MI LAR CHANCHIN


ILUMINATI CHANCHIN
Tunhnaiah thalaite zingah Illuminati leh Music Industry-a sulhnu an neih dan chungchang a rawn lar hluai a. Hemi chungchang hi ziak turin ngenna ka dawng nual a, mahse thil controversial tak anih avangin fimkhur tak leh hriatthiam awl zawngin kan tarlang ang a, Sawikim vek sen anih loh avang leh thil inzawm buaichuar tak anih avangin kimchang tak erawh chuan kan tarlang thei awm lo ve.
Enge Illuminati?: Iluminati te hi an awm tak tak leh tak tak lohah inhnialna a na sa hle a. Ngaihruatna mai mai leh an awm tak tak ring lo tam tak an awm. Chutih laiin history kan thlir chuan Bavarian Illuminati kan hmu a. Luciferian Society nena inzawm tlat he Bavarian Illuminati hi kum zabi 17-na a Enlightenment Era laiin May 1, 1776-a German Philosopher Adam Weishaupt-a’n a ruk tawpkhawka a din pawl pakhat, Europe-a lal rorelna hrang hrang leh sakhaw bik neihte paih thla tura phiarruk hna thawktu pawl a ni. Mahse he Order of Illuminati hi Karl Theodor, Bavaria Elector chuan kum 1784 khan a tih tawp sak ta a ni. Kum zabi 17-na laia Weishaupt-a Bavaran Illuminati tih tawp sak a nih hnuin mi thiltithei leh thluak tha, hausa tak tak te chuan a ruk tawpkhawka pawl dinin khawvel pum hi rorelna pakhat hnuaia kun tir a, ram hrang hranga sawrkarte tlukchhiat tira Illuminati member ten an awpbeh khawvel thar NEW WORLD ORDER (NWO) siam chu an tum ber a ni. America ramin Independence an hmuh theihna te, Vietnam War etc te a sum lama vurtu investors lian a ruka inzawm Freemasons ho nen pawh a ruk taka inzawmna nei a sawi a ni. He NWO siam tur hian khawvela Bank zawng zawng inthlunzawm tira pawisa inang hman a, zirna in, sumdawnna leh media zawng zawng controll a sakhaw hrang hrang, abik takin Kristian sakhua tlukchhiat tir chu an tum niin sawi a ni a, mi lar tak tak Winston Churchill, The Bush Family, leh The Rothschilds te kha Illuminati member niin sawi an ni thin. Sakawlh te nen pawh an rinzawn hial thin.
Illuminati chungchang hi mi thiam tak tak te pawhin sawichian tur em em an hre thin lo. A ruk taka khawvel awpbet thei tura phiarru a, a ruk thei ang ber a inhmukhawm a che thin niin sawi a ni a, khawvel politics a an inhnamhnawih dan te, chhiatna hrang hrang a an inphumruk dan te chu chipchiarin kan sawi hman lovang. Mahse, tunlai thalaite ngaihven, hlimhlawp thil chinchhuahna bulpui Music Industry-a an sulhnu erawh Kristian thalaite tana a pawimawh avangin kimchang lo takin han bih zuai ila.
 Illuminati te hian milar leh zaithiam lar tak tak te chu sum leh pai leh hmingthanna hmanga vurin an member te pawhin Illuminati sign hi a ruk thei ang berin an lantir thin a, tin, an hla thuah te pawh hian Setana fakna thu tam tak an zep ru thin. Heng hi hetia enliam mai chuan kan hmu thiam lova, mahse uluk taka en erawh chuan Illuminati symbol hi music video tam takah hian a lo inphum ru niin sawi a ni.
 Illuminati symbol: Illuminati te hian an chhinchhiahna hi mit lawnga hmuh nghal mai theih loh, uluk taka bihchian erawh a hriat theih siin hmun tinrengah an zep ru thiam hle a, zirchiangtu thenkhat phei chuan Illuminati hian kan khawvel nitin nun hi kan hriatloh hlanin min controll a, an symbol pawh hi a ruk takin hmun tam takah a in phum ru niin an sawi.
Illuminati ho symbol chu han sawi fiah dawn ila- Illuminati te symbol-a mit hi Lucifer mit entirna a ni a, hei hian engkim a hmu thei (all seeing) a, Pyramid chhungah dah a ni. Pyramid chu a chhip a zuih a, a hnuailam a arh ang hian rorelna pakhat hnuaiah engkim kun tir tumna a lantir a ni. Tichuan Illuminati symbol chu Pyramid (triangle) chhunga Mit pakhat awm (Eye of Horus), a lem ami ang hi a ni. Hetiang lem hi building design hrang hrang te, company logo-ah te, music video leh fashion designer te kutchhuakah te leh US Dollar-ah ngei pawh hmuh tur a awm a ni. Tin, Illuminati te hian Kristian sakhua tlukchhiat tira anmahni malsawmtu Setana lalram din an tum tel bawk avangin Pyramid chhunga mit lem awm ‘Eye of Horus’ bakah hian Kel luruh ro lem, Pentagram etc te hi a rukin an chhinchhiahna atan an hmang bawk niin sawi a ni.
Illuminati leh MusicIndustry: A chunga kan sawi tak Illuminati pawl te hian kan nitin nunah nasa takin an inrawlh a, an chhinchhiahna hrang hrangte chu a rukin tam tak kawng hrang hrangin hmun hrang hrangah an phumru tel tawh a ni. An lal ram zauhna atana an hmanraw tangkai ber pakhat chu Music Industry leh Hollywood khu niin Illuminati chungchang zirchiangtute chuan an sawi. Illuminati te hian Setana chu Pathian aiin a ropui zawk niin an ngai kan tih tawh kha, chumi avang chuan Music Industry leh a behbawmah pawh hian Illuminati te hian an thuhnuaia an dah tawh zaithiam te music video-ah an chhinchhiahna hrang hrang Illuminati symbol te, kel lu ruh ro te, pentagram te, checker board (a dum leh a var) te, ni pathian lem etc te an lan tir nual hlawm a ni.
Tunlai thalai ten heng zaithiam Jay-Z, Beyonce, Rihanna, Lady Gaga, Katy Perry, Bob Dylan, Eminem etc te hi kan ngainain an hla pawh kan ngaithla tam hle mai. Heng zaithiam te hi Illuminati pawl nena inzawmna nei a sawi lar ber an ni. Illuminati Agent te hian zaithiam chu hmun nuam takah inhmuh falna hun an siam pui a, chutah chuan sum leh pai, nula hmeltha, larna leh hlawhtlinna etc hmangin zaithiam te chu an pawla lut turin an thlem thin niin an sawi a. Chutianga an pawl zawm tate chuan a ruk takin Setana an bia a, Setana pawhin Illuminati pawl kaltlangin nasa takin mal a sawm thin ni a sawi a ni. Setana hian a malsawmna chu ruah ang maiin a sur tir ni a heng zaithiam te hian an hriat avangin an hla thu tam takah malsawmna ruah anga sur tirtu Setana chu ‘Rain Man’ tiin an hla thu tam takah an tarlang a, pawisa ruah ang maia a sur vel pawh engmah hrethiam chiang lovin music video tam takah kan en liam mai thin awm e. Heng hian awmzia a nei a ni.
Rapper lar Jay Z hi Illuminati nena sawi zawm lar ber a ni a, a thawmhnaw siamchhuah (clothing line) Rockafella hi Illuminati nena inzawm Freemansons member mi hausa tawntaw Rockfeller Family hming sawina niin an sawi a, he clothing line logo pawh hi Illuminati sign (All seeing Eye-Engkim hmuthei Mit) ang kha a ni. Tin a thawmhnaw design dang Rocawear sign-ah pawh hian mit lem (Eye of Horus) chei danglam a hmang a ni. Jay Z hi Illuminati member ni a sawi a nih angin chumi tichiang tur chuan Alicia Keys nen an hla lar tak ‘Empire State of Mind’ ah pawh khan “Jesus can’t save you, life starts when the church ends” (Isua’n a chhandam thei lo che, Nunna chu kohhran tawp hunah a in tan chiah dawn) tiin a lo chham zuah zuah tawh a, amah malsawmtu Rain Man hming hi Rihanna nen an hla lar tak ‘Umbrella’ leh hla dangah te pawh a lo chham tel tawh a ni. Chutiang bawkin Beyonce Knowles pawh hi Illuminati member ni a sawi a ni a, tunhnaiaa album hming ‘I am Sasha Fierce’-a ‘Sasha Fierce pawh hi ramhuaiin a awpbeh hnua a hming niin sawi a ni. Tin, tunhnai maiah pawh Illuminati te symbol ‘Kel luruh ro’ lemchuanga cheiranin thla a lak bakah Kel luruh ro (Baphomet) zungbun a bun lai thla tihlananih chei chuai bawk kha. Tin, tunlai Pop music-a lar em em Lady Gaga pawh hi Illuminati nena inzawm nia sawi a ni bawk. Ani pawh hian Kristian sakhua tibawrhbang zawngin music video a siam fo a, tin a video thenkhatah Kel luruh ro a khum lai te, ki lem vuaha a inchei te, ‘All Seeing Eye’ awmna kawr a hak te tam tak hmun tur a awm a ni.
Tin, Eminem pawh hian a hla thu tam takah Setana fakna leh amah chenchilhtu a chhungrilah a awm tih a chham chhuak a, ‘Rain Man’ chungchang pawh hi a hla thuah hmuh tur tam tak a awm. Hetiang deuh bawk hian zaithiam lar tam tak chuan lar leh hmingthanna, sum leh pai um avangin anmahni Setana hnena an inhralh thu hi zep lovin an lo puang chhuak tawh thin a. Naupan laia Pathian hla chauh sa thin, Katy Perry pawh hian TEN LIVE channel-in amah an interview tumin, “Kum 15 ka nih lai a music ka luhchilh tirh chuan Gospel Singer Amy Grant ang nih ka tum thin a, mahse ka hlawhchham avangin ‘ramhuai hnenah ka nun ka hralh ta a ni” tiin a sawi phawng mai a. Tin rapper Kanye West, Bob Dylan, Jay Z etc te pawhin hetiang hian thu an lo chhakchhuah tawh bakah anmahni awp bettu ramhuai a awm thu leh an hla phuah thenkhat te pawh heng ramhuai ho pek hi niin an sawi hial a ni. Hetiang deuh hian zaithiam tam tak te chuan an hlaah Setana nena an inlaichinna hrang hrang an tarlang a, a thenin fiah takin sawi mahse a then chuan love story leh an nun buaina behchhanin thukru ang reng takin an ti lang thung thin.
Hetianga Setana malsawmna dawnga an thil tumte tihhlawhtling tura Illuminati hovin zaithiam te an awpbeh hnu hian talchhuah an harsat a, an nunah buaina nasa tak a thleng zui thin niin sawi a ni. Zirchiangtute chuan rapper lar Tupac Shakur, King of Pop Michael Jackson, popstar Alliyah, guitar legend Jimi Hendrix etc te thihdan pawh kha Illuminati te thah niin an sawi a. Illuminati pawla lo awm tawh mi lar tak tak te’n he pawl atanga talchhuah an tum chuan Illuminati te remruatnain hmingchhiatna mak pui puiin a bawm a, a hnuah chhan hrang hrang i.e OD, kahhlum, inawkhlum, accident etc vangtein an thi zui thin niin an sawi.
Awle,Illuminati chungchang hi inhnialna chawkchhuak thei (controversial) tak anih avangin Illuminati te hi an awm tak tak leh tak tak lohah thu kan titlu chiang dawn lo va, mahse Setana chhinchhiahna leh Setana fakmawina hla thu tam tak te hian kan nitin nun, kan computer, mp3 player, kan mobile phone etc min luahchilh reng tawh a ni tih erawh hi chu controversial mai nilovin a chiang em em a ni. Kristian thalai ten eng hla nge kan ngaihthlak thin a, eng music video nge kan en thin? Kan thawmhnaw hak thleng hian Kristian thalai te hian Setana chhinchhiahna kan lo pu vu vu em? Heng thil lakah hian kan inthiar fihlim thiam a pawimawh takzet a, Pathian no leh Ramhuai no kan dawm kawp thei lo tih kan hriat nawn leh a va tul em.


