipui dunga Chanchintha hril nan Arthington-a
hian BMS hnenah Pound 4,000 lai mai Meilawng lei nan a pe leh a, he pawisa hian
Meilawng ‘The Peace’ tih chu an lei ta a, he meilawng hmang hian Missionary
hmingthang tak George Grenfell-a chuan Congo luipui dung a fang vel thin a ni.
Kum
1882-ah BMS chu Pound 1,000 pe lehin kum 1884-ah Pound 2,000 a pe leh a, kum
1892-ah BMS rawngbawl nan vek pound 10,000 a pe leh bawk a, heng a pawisa pek
avang hian Africa rama BMS rawngbawlna chu
nasa takin hma a sawn tir a ni.
Hei
bakah hian London Missionary Society (LMS) hnenah pawh sum tam tak a pe a, Tanganyika
rama LMS Mission Station pawh a sum pek hmanga din a ni. Kum 1875 khan Church
Missionary Society chuan tu tih hriat loh hnen atangin Pound 5,000 zet mai an
dawng nawlh mai a. He pawisa hmang hian missionary hmingthang Johann Krapf-a
duhthusam angin Uganda Mission chu hawn a ni a. He pawisa tam tham tak CMS
hnena pe tu hi hun rei tak chhung tunge anih an hre lo va, mahse a hnuah Robert
Arthington-a lo pek ngei ani tih chu chhan hrang hrang avangin an ring nghet ta
a ni.
India ram lamah: Kum 1871-ah Mizo
pasaltha rual ten Cachar phai ram an zu run chiam a, hetia tlang miten an khua
leh tui an rawn run chiam hi British sawrkar khan a la run hle mai a, tichuan
tlang mite hrem turin Lushai Hills chu thuang hnihin an rawn luhchilh ta a. Hei
hi Vailen vawi khatna kha a ni.
Robert
Arthington-a hian he Vailen vawi 1-na atang hian Mizote chanchin a lo hre ve
tan a. India
hmarchhaka hnam kawlhsen tak tak ten Krista an la hre ve lo chu a vei zui hle
mai. Headingley-a a chenna inah khunkhan takin heng tlangmi kawlhsen tak tak te
hnena Chanchin tha thlen a ni theih dan tur hi a ngaihtuah ta ngat ngat mai a,
missionary tirh luh chu a tum nghet ta.
Chutianga
hmalak a tum mek lai chuan Bengal rama
Missionary hna thawk lai Rev De St. Dalmus-a chu Furlough-in a lo haw hlauh mai
a. St. Dalmus-a hnen atang hian Lushai Hills mite chanchin tam tak a hriat
theih phah ta a ni.
Rev
De St. Dalmus-a nen hian kum 1889 khan The
Indian Aborigines Mission (ziaktu thenkhat chuan Arthington Aborigines Mission
tiin an ziak) chu an din ta a. He Mission hian kum 1890-1893 chhung khan
missionary 13 an tirchhuak hman a, chung zingah chuan Pu Buanga leh Sap Upa te,
Willian Pettigrew te an tel a ni.
Robert
Arthington-a hi Chanchin tha hrildarh kawngah hian a hman hmawh em em mai a. A mission
hnuaia missionary an chhawrte pawh hmun khata rei tak awm lovin thla 2/3 lek
lek awm a, chumi hmuna chanchin tha hril a hmundanga kal leh zel turin a duh a ni. Hei vang
hian missionary a chhawrte pawh a rammi te tawng zir thiam hmasa lova tawnglettu
ruai mai turin
thu a pe thin a. Kohhran nghet taka din te, Kristian sakhaw kalhmang zui tura a
rammi te kaihhruai zui te kha tul lemin a hre lo. Chanchin tha puangdarhtu
missionary te chuan a chak thei ang berin hmun tam thei ang berah rawngbawlin
chawl lovin an kal mawp mawp mai tur a ni tih chu a ngaihdan nghet tak a ni.