BIOGRAPHY OF PROF. DR. R.L. HNUNI
(English Version)


 

CHILDHOOD
·  Nu leh Pa:   R.L.Hnuni was born of the parents Mr. R.Lalthianga (L) Teacher by profession and Ms Khawngaihthangi (L) in a village called Hmuntlang of Mizoram, on 23rd September 1951 and was brought up in the good atmosphere of a Christian Family.

EDUCATION
·  Did her primary school education up to Class VI in at three villages where her father worked.
·  Did her Class VII in Aizawl and from Class VIII in Khasi jaintia Presbyterian High School, Shillong, Meghalaya to Pre University went to Shillong and BA (Hons) back to home town and completed B.A (Hons in History in 1975.
·  She is the oldest among ten brothers and sisters (4 and 6 respectively) and had the responsibility to help parents  to help her younger brothers and sisters in their education. As such she could not continue her BA studies regularly as day scholar.  She was appointed as teacher in the High School in her Village to help the family while doing B.A (Hons) studies and taught from 1973-to 1975, till she graduated. 
·  She did Bachelor of Divinity (B.D.) studies in Serampore College from 1975 itself and completed B.D in  B+ (High second Class).
·  She did Master in Theology (M.Th in the branch of Old Testament) together with her husband at the United Theological College, Bangalore, from 1983 and passed out in First Class in 1985.
·  She pursued again Doctor of Theology, (D.Th) studies her branch of studies Biblical subject particularly Old Testament. She first did her German course and  Greek studies as pre-requisites for admission to D.Th studies for one year.
·  Started doctoral studies under the South Asia Theological Research Institute (SATHRI), under the Senate of Serampore College (University) based at the United Theological College Bangalore.
·  She did her research in Melbourne where her husband did his D.Th and  also in Germany, and earned Doctor of Theology in 1997.
·  She was given Professorship by the Board of Theological Education in 1997 and delivered Professorial lecture.

  FAMILY
·    She got married in May 19, 1980 with Rev. Dr. K.Thanzauva who was a Pastor in a remote village in south Mizoram, and has three children John, Judith and David, all of them were born in Jorhat while teaching in Eastern Theological College, Jorhat, John Lalrambuatsaiha, (BBM, now working with ICICI Prudential), Judith Zonunpari, (B.A in Development Studies, St Xavier Uni, Nova Scotia, Canada, now working with Association of Canadian Community Living) David Zodinpuia (B Mass Media II yr, Mumbai)

·    Her Father died in July, 1980 and mother died in July, 10 2006
·        Her four brothers and six sisters all got married and are living with their children in different places, all of them have their own jobs.

TEACHING MINISTRY
·      Taught  at Bungtlang High School from 1973-1975 while studying B.A. Hons in Pachhunga College
·      Taught at the Aizawl Theological College, the Presbyterian run Theological College from 1979 till  December 1980 then  joined her husband in pastoral ministry in Thingsai Bial  for 5 months.
·      Taught at the Eastern Theological College, Jorhat as Lecturer  from June 2001 at different periods due to further studies as mentioned below: .
·      She was invited to initiate a theological college by the Baptist Church of Mizoram in 1998 and she left for Mizoram to start the new college and join in May 1999.
·      Director for the development of Academy of Integrated Christian Studies (AICS) May 1999 – March, 2001.
·      Principal of AICS from April 2001 – March 2004.
·      Vice Principal of AICS from April 2004-March 2007 (her husband’s term as General Secretary was over and he was made Principal for 3 years)
·      Presently, Principal of AICS again  from April 2007-till date.

PARTICIPATION IN OTHER AREAS:
·  Member of the Coordination and Committee and Academic Council of the Senate of Serampore College (University) from 1997 - 1999
·  Honorary Treasurer of the Senate of Serampore College (Uni) 2001-02
·  Coordination Committee member of the Senate 2002-2004
·  Honorary Treasurer and Executive Committee member of the Senate from 2005 -2007
·  Executive Committee member of the Senate from 2007 till date
·  Member of the Core Group Curriculum Revision of the Senate of Serampore college
·  President of the ATTWI – Mizoram Unit for three terms 2000-06
·  Member of the Panchayati Mahila Shakti Abhiyan  from 2008-till date

CONTRIBUTIONS IN ACADEMIC AND LITERATURE
Books written and edited in English
(1)         A Guide to Biblical Hebrew: An Introductory Grammar, 1998 and 2004
(2)   Transforming Theology for Empowering Women : 1999
(3)   Commentary on Isaiah 1-39 (in Mizo) 1993
(4)   Commentary on Isaiah 40-66 (in Mizo) 2000
(5)   The Poor in Ancient Israelite Law  A Textual and Hermeneutical Presentation (Professorial lecture) 2008
(6)   Vision for Women in India (A compilation of her articles and papers read in consultations, seminars in regional, national and Asia levels).
(7)    The People of God in the Old Testament – Three in One   . Three Old Testament subjects combined, now being printed in Bangalore.



BIODATA OF PROF. DR. R.L. HNUNI
(Mizo Version)

1.      CHHUNGKUA:
·  Nu leh Pa:   R.L.Hnuni pa hming chu Mr. R.Lalthianga (L 1927-1980) Teacher, Hmuntlang khaw chhuak a ni, sapho hnuaia Serkawna zir chhuak a ni a. A nu hming chu  Khawngaihthangi (L, 1930-2006) Ramlaitui khaw chhuak a ni, inchhung enkawltu a ni, Hawai Guitar a thiam.
With her husband Rev. Dr K. Thanzauva
·     23rd September 1951-ah a piang a, Kristian chhungkua tha tak atanga seilian a ni. Kristianna kawngah pawh a pa hi a strict hle a, Pathianni -a tui chawi pawh phal ngai lo, a ni, Inrinni-in tui an chhek khawm thin.
·  A Pi leh Pu  Kawlthuama leh Chhandami, (a nu lam) Ramlaitui khua, hi amah chawiliantu an ni bawk a, a nau pian veleh an la a. A pu hi Ramlaituiah chuan Mail runner hmasa ber, kohhran Upa hlun leh Pathian tihtu a ni a, mi rethei hmangaih tlatttu an ni bawk. A pa hi zirtirtu a nih avangin a bula seilian turin a duh a, a pi leh puten an duh bawk si a, nau pan tet atangin sikul chawlh leh luh leh dawn hian  khaw kar kawng hi kan zak zak reng a ni.  Shillonga a zirna chawmtu an ni.
·    Unau:   Unau sawm (mipa 4 leh hmeichhia 6) zingah a upa ber a ni. A naute upat dan indawtin:

1. Upa R.L.Thankunga, ITI  (Electric Deptt-a thawk).
2. Upa R.L.Chhuanawma (Lecturer, Serchhip Govt. College)
3. Rev. R.L.Changliana (Director, Revival Dept. Mizo Pres. Synod)
4. Ms. R.L.Dinliani (Primary School Teacher, Venglai, Lunglei)
5. Ms. R.Biakhluti  (Teacher, Newhoff School. Chanmari)
6. Dr. R.L.Sanghluna (Presbyterian Hospital, Durtlang)
7. Ms. R.Lalrammuanpuii (Aganwadi, ITI, Aizawl)
8. Ms. R.L.Nunkimi (Quality Tours & Travels, tunah Mango Tours & Travels)
9. Ms  R.Lalrinzuali (Menial worker, AICS)

·    Kum 1980-ah  Rev. Dr. K.Thanzauva nen an innei.  Fa pathum  an nei:
1. John Lalrambuatsaiha, (BBM) 
2. Judith Zonunpari (B.A.in Dev. St Francis Xavier University, Nova Scotia,  
    Canada), Canada-ah Social Homes –ah a thawk mek. May 2010 khan Canadian mi
    Jordan Mattie nen an innei.
3. David Zodinpuia (B.Mass Media, Final year tur, Wilson College Mumbai).
An pathum hian Eastern Theological College, Jorhat-a an zirtir laia piang vek an ni.

2.           ZIRNA LAM (EDUCATION)
·   Class A - VI:  Primary School atanga Class VI thleng khaw pathumah a pa zirtirtu a nih avangin an sawnna hmun apiangah - Hmuntlang, Ramlaitui, Chhipphir-ah a zir chhuak.  
·  Class VII:  Class VII chu Synod High Scool-ah a zir.

·  Class VIII – PUC :  Class VIII atangin Khasi Jaintia Presbyterian Girls’ High School, (KJP) Shillong,-ah a kal a, hetih lai hian a cn chhungkua Chhipphir atangion Bungtlang-ah an lo pem. Matric second Class-ah a passed.

·  Pre-University:  Pre-University chu Lady Keane College Shillong-ah a kal.

·  B.A. (History Hons):  B.A chu Pachhunga Memorial Govt. College-ah a kal a, Unau zinga a upa ber a nih avangin chhungkua tanpui a tul a, B.A II yr (Hons) a zir laiin Bungtlang khuaah High School zirtirtu atan an la a, hna thawk pahin B.A. chu  1973 -1975  a zir a, 1975-ah NEHU-ah 24th position niin B.A. History Hons a zo a ni.  B.A a passed veleh B.D zir turin Bungtlang High School chu a chhuahsan a ni. 

·  Bachelor of Divinity (B.D.) : B.D zir tur hian B.A. passed kum, 1975-ah September-ah Mizo Synod chawmin Serampore College-ah a kal a, 1979-ah   B+ (High second Class)-ah a passed.
·  Master of Theology (M.Th in Old Testament):  M.Th  chu an nupa-in United Theological College, Bangalore-ah 1983-1985 khan an zir a, Eastern theological College atanga tirh an ni, M.Th chu First Class-ah a passed.

·   German tawng  leh Greek zirna:   An nupa-in D.Th zir an dill eh a, Rev. K.Thanzauva chuan admission a hmu a, amaherawhchu Old Testament subject-a doctorate zir tur chuan German tawng course hnih leh Greek paper pahnih  zir zawh a ngai a. Senate-in an la tih ngai loh Senate Scholarship an pe a, chung requirement te ti hamsa tur chuan June 1990-ah United Theological College, Bangalore-ah an chhungkua-in an kal a,  German, Greek leh Methodology tikawp-in kum khat a hmang a, March February 1991 khan a pahnih hian a zir zova, a passed ve ve hnuah D.Th Entrance examination-ah a tling leh a. OT-ah chuan amah chauh zir tura lak a ni

·   Doctor of Theology:  D.Th chu  South Asia Theological Research Institute (SATHRI),Senate of Serampore College (University) United Theological College Bangalore-ah 1991-ah preparatory period kum 1 chhung a zir leh a, a pasal erawh chuan Whitley College, Melbourne-ah Admission a hmuh avangin September 1990-ah Australiaah a kalsan a. Kum khat preparatory period a tih hnu-ah research a ti thei chauh a ni.  1992-ah Exposure program Senate-in neih a phal a, an chhungkua-in Melbourne-ah a pasal zirna hmunah chuanan kal a. Research hna tak tak chu Melbourne-ah kum 2 chhung a thawk a, India ramah 1994-ah an lo kir hnuin Germany –ah 1995-ah Bochum University-ah a ziak chhunzawm a. Library hrang hrang Bochum Univ. Bielefeld, leh Wuppertal Hochshule  Library te hmang tangkaiin a thesis a ziak zova. Doctor of Theology degree chu 1997-ah Senate of Serampore-in Convocation, Mangalore-ah a pet a a ni. India ram pumah  hmeichhe zingah Old Testament subject-a M.Th  leh D.Th degree nei hmasa ber a ni.  

·   Kum 1997 khan Board of Governors, chuan Professor nihna a hlan a, chumi atan chuan nilengin College-ah Professorial lecture a pe a a thupui chu, “The Poor in Ancient Israelite Law (Hmanlai Israel Dana Mi Retheite an Humhalhna)” tih a ni. A Thesis hi mirethei humhalhna lam ziakna a nih avangin, mi rethei leh tanpui ngai, a bawnghnute sawr ngei (bawng an vulh thin a) leh thil dang dang pawh mahni ei ai  pe phal thintu a pi leh pu Kawlthuama leh Chhandami te tan leh a pasal kawng engkima a support-a fuihna leh encouragement pe thintu leh, a fate pathum, a zirna hautak deuh mai atana ngaihsak that pawh hlawh hman lova inpetu te tan a Dedicate a ni.

3.      KOHHRAN LAMA INHMAN DAN:
·        Naupan lai: Kristian chhungkua strict tak atanga seilian niin Kristianna lamah pawh naupan lai atanga inkhawm thulh ngai lo, Sunday School Inkhawmpui-ah leh thiltihnaah -ah te pawh chanvo a nei ve thin. Tin, naupan lai atanga zaipawl leh zaihonaa tel nuam tiin naupang dang awm loh pawhin nula tlangval rual zaihona apiangin a tel, zai nuam ti mi a ni.  
·        Middle School leh High School zirlai:  Class V zir laiin pianthar crusade hmasa ber hun lai Evan. Lalchungnunga rawngbawl tantirh khan Pathian hnenah mahnia a inhlanna a nei. Pathian thu khawlaiah a tlangaupui hmasak ber hun hi Class V-ah a ni. Tin, Class VII-ah Synod High School kal laiin Pathian rawngbawl turin a inpumpek a. Theih ang angina zai lamahte inhmanna nei thin. Tleirawl Zaipawl, Mission Veng-ah member a ni.
·        Khasi Jaintia Presbyterian Girls’ High school-ah Class VIII atanga kalin Hostela awm chungin Class IX atangin Mizo Kohhran Zaipawl-ah tel tan. Shillong-a a awm chhung 1972 (PUC) thleng Zaipawl member a ni. Class IX atangin Junior Pawl Sunday School teacher a ni. Mahni khaw lama haw apiangin thalai inpawlhona, Kohhran Hmeichhia ah te theih ang angina hman a ni.  
·        PUC – B.D zirlai:  Kohhran pumpui huapa Pulpit-a thuhrilna  hmasa ber chu PUC exam zawhah Mualthuam khua  Ramlaitui Biak In-ah a ni. Hei hi kohhran mal pakhat tan ni lovin khaw pumpui tan a hranpa ngatin an ruai a. B.A. II yr atangin Bungtlangah awmin H/S-ah zirtirtu a ni. Chutih lai chuan Kohhran Hmeichhiaah Secretary a ni a, tin Thalai leh Kohhranah nen hman a ni. B.D zir hnu thlengin naupan laia rawngbawl dan chhunzawmin Sunday school, Thalai, Kohhran Hmeichhia, Zaipawl-ah (Theological College leh mahni kohhranah) phak tawkin rawngbawlna hrang hrangah hman a ni. B.D atanga doctorate thlengin a remchan ang zelin hengahte hian Pathian khawngaihna zarah hman zel a ni.

·        Khawtlang lamah chuan Class VII atanga B.A zir hun chhung zawngah hostelah awmin hmundangah awm inhmanna hranpa a awm lo.

4.      HNA CHELH TAWHTE: Zirtirna  (Teaching ministry): a ni ber.
·      Bungtlang High School:  Bungtlang High School-ah  1973-1975  khan Pachhunga  Memorial Govt. College-a B.A. (Hons) a zir laiin a zirtir.
·      Aizawl Theological College, (Mission Vengthlang):  Aizawl Theological College ah B.D zir chhuah veleh atangin 1979 -1980 khan a zirtir.
·      Cherhlun High School:  Rev. K.Thanzauva  Thingsai Bial Pastor a nih laiin Aizawl Theological College a chhuahsan hnuah  Cherhlun High School-ah thla thum a zirtir.
·      Eastern Theological College: Cherhlun atangin Eastern Theological College, Jorhat –ah  Lecturer niin June 1981 atangin an nupa in an zirtir a,  hei hi Council of Baptist Churches in North East India (CBCNEI) enkawl a ni a, CBCNEI employee a ni. ETC atang hian M.Th leh D.Th an zir a, an let leh thin. Kum 18 chhung Mizoram pawnah Jorhat, Bangalore, Melbourne, Australia, leh Germany-ah an awm a ni.
Assembly 1998 chuan theological college din an rawt avangin Assembly 1999 chuan  theological college bul tan turin an sawm a,  April 1990-ah ETC Jorhat atanga bangin Mizoramah a lo chhuak.  
·      Director, Academy of Integrated Christian Studies (AICS) :  AICS  bul tantu     a nih avangin college buatsaih tantirhah chuan Director for the development of AICS tia dah a ni chu chu May 1999 – March, 2001 thleng a chelh.
·      Principal, AICS:   B.D. Zirna tan a nih atangin  Principal, tia thlak a ni a, he nihna hi April 2001 – March 2004 thleng a chelh
·      Vice Principal, AICS:   Term khat chhung April 2004-March 2007 Vice Principal-ah dah a ni, chhan chu Rev. Dr. K.Thanzauva General Secretary term a tawp avangin  Principal atan BCM-in a dah  thung a, hemi chhung hian dah a ni.
·      2007 atangin tun thlengin  Principal hna tun thlengin a chelh  leh a ni.