Hetianga
thahnem a ngaih viau lai hian a ngaihdan ang pur purin thil a lo kal thei hauh
lo mai. Missionary te khan tlangmi kawlhsen tak takte thiana siama an hnena
rawngbawl tak tak tur khan harsatna tam tak an tawk a, tin, an rama lut tur
ringawt pawhin phalna hun rei fe nghah a ngai a. Chung thil zawng zawngte chu
Arthington-a chuan a hrethiam pha ve lo va. Amah pa thu duh leh a ngaihdan
nghet tak nei, mahni ngaihdan sahuai thing vawn tlat mi tih takah missionary a
chhawrte nen pawh harsatna neuh neuh an neih phah a. Hemi nghawng zelah hian a
mission pawh a hlawhtlin tur angin a hlawhtlin loh phah a. Missionary a chhawr 13
zinga 4 chu hrisellohna avangin an ramah an haw leh a, pakhat a thi a, an zinga
paruk chu mission dangah an lut a, pahnih JH Lorrain leh FW Savidge te deuh
chauh hi an chanchin chhui zui tlak deuh ber te an ni.
Hetih
lai hian The Indian Aborigines Mission hi a hlawhchham hauh lo va, a hlawhchham
loh zia lanna chu vawiina Zoram dinhmun hian a hrilchiang mai awm e. Mizorama
Chanchin tha meichher rawn chhitute Pu Buanga leh Sap Upa te chu Arthington-a
missionary te an ni a, a hnu zela missionary lo lut te pawh kha Pu Buanga leh
Sap Upa te sut ensaa rawn lutte an ni. Tin, he mission hnuaia missionary
William Pettigrew pawh kha Manipur-a Chanchin Tha pu luttu a ni a, a hnuah ani
khan American Baptist Mission kha a zawm ta mai pawh a. Heng atang hian Zofate
tana Robert Arthington-a hlut zia hi a lang chiang hle a ni.
Issue
hmasa lamah Robert Arthington-a’n chanchin tha hril thuai thuai a duh dan te, a
hmanhmawh dan leh ngaihdan nghet tak a neih thu te, mi thuduh tak mai a nih thu
leh rawngbawlna hmuna a rammi te tawng pawh zir tul ti lova rei lotete hmun
khata awm tura a duh thu te kan tar lang tawh a. Mahse Arthington-a hi a lo
upat chhoh hnu chuan heng a ngaihdan firfiak tak te hi a thlah chho tan a.
Missionary ten an rawngbawlna hnam te tana Bible an lehlin sak te,lehkha an
zirtir te, kohhran an din sak te pawh a
remti chho ve ta a. A hnu zelah phei chuan ama duh dan ang diak diaka
missionary te rawngbawl tir leh an rawngbawlnaa va inrawlh kha hlawhtlingin a
hre ta lo va, a rilru puthmang a danglam chho nasa hle.
Hun
tawp lam: Kum 1897 khan Doctor te thurawn angin England chhimthlang lama
Falmouth-ah a khawsa a, heta tang hian Teighmouth-ah a insawn leh ta a ni.
Teighmouth-a a awm lai hian a sum neih dan chungchang a han dap chiang a. A
beisei aiin a lo ngah daih mai. Robert Arthington-a hian a sum neih zat chiah
hi a lo hrechiang ngai lo va. Miin a sum neih zat an zawh chang te hian “Pound
80,000 vel chu ka la nei mai thei,” ti tein a chhang thin a ni.
Tichuan
a chak lo chho deuh deuh a, Oct 9, 1900 khan Teighmouth-ah Robert Arthington a
chu a thi ta a. A thih hnu hian a sum neih zawng zawng chu an han chhut chiang
a, Pound 943,130 a thihsan a. A thih atanga kum 10 hnua a pawisa hmandan tur
chungchang neuh neuh Chancery High Court
in a han chinfel leh meuh chuan a pawisa khawlsa zawng zawng hlutna chu Pound
1,119,848 a lo tling hman a ni. Hei hi India pawisa chuan Rs Vaibelchhe
8.5 vel a ni a, a hunlai ngaihtuah chuan tam lutuk tak mai a ni.