5.      NIHNA HRANG HRANGTE (PARTICIPATION IN OTHER AREAS):
·  Member of the Coordination and Committee and Academic Council of the Senate of Serampore College (University) from 1997 - 1999
·  Honorary Treasurer of the Senate of Serampore College (Uni) tum hnih 2001-02 leh 2005-2007
·  Coordination Committee member of the Senate 2002-2004
·  Executive Committee member of the Senate from 2009  thlengin
·  Member of the Senate (Senator)  2006-2009
·  Member of the Core Group Curriculum Revision of the Senate
·  President of the ATTWI – Mizoram Unit for three terms 2000-06
·  Member of the Panchayati Mahila Shakti Abhiyan  Core Committee 2007 atangin.
·   Co-opted Member in CASA Zonal Committee 2008-2010
·   International Board member of CASA  2011 atangin

6.      LEHKHA ZIAK LAMA RAWNGBAWLNA (CONTRIBUTIONS IN ACADEMIC AND LITERATURE
Books written and edited in English
(1)         A Guide to Biblical Hebrew: An Introductory Grammar, 1998 and 2004
(2)     Transforming Theology for Empowering Women : 1999
(3)     Commentary on Isaiah 1-39 (in Mizo) 1993
(4)     Commentary on Isaiah 40-66 (in Mizo) 2000
(5)     The Poor in Ancient Israelite Law  A Textual and Hermeneutical Presentation   
        (Professorial lecture) 2008
(6)   Vision for Women in India (A compilation of her articles and papers read in consultations, seminars in regional, national and Asia levels).
(7)    The People of God in the Old Testament – Three in One. Theology zirlaite Guide book atan subject 3 dahkhawm a ni. (Press-ah chhut mek)
(8)    Vision and Mission of the Prophets (Theological students zirlai Bu atan)
(9)    Article engemaw zat compile tel loh Mizo leh Saptawngin ziak a ni, Saptawng chu Journal hrang hrangah publish a ni.

Lawmthu sawina tur tam tak a nei.  Australia-a an Professor Dr. Frank Rees, an chhungkaw chawmtu ngaihtuah Rev. Thanzauva supervisor te nupa leh Dr. mark Brett a supervisor-te an hlu hle. Box Hill South Baptist Church, an chhungkaw chawmtu kohhran leh enkawltu bik Barrie Paul-a te nupa,  Pastor Colin Hunter leh a nupui Jenny anmahni ngaihsak em emtu, an fate school a thlawna kaltirtu Box Hill South Primary School leh Surrey Hills Creche hotute leh thian dang tam takte an hrereng a ni. Germany-a a zir theihna chhan Prof. Dr. N.P Moritzen-a te nupa leh Prof. Dr. Friedrich Huber leh a nupui Dr. Agnes –ten an chawm a, an tanpui a, tun thleng pawhin an la tangkai reng a ni. Anni hi Pathian pekte an ni a, lawthu sawi sen loh batnma zing ami te a ni. Prof. Dr. EC John, UTC Principal ni thin chu a supervisor a ni a, amah duhsak em emtu leh Germany-ah kal tirtu a ni.

Heng achievements hrang hrang leh nihna tling lo taka chelh ve chhunte hi Pathian khawngaihna vang liau liau a ni, chuvangin, thingtlang khua atanga lo zi chhuak ve mai hetiang dinhmuna min dahtu hi Pathian chauh a ni, “Hei hi Lalpa tih a ni, kan mithmuhin a mak a ni” tih leh “Lalpa chhiahhlawh ka ni, ka tih tur reng ti ka ni” tih mail oh chu sawi tur ka nei lo. Pathian keimah hmanga a ropui hi ka duhthusam ber a ni.


 __________________________________________________________


FANNY CROSSBY

Evangelist leh Missionary ropui tak tak te chanchin kan hawl char char a, tun tum chu Kristian hla ropui leh lar tak tak phuahtu, mitdel, Fanny Crossby chanchin hi tawi leh kimchang lo takin han chhui dawn ila. A mimal chanchin kan chhui hmain tunge anih kan hriat awlsam theih nan Fanny Crossby hlaphuah kan Kristian Hlabu-a awm thenkhat te i han tarlang hmasa teh ang. (Fanny Crossby hla phuah hi 31 lai mizo tawnga lehlina Kristian Hlabuah dahluh a ni)

1. Pathian ropui rawh se (KHB 4)

2. Khawvela thil tinrengin (KHB 83)

3. Isu Kraws mi hnaih tir rawh (KHB 197)

4. Lalpa Kraws-a i tuar natzia (KHB 208)

5. Aw Isu, kei mi kalpel suh (KHB 255)

6. Lalpa i hnathawh hi (KHB 309)

7. Krista rawn pan la, bo rei duh lovin (KHB 323)

8. Lalpa, khawvel mi thim zingah (KHB 345)

9. Isua hnenah ka him a (KHB 494)

10. Fak leh dil hun lawmawmah hian (KHB 502)



Pian leh murna: Frances Jane ‘Fanny’ Crossby hi March 24, 1820 khan  New York atanga mel 50 chuanga hla Brewster khuaah a piang a, a pa chu John Crossby a ni. Kar uk leka upa anih laiin hritlang na tak maiin a man a, chu chuan a mit nghawngin an enkawl dam zo ta lo a, chuta tang chuan a mit a del ta a ni. A pian kum vek hian a pa John Crossby chuan thihsanin Fanny hi a nu leh a piin an enkawl seilian a ni.

            Kum thum a tlinin an chhungkua hi North Salem, New York-ah an pem lut a. April, 1825 khan hetih hun laia Doctor lar Valentine Mott chu beisei sang tak chungin an in entir a, Valentine Mott chuan Crossby mit chu tihdam theihloh nia lo sawiin mitdel bak hmabak a nei lo tih a lo hrilh a. Chuta tang chuan rilru siamin ziak leh chhiar te a theih ang tawkin a zir chho ta a, kum 8 mi anih laiin a hymn phuah hmasak ber chu a mitdel chungchang behchhanin a phuah a ni.

            Crossby hi a nu hian Kristian inenkawl dan dik takin a enkawl kan ti thei awm e, hmun hrang hranga an pem kualnaah kohhran an bel tlat zel a ni. Kum 1828 khan a nu nen North Salem atangin Ridgefield, Connecticut-a Mrs Hawley inah an insawn a, hetah hian a nu Mercy hi chhiahhlawh angin a thawk a ni. Ridgefield-a an awm lai hian Village Green-a Presbyterian Kohhranah an lawi a, Crossby pawh chu a nu leh a pi chuan Bible chang sei tak tak an vawn tir thin a, kum 10 anihin kartin Bible bung 5 zel a vawng a, kum 15 a tlin chuan Chanchin Tha bu pali, Pentateuch bu, Thufingte, Hla thlankhawmte leh Sam bung engemawzat chu a vawng hman a ni. Hetih laia an chhungkaw boruak hi ‘Kristian lungphuma innghat tlat’ niin Historian lar Edith L Blumhofer chuan a sawi nghe nghe.

            Kum 1832 atang khan music zirtirtu pakhat chuan Crossby leh naupang dangte music zirtir turin kar khatah vawihnih Ridgefield-ah hian class a nei thin a, hei hi music lam a zir hmasak berna a ni awm e. Tichuan kum 1835 khan New York Institution for the Blind (NYIB) ah a in ziak lut a. Hetah hian kum 10 chhung a lut a, Piano, Harp, Organ, Guitar tum leh thildang tam tak zirin zaithiam takah a inchher chhuak nghe nghe a ni.

            Kum 1843-a NYIB atanga a graduate hnuin Washington DC-a pawl pakhat, roreltute nghawng tum pawl (lobbyist) chu zawmin he pawl kaltlang hian mitdelte tana zirna mumal leh awlsam zawk a awm theih nan hma an la a, Crossby hi United State Senate hmaa hmeichhe thusawi hmasa ber niin Senate hmaah hian a hla hril phuah pakhat rilru khawih tak mai chu a sawichhuak nghe nghe a ni. Hetiang hian nasa takin mitdelte tan hma a la a, hmun hrang hrangah thusawiin US President leh mi pawimawh tak tak hmaichhanah a ti ti pui a, a hla hril lungkuai tak tak te chu a chham khum thin a ni.

            NYIB atanga a graduate hnu hian a thawk chhunzawm a, mitdel naupangte chu Grammar, History leh Rhetoric (tawng hmang thiam taka thusawi dan) subject te a zirtir thin. Zirtir hna a thawh chhung hian Crosby hian he school-a music teacher George F. Root-a hnuaiah music zirin hetih hunlai vek hian a hnua US President ni ta Grover Cleveland nen thiana inchharin an inkawmngeih hle a, tlai tin room pakhata inkawm dunin a hla phuah te chu Crosby chuan a sawichhuak a, chu chu Cleveland chuan a lo ziak chhawng thin a ni.

            Kum 1849 May thla leh November thla inkar khan New York-ah Tuihri (Cholera) nasa takin a leng a, mi tam takin New York khawpui chu an tlanchhiatsan a, mahse Crosby erawh chuan tlanchhiatsan ahnekin NYIB-ah chuan damlote enkawl hna a thawk a, heng hun lai hian a chauin a ngui em em a, depression pawh a nei hial niin sawi a ni. Hetiang dinhmuna a din avang hian a thlarau dinhmunah pawh in rinhlelhna nasa tak neiin vantlang rawngbawlin hun leh tha tam tak seng mahse Pathian rinna tak tak leh hmangaihna tak tak a nei lo niin a inhria a, chu chuan a ti lungngai hle thin.

            Hetia rilru buai taka a awm lai hian Nov 1850 khan Biak In sak thar  30th Street Methodist Episcopal Church-in harhna Crusade an neih chhim turin sawm a ni a. Hemi hma lawk hian amumangah a thian hnai tak pakhat thih ngama na chu hmuin a thiannu chuan “Vanramah kan intawk leh angem?” tiin a lo zawt a, chu chuan a rilru a tibuai hle. Chutianga rilru buai taka a awm lai chuan chu kohhran crusade chu a chhim ve a, sermon tha tak tak a ngaihthlak hnuah  crusade tawp lama Isaac Watts-a hlaphuah “Alas! And did my saviou bleed’ tih hla an sak lai chuan Pathian hnenah a nun pum hlanin Piantharna tak tak chu a chang ta a, hetih hun lai hian kum 31 mi niin November 20, 1850 kha a ni.



A pasal Van Alstyne nen
Pasal a nei: Mitdelin khawhar takin khawvelah hun hmang mahse Pathianin Fanny Crosby chu kum 1843 khan a thawhna New York Institue of the Blind (NYIB) atangin tlangval pakhat, mitdel tho Alexander Van Alstyne, Jr. nen a inhmelhriat tir a. Alexander hi a mit a del avangin NYIB-ah hian a lut ve a, kawng hrang hrangah Crosby hi puiin Crosby zirlai te zing ami a nih bakah music thiam tak a ni bawk. Hun rei tak kawng hrang hranga an inpuibawm hnuin kum 1855 khan Alexander hian NYIB-ah hian zirtir hna a thawk ve tan a, an pahnih hian an in ngaina in an inkawm ngeih hle a. Tichuan innei tura inhualin March 5, 1858 khan Fanny Crosby leh Alexander te chu Maspeth, New York-ah an innei ta a ni.

            Hetianga an inneih hnu hian NYIB-a an hna chu bansanin Maspeth-ah hian an awm nghet ta a. Kum 1859 khan fanu duhawm tak Frances chu neiin vanduaithlak tak maiin a pian atanga reiloteah Frances hian Typhoid vangin a thihsan  leh mai a. Hemi tum hian Crosby chu a rilru a na em em a, he an vanduaina atang hian Crosby chuan hla tha tak mai “Safe in the arms of Jesus” (Isua hnenah ka him a - KHB 494) chu a phuahchhuak phah ta a ni.

            An fanu Frances thih hnu hian hmun hrang hrangah an insawn kual a, theihtawpin ei pawh an zawng ve thin. Crosby hian a hlaphuah leh mi hla a siamsak atanga pawisa a hlawhchhuah bakah a pasal Alexander hian New York-a kohhran pahnihah Organ a tum thin a, mi thenkhat hnenah music a zirtir thin bawk. Crosby leh Alexander te hian Concert an huaihawt fo bawk a, heng concert-ah hian Crosby hian a hla phuahte atanga recitation a sawi bakah a zai bawk a, a pasal chuan rimawi a lo tum sak thin a. Heng concert atanga an sum hmuh zatve hi mi rethei leh chanhai te tan an hlan thin a ni.

            Hetianga kum engemawzat an inneih hnu hian an nupa inkarah neuh neuh an nei ve a. Tichuan kum 1880 khan Crosby leh Alexander Van Alstyne te chu an inthen ta a ni. Hetianga an awm hran hnu pawh hian an in be pawp tawn reng a, rawngbawlna pawh hmun hrang hrangah an nei dun fo a ni.

            Thu leh hla lama a sulhnu: Fanny Crosby hlaphuah thiam zia leh a hlaphuah chungchang tlem azawng kan sawi tawh a, a aia chipchiar zawk deuhin i han bih leh dawn teh ang. New York Institution for the Blind (NYIB)-a a zirlai khan Phrenologist (Luruh atanga rilru chak leh chakloh hre thei) lar tak George Combe chuan he school-a naupangte zirchiangin Combe hian Crosby chu pianpui hlaphuahthiam niin a sawi a, uluk zawka enkawl chuan hlaphuahtu hlawhtling tak a nih tur thu a lo sawi tawh a. Tichuan NYIB-a an hotute chuan hlaphuah dan leh thurem dan dik zawk zirtir turin Hamilton Murray chu an rawih sak ta a ni.

Crosby lehkhabu 'The Blind Girl & other Poems
            A tuina zawng tak anih ang ngeiin Crosby chuan hla leh hlahril (poems) te a phuah chho zel a. Tichuan April, 1844 khan Putnam & Wiley te kaltlangin a lehkhabu hmasa ber, a hlahril dahkhawmna ‘A Blind Girl and Other Poems’ chu a tichhuak ta a, he lehkhabuah hian a hlahril phuah 78 a awm a ni. Hemi hnu hian ‘Monterey and Other Poems’ hlahril 101 awmna chu a tichhuak leh a. Kum 1858 khan a lehkhabu pathumna ‘A Wreath of Columbia Flowers,’ thawnthu tawi leh hlahril 30 a dahna chu a tichhuak leh bawk.

            Crossby hian hlahril lenglawng pawh engemawzah a phuah a, hemi kawngah hian milar tak George F. Root nen an thawkdun nasa hle. Cantatas pawh engemawzat a phuah a, hemi kawngah hian George F. Root bakah William Howard Doane te, Theodore Edson Perkins te, Lowell Mason te William Batchelder Bradbury leh Cantata phuah lama mi ril tak tak a thawhpui nual hman a ni. Tin, politics lam hlahril Mexican-American War leh American Civil War thlen lai khan a phuah nual bawk a. Amah hi Democrat party tan tlattu anih avangin an campaign au hla tur engemawzat a phuahsak bawk a, sal chhuah zalen duh mi anih avangin Democrat atangin Republican Party-ah a insawn a. Hemi bawr lai pawh hian Political songs engemawzat a phuah bawk a ni.

            Amah hi ram leh hnam hmangaih tak mai a ni a, hemi hawizawng pawh hian hlahril pawh engemawzat a phuah nghe nghe. American Civil War vanglai te khan a in bulah Union Jack Flag a zar ziah thin an ti. Ram leh hnam hmangaih hla (Patriotic Songs) a phuah zingah heng – ‘Dixie for the Union’ te, Good By, Old Arm te, ‘The State We Honor’ te chu a hunlaia Patriotic Songs lar ber ber te an ni.

            Pathian hla: A pasal Alexander Van Alstyne nen an inthen hnu khan Crosby chu Manhattan atangin Brooklyn-a mirethei veng South Third Brooklyn-ah zaithiam Ira D. Sankey te inbul hnai lawkah a insawn a. Heng hunlai hian Pathian hla a phuah nasa hle. Crosby hi ‘Kum zabi 19-na a American mi Pathian hla ruahtham loh phuah thiam ber’ tiin sawi a ni hial thin. A dam chhungin Hymn 9000 chuang lai a phuah niin sawi a ni a, a hlaphuah dahkhawmna lehkhabu hrang hrang hi copies maktaduai 100 chuang hralh a ni bawk. Hetih hunlai hian hlaphuahthiam te’n ngaihsan an la hlawh tawk lo hle a, chubakah Copyrights buai puitu ten hla reng reng a thu phuahtu nilova a thluk siamtu zawk hminga an dah thin avangin a hla tam tak chu midang phuah angin a kal phah a ni. Tin, hetih hunlai hian Music publisher’s ten a hla phuahsa hi tlawm te tein an leisak thin a. Hla pakhat a phuahah Dolar 1 emaw Dollar hnih emaw lek lek an pe thin. Amaherawhchu ama sawidanin Crosby hian a hlaphuah reng reng hi sum huiluh nana phuah a ni lova, rilru thianghlim tak pu a, Pathian fak leh chawimawi nan te, a chhungril nun phawrhchhuah nan leh a rilru a a thil vei zawng tak puanchhuah nan tea a phuah a nih vangin a hla atanga a sum hmuhah a buai ngai lo va, a hlaphuah atanga sum a hmuh tam deuh chang chuan mi rethei zawk te hnenah a pe mai thin. Tin, a hlaphuah hmang hian thlarau bo a tam thei ang ber man a tum tlat a, hei vang hian a hla phuah zawh veleh a hla phuah chuan Krista hnena midangte a hruai theihna turin Pathian hnenah a hlan nghal thin a, a hla avanga Krista pan tu, ama hnena insawi te chu a chhinchhiah thlap thin.

William H. Doane
            Pathian hla a phuah chungchangah thil tlem azawng han thlir kual zuai ila-

‘Pass Me Not’ (Aw Isu kei min kalpel suh KHB 255) hi Fanny Crossby hla zinga khawvel hriat hlawh hmasa ber a ni a, he hla hi a thianpa leh hla hrang hrang a siamnaa amah puibawmtu William H. Doane-a nen an siam niin kum 1868 khan Jail-a rawngbawl turin an kal a. Jail tangte hnena thu a sawi laiin Tang pakhat chuan ring takin ‘Aw Lalpa, min kal pel lul suh ang che’ tiin a au chhuak a. Hei hian Fanny rilru a khawih em avangin ina a haw veleh he hla hi a phuah ta a ni. Kum 1868-a he hla a phuah atanga tunlai thleng hian he hla hi Kristian hla lar ber pawl a la ni reng a. DL Moody-a soloist Ira D. Sankey phei chuan, “Kum 1875 vel kha chuan he hla tluka hla lar hi London leh a chhehvelah a awm lo,” a lo ti thlawt a ni. Tum khat phei chu English pachal zungawl vei pakhat hian he hla an lo sakna hmun hi a kalpel a, chu hla an lo sa ri a hriat chuan, “Keipawh min kalpel lo se ka va ti em” a ti chhuak a. Chumi zan chuan chulai hmuna inkhawmnaah chuan tel vein a piangthar ta a, kum sawmli chhung chu he hla hi a kalna apiangah a keng kual a, a hnuah phei chuan America rama sumdawng hlawhtling tak pakhat ni chhovin a hnua Fanny nen an inhmuh tumin Dollar 20 a pe nghe nghe a ni.