Robert
Arthington-a hian a thih hma khan a sum te chu Chanchin Tha la hre ve lo ten an
lo hriat theihna atana hman anih theih nan a sum lo enkawl zeltu tur Trustee
Board, member 5 awmna a siam
thlap a, tin thurochhiah (will) kha a thih hma June 9, 1900 khan a siam
thlap bawk.
Tichuan,
Arthington-a ro chu an han sem ta a, a sum khawl zawng zawng atanga sawma
pakhat chu a chhungte’n an chang ve a, sawma pakua chu missionary pawl lian
pahnih London Missionary Society leh Baptist Missionary Society ten an chang a.
BMS hian chang tam zawkin sawma panga (Pound 466,926) an chang a, LMS chuan
sawma pali Pound 373,541 an chang ve bawk a. hei bakah hian rawngbawlna dang
BMS emaw LMS nen emawa inkungkaihna neilote tan Pound 130,000 dah a ni bawk a
ni. Heng sumte hi Court chuan Arthington-a duhdan zulzuiin mission hna thar
hawn nana hmang turin a ti a, kum 25 chhungin an hmang zo ngei ngei tur a ni
tih a ni.
Arthington-a
sum hmanga rawngbawlna: Arthington-a ro khawmtu lian London Missionary
Society (LMS) leh Baptist Missionary Society (BMS) te hian Arthington-a sum
hmang hian rawng an bawl zui nasa hle a. A dawng tam zawk BMS chuan heng sum te
hi India leh China ah a hmang tam ber a, Africa
ramah a hmang bawk. China
rama mission tihlen nan Pound 10,000 an hmang a, India ramah pawh Orissa-a Konds
hnam ho zinga rawngbawl nan an hmang a, an hlawhtling hle. Hei bakah hian
Pathian thu zirna lam atan an hmang nual bawk a, Serampore College sum harsatna
avanga kum 30 chuang zet khar tawh, kum 1911-a hawn thar leha Arts Department
hawn nan an hmang a ni. Tin, China rama Shandong Christian University dawm
chhunzawm nan te an hmang a, Arthington-a sum vek hian kum 1910-ah Jinan
khawpuiah Union Medical College an din a, Shandong University hnuaia
Theological Institute leh Arts College chu Shandong khawpui atanga Jinan
khawpuia sawn nan Arthington-a sum hi an hmang bawk a, heng loah pawh hian an
hmang nual a ni.
Hetih
rual hian LMS pawhin Arthingtona sum hmang hian Africa rama an rawngbawlna
tihchangtlun nan sum engemawzat an hmang a, heng sumte hi hmun thuma hmangin
Bemba Mission tihchangtlun nan te, Matabeleland-a hmun thar hawn nan te, Papua New Guinea
khawthlang lama mission hmun thar hawn nan te an hmang a. An pawisa dawn hmun
lia thena hmun thum chu India leh China rama an thawhnaah a inzatin an hmang
bawk a, tin, bangalore-a UTC tanpui nan kum 1914 khan Arthington-a sum an dawn
atang hian Rs 42,000 an pe bawk a ni.
BMS
leh LMS te hian Arthington-a sum rochun hi a daihzai leh hlawk thei ang berin
an hmang a, BMS hian LMS aiin Arthingtona duhthusam angin mission field an
hawng thar nasa zawk a, a rah pawh an seng tha hle.
A
pawisa ama tan pawha hmang tha phal lo, Chanchin tha a lo darh zau zelna tura
hmang phal zawk Robert Arthington-a sum chuan khawvel hmun hrang hrangah hna a
thawk tak meuh a, khawvel hmun hrang hranga Kristiante tan Robert Arthington-a
hi a hlu tak meuh a ni.
Courtesy :
Zofate Chanichin Tha rawn hlan tute - Rev Dr PL Lianzuala
Zoram Vartian - Lalhruaitluanga Ralte
tha khop mai....
ReplyDeleteUacutVfarc-ri Patrick Cleveland https://wakelet.com/wake/3BJp14zu9RyMbNtomroTD
ReplyDeletechapechoca
turcepAen_ba Kyle Mohamed Emsisoft Anti-Malware
ReplyDeleteAdobe Acrobat Pro DC
Kaspersky AntiVirus
eslauneter