            Fanny hian hlathu phuah a awlsam hle tih chu “Safe in the Arms of Jesus” tih hla a phuah atang hian a hriat awm e. Tumkhat chu Cincinnati-ah Sunday School Convention a awm dawn a, chumi a tel tur William H. Doane chu hmanhmawh takin Crosby inah a rawn tlan a, Doane chuan, “Crosby, hei Cincinnati-a Sunday School Convention-ah ka kal dawn a, ka kalna tur rel chu tun atanga minute 30-ah hian a chhuak mai dawn tawh. Hetah hian hla thar, thalai leh naupangte rilru hneh thei tur ka mamawh a, a thluk chu ka siam tawh a,” tiin a thluk tur chu a bul maia Piano chuan a tum chhin ta a. Crosby chuan Doane-a piano tum ri a ngaihthlak zawh chuan “A thluk chuan ‘Safe in the Arms of Jesus’ a ti anih chu,” tiin a pen leh lehkhapuan a la a,  a fa sun lungchhiat laia a rilrua a thil vei zawng zawng chu minute 10 emaw lek chhung chuan “Safe in the Arms of Jesus” (Isua hnenah ka him a KHB 494) tih hlain a phuahchhuak ta ani

            He hla hi Ira D. Sankey khan a sa lar ta hle mai a, hnathawh ropui leh ngaihnawm tak tak pawh a nei a ni. Uganda rama Bishop James Hannington rawng taka thah a nih hnu khan a diary-ah chuan thah tura an hruai laiin he hla ‘Isua hnenah ka him a’ tih hi a sa a, khatiang dinhmuna a din lai pawh khan a la nuih theih phah niin an lo ziak a ni.

            Tin kum 1918-a Finland Indonaah pawh khan Finnish ho chuan Red Army an man ho chu kahhlum turin an din tlar tir a. Chutih lai chuan an kahhlum tur zinga pakhat chuan kar thum kaltaa Salvation Army inkhawmna atanga a thiam he hla vek hi a sa chhuak ta, chu chu a thian dangte’n an lo zawm nghal bawk. Tichuan chung Red sipai kahhlum tur pasarih te chuan hmai tuam lova kahhlum an dil a, an ban chunglama pharin he hla ‘Isua hnenah ka him a’ tih hla hi pakhat te te a kahhlum an nih laiin an sa a ni. He hmuna awm ve Finnish Sipai, a hnua Engineer ni ta phei chu he a thil hmuh avang hian a piangthar hial a ni.

            Blessed Assurance’ (Hriatchianna hlu ber, Isua ka taKHB No 415) tih hla pawh hi a phuah awlsam khawp mai. Tumkhat chu a thian hnai tak pakhat Metropolitan Life Insurance Company neitupa nupui Mrs J.F. Knapp chuan kum 1873 khan Fanny Crosby hi a tlawh a. Chumi rual chuan hla thluk a phuahsa chu a keng tel bawk a. Fanny inah chuan a chu a hla thluk siam chu Piano ah vawi engemawzat a tum hnu chuan Fanny Crosby hnenah chuan “Fanny, a hla thluk chuan enge i thinlungah a sawi?” tiin a zawt a, Fanny Crosby chuan, “Blessed Assurance, Jesus is mine a ti anih chu,” tiin a chhang a, a thu chu a ziak chhuak a, Kristian hla ropui ber pawl chu a piangchhuak ta a ni. He hla hi hman deuha The Christian Herald in Kristian hla lar ber ber a thlanchhuah zingah khan 12-na a hauh pha a, a lar ber chu ‘A saw raltiang tlangah’ tih hla hi a ni.

            Kum 1874 khan tumkhat chu Dollar 5 a mamawh hle maia, mahse a nei si lo. Tichuan a thingthi a, Pathian hnenah a dil ta ngawt mai a. A tawngtai zawh hnu lawk chuan mi pakhat hi a inah amah hmu turin a lokal nawlh mai a. Hun engemawchen an inkawm hnuah a haw dawn chuan chupa chuan Fanny chu dollar 5 a pe nawlh mai a. Pathianin a tawngtaina a chhan dan chu mak a ti hle mai a, tichuan a thu a, he hla ropui tak ‘All the Way My Saviour Leads Me’ (Chhandamtu’n kawng tluanin min hruai KHB 158) hi a phuah chhuak ta nghal a ni.

            Fanny Crosby hian hla tha tak tak a phuah hnem em em a, a hunlaia hlabu siamtu te khan a hla te an lar em avang leh an hlabu-a a lan tam em thin avangin a hla thenkhat phei chu an thukru/tlangzarh sak lo hial a ni. Vawiin thleng pawha kan sak lar em em ‘To God be the Glory’ (Pathian ropui rawh se, chhandamna petu KHB 4) tih hla pawh hi kum 1872-a a phuah daih tawh nimah se a phuah tih pawh hriat lohin a pilbo vang vang a. A phuah atanga kum 80 hnu, kum 1954 khan kum 1873-a Ira D. Sankey-an a hlabu-a a lo dah that chu zaithiam Beverly Shea hnenah pek niin Bev. Shea hian kum 1955-a Billy Graham-a crusade Toronto-a neihah a sa chhuak a, khata tang khan a lar chho leh tan ta chauh a, Wikipedia in Kristian hla lar an thlanah pawh a tel pha ta hial a ni.

            Kum 60 a tlin atangin Crosby hian mi rethei te tanpui hna thawk turin a inpe thar leh a. He hna hi a thihni thlengin a theih ang tawk tawkin a thawk a ni. Kum 4 chhung zet New York-a mi rethei veng 9 Frankfurt Street bulah a cheng a, mi rethei tanpui hna thawktu pawl hrang hrang Water Street Mission, The Bowery mission, The Howard Mission, Cremore Mission, Door of Hope etc-ah te a kul ataiin a inhmang thin. Hemi pah hian thusawi rawngbawl hna pawh hmun hrang hrangah thawkin US President hrang hrang leh mi pawimawh tak tak hmaah thu a sawi fova, a upat zual chhoh hnu hian hla phuah lam erawh a chawlhsan chho hret hret zel.

            Kum 1900 khan lung tha lo vangin khum betin a na a. Hei vang hian a khawsakna poet Will Carleton-a bul atangin Bridgeport-a a unaunu Caroline W, Rider bulah a insawn a. Hetah hian First Methodist Church kohhranah lawiin Salvation Army-ah pawh a inhmang nasa hle. Hetianga tar chaklo a nih chhoh hnu hian a thian hausa tak tak Phoebe Knapp, William H. Doane leh Ira D. Sankey te chuan a mamawh ang pawisa an e thin a. Hla phuah thei tawh lo mahse a hlaphuah lei saka chuta tanga sum tam tak huilut tu leh a hla 5900 lai leisak tu Biglow & Main Company pawhin kartin Dollar 8 an pe thin bawk a ni.

            Tichuan a kum a upa chho zel a, kum 1914 atang khan natna chikhat arterio sclerosis leh cerebral hemorrhage an tih chu veiin thla ruk chuang a nat hnuah February 12, 1915 khan mi rethei te hmangaih tu, Kristian hla ro tling tak tak phuahtu Fanny Crosby chuan a hla tam tak hmanga a lo chawimawi thin Pathian hnena chawl ta a. A vuina inkhawmah hian zaipawl te’n a hla ‘Isua hnenah ka him a’ tih hla sain an thlah a, a ruang hi Mountain Frove Cemetry, Bridgeport, Connecticut-ah zalh a ni.
           

CHARLES SPURGEON


India rama missionary ropui William Carey-a thih atanga ni sawm ral hnu chian June 19, 1834 khan Charles Haddon Spurgeon hi Kelvedon, Essex, England-ah a piang a. A pa chu John Spurgeon niin a nu chu Eliza Spurgeon a ni a, an chhungkaw khawsak harsat avangin thla 18-a upa lek anih laiin Stambourne khuaa kohhran kum 54 chuang enkawl tu a pu James Spurgeon chuan a enkawl a, hei hian a nun kal zelah nghawng a nei nasa hle. A naupan lai hian naupang rilru chak leh lehkha thiam thei tak mai a ni a, Colchester-ah lehkha zirin Latin, Greek leh French subject a la thin. Lehkhathiam thei tih takah a naupan lai hian an class-ah pakhatna a ni deuh ziah thin. Kum 1848 atangin St Augustine’s College, Maidstone-ah a zir zawm a. Hetih hunlai hian Kristian chhungkua atanga seilian nimahse sakhuana chungchangah ama ngaihdan bak a zawm ngai lo.

                Kum 1850 thlasik khawvawh lai tak mai chuan tih tur pawimawh tak mai neiin a zinchhuak a. Vur sur vawt tak mai chuan a kalkawng tibuaiin khawvawt tlanchhiatsan turin a bulhnaia Methodist biak inah chuan a tlan lut a. Chu Biak in-a inkhawm chu a zawm ve nghal a. Thusawitu chuan Isaia 45:22 “Kawlkila mi zawng zawngte u, ka lam lo hawi ula, chhandamin awm rawh u; kei hi Pathian ka ni si a, a dang reng reng an awm lo,” tih thu hi a lo sawi a. Thusawitupa chuan khawvawt tlanchhiat sana Biak ina lo lut mipa naupang kum 16 mi Spurgeon chu enin, “Tlangval, i nun a hlim loh hmel hle mai, tuna ka thusawi hi i awih loh chuan i damchhung leh i thih hun thleng pawhin i hlim ngai lovang, mahse i awih erawh chuan tu atang hian chhandam i ni nghal ang,” tiin a hrilh a. Chu a thusawi chuan Spurgeon-a rilru a hneh em avang chuan chumi ni Jan 16, 1859 atang chuan a rilru siamin Charles Spurgeon chu a piangthar ta a, Baptist kohhran zawmin May 3, 1850-ah Isleham khuaa River Lark-ah chuan baptisma a chang ta a ni.

Hemi kum vek hian Spurgeon hian a thianpa leh a zirtirtu thin Henry Leeding-a school, Cambridge-ah a thawk a, Cambridge-a Baptist kohhran pakhatah a lawi ve nghe nghe. He kohhranah hian a kul ataiin a thawk a, a kumleh 1851-ah chuan a vawikhatna atan  Cambridge bul lawka Teversham khawlaiah Pathian thu chu a hril tan ta a ni. Heta tang hi chuan Spurgeon hian Biak in, mimal in, khawlai leh hmun hrang hrangah Pathian thuchah a puang chhuak ta zauh zauh a. Tichuan kum 1852 khan Waterbeach-a Baptist kohhranah Pator hna a thawk tan ta a ni.

                Charles Spurgeon hian Pathian thu hril leh Pathian thu hi zir lem lo mahse amah hian talent tha tak mai a nei a. A aw lian tak leh ri chi hrang hranga thu a sawi thei chuan a thusawi a ti ngaihnawm hle. A sermon ngaithlatu te hmaah pangngai taka thu sawi liam mai lovin anmahni bia ang maiin thu a sawi thin a, a thusawi chuan midang pawh a hip hle ni tur a ni, Waterbeach-a Pastor hne a chelh tirh a kohhran member 30 lek awm kha kum 1 chhungin member 400 laiah an pung chho ta a ni. Hetiang anih avang hian Spurgeon chu Pathian thu hril lamah a hmingtha chho ta hle a. Kum 1853-ah chuan London-a Baptist kohhran lian ber zinga mi New Park Street-a Baptist kohhranah thusawi turin sawm a ni ta hial a ni.

                Kum 1854-ah kum 19 mi lek Charles Spurgeon chu a kum hmasaa thu a lo sawi tawhna New Park Street chapel-ah chuan Pastor hna thawk turin sawm a ni a, Waterbeach Baptist kohhran atang chuan London-ah chuan a insawn ta. New Park Street kohhrana thu a sawi hmasak ber tum hian ni 100 vel chauh an inkhawm a, mahse thusawi thiam tak anihna chuan mipui hip khawmin kohhran member an pung zel a, mi 1200 leng New Park Street Biak in chu tih len a ngai ta hial mai. Hetianga Biak in extend (ti lian) hna thawh anih lai hian mi 5000 lenna Exeter Hall-ah inkhawmna hun an hmang thin a. Charles Spurgeon-a thusawi thiamna chu London leh a chhehvelah a lar tawhin chu hall lian takah chuan a thusawi ngaithla turin mi tam tak an lo pungkhawm thin a, chung mipui pungkhawm chu Exeter Hall chuan a dawl zawh leh tak loh avang chuan mi 8000 lenna Surrey Music Hall, Kennington, London-ah chuan an insawn leh ta a, hetah hian a thusawi tura mipui pungkhawm chu mi 10,000 te an tling hial thin.


                January 8, 1856-ah Spurgeon hian nupui atan Robert Thompson-a fanu Susannah chu a nei a, Susannah nen hian phir fapa Charles leh Thomas te an nei nghe nghe. Hemi kum vek hian mi sang engemawzat hmaah thu a sawi laiin thusawi ngaithla tute zing amiin Surrey Hall-ah chuan kangmei a chhuak tiin a au chiam a, mipui phili buai avang chuan a thusawi ngaithla tu mi pasarih laiin an thih phah a, hei hian Spurgeon-a rilru a tina in kum engemawzaat chhung chu depression a neih phah a, a biangah te chuang lungngaihna mittui a luan phah fo a ni. Chutianga lungngaihnain a bawm lai pawh chuan Susannah leh Spurgeon te hi an inkawp nghetin Susannah chu Spurgeon-a personal secretary-ah a tang a, a sermon leh thusawite chu ziakin a dah sak vek thin. Tumkhat phei chu Spurgeon-a tui taka a mut laiin a tawngvai ta a, a tawngvaih pah chuan thu tam tak sawiin chu chu a nupui susannah chuan a lo ziak thla vek a. A han harh chuan a muthilh laia a sermon sawi a nupuiin a ziah thlap chu a hmu a, a hnuah he sermon hi vawi tam tak a sawichhuak leh nghe nghe. Susannah hian Spurgeon a thusawi hrang hrang te zziakin a sah fel hle a, he a hna hi tlin takin Spurgeon-a thi hnu thleng pawhin a chhunzawm a, Spurgeon a sermon leh thusawi ropui tak tak thangtharte hnenah a hlanchhawng thei a ni.

Kum 1856 khan Spurgeon-a kohhran, New Pask Street chuan Biak in thar sak leh a hming thlak an rawt a, kohhran hming pawh Metropolitan Tabernacle tiin thlak nghal a ni. He kohhrana Spurgeon a leh kohhran mipui te rawngbawlna hi a par vul hle a. Spurgeon-a’n he kohhran a rawn luh tirh a member 232 chiah awm kha kum 5 hnu, kum 1891-ah chuan he kohhranah hian baptisma chang ringatw pawh mi 14,460 an chuang a, kohhran member pawh 5311-ah an pung chho hial a ni.

                Metropolitan Tabernacle-ah hian thusawi rawngbawlna hi a thih thlengin a chhunzawm a. A thusawi zawhah sawmna siam lovin a thusawi avanga Krista hriatchian leh zual duh emaw, Isua tana rilru pe duh te chu Thawhtan zinga Biak in Vestry-a lokal turin a sawm thin a, kal pawh an awm ngei ngei ziah a ni.  A sermon tur reng reng hi uluk takin a ziak chhuak sa thlap a, mahse pulpit-ah erawh a keng chho ngai lo. A thusawi hi mi thusawi lo ziak chhawng thin tu stenographers te’n kim takin an lo ziak chhawng vek a, chu chu uluk taka ennawn lehin an chhu chhuak a, sermon pakhat chu penny 1 in an hralh thin a, heng hunlaia a sermon zawrh chhuah te hi a darh zau hle a ni.

                 Sermon bakah hian Spurgeon hian Pathian fakna hla (hymns) engemawzah a phuah ve a, heng a hlaphuah te leh hla dang dang dahkhawmna hlabu ‘Our Own Worship Songs’ tih chu kum 1866 khan a tichhuak a, he hlabuah hian Isaac Watts-a hlaphuah thenkhat John Rippon-a thlankhawm te chu dahluh tel a ni. Spurgeon-a kohhran inkhawmna a hlasak reng reng hi ama duhdan angin music tel lo(accapela) a sak thin a ni.

                Spurdeon hian tawngtai a ngaina hle a, thusawitu hlawhtling tak anih nachhan chu a zaw that vang te a thusawi thiam vangte nilovin a kohhran member ten nasa taka an tawngtaipui thin vang niin a sawi. Metropolitan Tabernacle kohhran rawn tlawhtu an awm changte hian amah chuan an Biak in building hnuai bera tawngtaina hmun panpuiin a tlawhtu te hnenah chuan ‘Hei hi kan kohhran thiltihtheihna hmunpui a ni,” tiin a hrilh thin a ni.

                Spurgeon hian ama chanchin a ziahnaah tawngtai kohhran a enkawl thei chu a lawm zia thu ti hian a ziak, “Pathian hnenah ropuina awm sela, tawngtai ngaina kohhran enkawl thei tura vanneihna min pek hi ka theihnghilh ngai lo. Kan thinlung khawih che khawpin kan in tawngtai sak a, tupawh mai hian tawngtai thil tihtheihna hi kan hmang tangkai a ni,” tiin. Spurgeon hian tawngtai chu an kohhran thlarau dinhmun teh nana hmangin Thawhtan zan apiangin tawngtai inkhawm hlung tak an hmang thin a, hei hi karkhat chhunga Spurgeon-a’n inkhawm hun a ngaihpawimawh ber niin he hunah hian kohhran member te tawngtai turin an pungkhawm nasa hle thin.

                Spurgeon-a hian thawhtan zan tawngtai inkhawm hi a ngai pawimawh ber a, kohhran member te pawhin an ngai pawimawh hle thin. Spurgeon hian a kohhran te chu tih tak takna nena tawngtai thin a fuih sauh sauh a, kohhran member te chuan Spurgeon-a tawngtai an ngaihthlak chuan ngaihtuah mang lova an lo phun ve mai mai thin chu an zak zawk hle thin niin an sawi thin. A rawngbawl chhung zawng hian a thusawi ngaithla tu te chuan a sermon in a hneh viau rualin a tawngtai chuan anmahni a hneh zawk mah thu an sawi fo reng a ni. DL Moody-an Englan a tlawh hmasak ber hnu a America ram a let leh hnu khan Spurgeon-a thusawi a ngaihthlak leh thlak loh thu an zawh tumin Moody chuan, “Ngaithla e, mahse a tawngtai kha ka ngaithla chiang zawk awm e,” tiin a chhang hial a ni. A tawngtai dan chungchangah hian a thian hnai tak pakhat chuan, “Spurgeon-a tawngtai hian fuihna thu tam tak a pai tel a, Pathian hi thian hnai tak biakin a bia a, mi tam tak a tawngtai hmang hian a hneh thin,” tiin a sawi

Spurgeon-a rawngbawlna dang: Charles Spurgeon hian thusawi rawngbawl bakah kawng dang pawhin a rawngbawlna huang hi a zauh a. Kum 1855 khan a rawngbawlna hnuaiah zirlai pakhat chu lain chumi hnu atang chuan zirlai pawh pung zelin a chenna inah Pathian thu, rawngbawlna kawng hrang hranga hmalak dan leh thilpawimawh dang te a zirtir thin a, hei hian Pastor’s College chu rahchhuak in Metropolitan Tabernacle kohhran hnuaiah kum 1861-1874 khan a chenna inah  he college hi a kalpui a, 1874 atangin college building tharah an insawn ta a, heta an sum senso hi pawl leh kohhran hrang hrang thawhkhawm atanga phuhruk a ni.

                Hei mai bakah hian Spurgeon hian Bible leh Pathian thuziak semdarh kawngah hma nasa taka la in amah chu President a ni a, a hnuaiah hian a semdarh leh zawrhchhuah hna thawktu mi 90 lai ruaiin nasa takin hma a la bawk. Kum 1867 khan Mrs Hillyard-i’n Pound 20,000 a pek hmangin fahrah chawmna The Stockwell Orphanage chu a din bawk a, he fahrah chawmna hmunah hian in 12 sain naupang 500 chuang a enkawl a ni.

                Sermon thehdarh: Spurgeon-a sermon reng reng te kha stenographers ten thu a sawi laiin an lo ziak chhawng a, aman uluk taka a endik hnuah an chhu chhuak a, sermon pakhat penny 1 in an hrlah thin kan tih tawh kha. January 1855 atangin Passmore and Alabaster chuan Penny Pulpit tih hmingin kartin Spurgeon-a sermon hi an tichhuak thin a, hei hi a thih hnu fe kum 1917 thleng khan an chhunzawm. Kartina a sermon tih chhuah hi kumtin a buah siamin a hmasa ber atan kum 1855-1860 chhung khan The New Park Street Pulpit tih chu Volume 6-in an tichhuak a, a hnuah The Metropolitan Tabernacle Pulpit tiin bu 57 lai chu ku 1861 atanga kum 1917 thleng khan an tichhuak leh a ni. Amah ngei pawh hian lehkhabu 70 chuang a ziak hman a, hengte hi a sermon,  bible commentaries, tawngtaina lam, hla bu leh ama chanchin ziahna bu ani tlangpui a, a lehkhabu zingah kum 1890-a a ziah Lectures to my Student leh kum 1869-a Sam commentary a ziah Treasury of David te chu a lar hle.

                Hetianga rawngbawlna hrang hrang kalpuia thusawitu ropui ber anih lai hian natna hrang hrangin a tlakbuak ve reng a, thuchah hnuhnung ber chu Metropolitan Tabernacle-ah June 7, 1891 khan sawiin France ramah in enkawl turin an kal ta a. January 31, 1892 khan Menton, France-ah an awm laiin a natna tawr Rheumatism, Gout leh Kal tha lo (Bright’s Disease) chu tuar lovin khawvel a chhuahsan ta a ni. A thih lai hian a nupui leh a fapa phir te chu a kalsan a, a fapa pakhat zawk Tom Spurgeon hian a kohhran Metropolitan Tabernacle chu a enkawl chhunzawm a ni.

                A ruang London-a phurh thlen a nih hian London mipuite leh khawvel chuan a sun nasa hle. A ruang chu Metropolitan Tabernacle-ah nithum chhung zalh niin hei hi mi 60,000 chuanin an tlawh a, amah vuina inkhawm neih niah phei chuan Tabernacle Biak in atanga a thlan thleng chuan mi 1,00,000 chuangin an zui a, England flag chu a ngul chanve a zarin dawr leh intihhlimna hmun hrang hrang te chu Pathian miropui Charles Spurgeon sun nan khar a ni hial a ni.



DL MOODY


Pathian thuhriltu lar DL Moody hi Feb 5, 1837 khan Northfield, Massachusetts, USA ah a piang a. Kum li mi lek anih laiin a pa Edwin chuan a thihsan a, heta tang hian a nu Betsy chuan an unau pasarih chu tul puiin a pa thih hnu hian a nu chuan phir a hring leh a an unau pakua chu a nu chuan chhangchhe takin a tulpui ta a ni. Moody te chhungkua hi a pate-a leh Pastor pakhatin tlawhin kum 5 mi lek anih laiin he pastor kut atang hian baptisma a chang a ni.

                Hetianga an chhangchhiat bakberh em avang hian an thawh awm tawk te te thawk turin a nu chuan Moody te unau hi a tirchhuak thin a, Biak ina inkhawm turin regular takin a tir ziah thin bawk. Hetianga an buai em em lai hian an unau zinga upa ber chu an in atangin a tlanbo va, hei hian Moody leh a nu rilru a tina in theihnghilh harsa a tih thu a sawi fo thin. An chhungkaw harsat leh inhlawhfak ngaih reng vang hian Moody hian pawl sarih thleng bak lehkha a zir lo a ni.

                Kum 17 a tlin chuan Moody chu Boston-ah hna zawng turin a kal ta a, chutah chuan a patea dawr Holton’s Shoe Store ah chuan clerk hna a thawk ta a ni. Heta a hnathawhnaah hian a tihtur hrang hrang bakah Moody-a chuan Congregational Church of Mount Vernon-ah chuan a inkhawm ziah a ngai bawk a, nuam ti lem lo mahse hei hian a thlarau nun chawr chhoh zelnaah pawh a pui nasa hle in an Sunday sikul zirtirtu fel tak Edward Kimball chuan Moody  chu a vei em em a. Tichuan April 21, 1855 khan pheikhawk dawr a a pheikhawk funlai chuan Edward chuan Moody-a hnenah “Isuan a hmangaih che tih hi hrilh che ka duh a ni,” tiin a hrilh a, chuta tang chuan a rilru siamin Moody chu a piang thar ta a ni.

                Sept 18,1856-ah Chicago-a Wiswall Brothers te pheikhawk dawra hnathawk turin a kal leh a. Kohhran lama a tuichhoh zel avangin Chicago-ah pawh hian Plymouth Congregational Church a zawm leh a. Hemi hnu hian rawngbawlnaa inhmang chho zelin First Methodist Church-a Mission Band chu a zawm a, he pawl kaltlang hian in hrang hrang leh hotel-ah te Bible tract a sem ve thin a, hetih hunlai hian a hnua nasa taka tanpuitu mi hausa tak John V Farwell nen chuan an in tawng nghe nghe. A eizawnna hna a thawh that em avang chuan zinchhuak a sumdawng turin a chhawrtu te chuan an ti a. Thlarau bote Pathian hnena hruai chu a thupuiah neiin mi hrang hrang Pathian thu a hrilh a, inkhawm turin a sawm zel a. A lawina Plymouth Congregational Church-ah chuan thutthleng awl hawhin inkhawmnaa chu thuttlengseia thu tur chuan thlarau bo a sawm belh zel a, reilo te hnuah chuan thuthleng pali khat tlata thu tur a hmu ta mai a ni

                Kum 1858-ah ama pualin Sunday Sikul a siam a, mi te’n an ngaihvenin pan pawh a hlawh hle a, member pawh an pung chak hle. Hei vang hian Chicago Mayor chuan North Market-a Hall pakhat chu Moody-a hnenah hian Sunday sikul neih nan a thlawnin a hman tir hial a, John V Farwell chu Sunday Sikul supdt ah a tan tir a, he a Sunday sikul hi Nov 25, 1860 khan US President Abraham Lincoln chuan a tlawh nghe nghe. Moody-a te Sunday Sikulah hian naupangte hip nan lawmman siam te, a thlawna sakawr chungchuan leh picnic te huaihawt thin a nih avangin mi pawh a hip hle a, karkhatah Sunday sikul rawn kal hi mi 1,500 te an tling hial thin a ni. Kar tluana midangin an lo hman thin Hall chu Moody chuan amahin a tifai a Sunday chawhnua Sunday Sikul kal nan a lo peihfel leh thlap thin a ni.

A sunday School Naupang te nen

                Hetianga ranwgbawlnaa a tuichhoh tak zel avang hian Moody chuan June 1860 khan a eizawnna hna chu bansanin full time-a Pathian tan thawh a tum ta. Hetih hunlai hian Moody hi kum 23 mi niin kum khatah dollar 5,000 chuang a la lut tawh a, bank-ah pawh dollar 7,000 chuang a khawl hman tawh a ni. A eizawnna hna phekhawk dawr siam kha kalpui zel se chuan millionaire anih theih hial a thiante chuan an ring a, mahse Pathian rawngbawl chu a thlang zawk tlat si.

                He a thutlukna hi huaisen taka a kaltlangpui ngamna chhan chu hei hi a ni- Tumkhat chu Sunday Sikul zirtirtu damloa chau em em hian Moody-a hnenah sunsay sikula a zirlai hmeichhia te thlarau nun a ngaihtuah zia leh chhandam an nih theih hram a duhsak thu a hrilh a. Chu zirtirtu in a naupangte a ngaihtuah zia a hriat chuan Moody rilru a khawih ngei mai. Tichuan chung hmeichhe naupang te in tinah chuan kalin Pathian thu a hrilh a, an piangthar ta vek a. A tuk zanah chuan chung hmeichhe naupang ho chu lokalin an zirtirtu tan chuan an rawn tawngtai ta a. Hei hi a hmuhin Moody chuan thlarau bo Isua hnena hruai chu thil pawimawh hmasa berah a ngai ta a, tichuan nitin mipakhat tal hnena Isua chanchin hrilh chu tumin thu a intiam ta a ni.

                Hetianga rawng a bawl chhoh rual hian Moody hi YMCA member rinawm leh tangkai tak a ni a, kum 1861 khan Moody hi YMCA city missionary atan lak a ni a. A kum leh Kum 1862 Aug 28-ah Emma Charlotte Revel nen inneiih a ni nen hian fa pathum lai an nei nghe nghe.

                Hetih hunlai hi American Civil War thlen lai vel niin hmun tam takah indona a thleng a, heng indona hmunah te hian Moody chu U.S. Christian Commission nen tangkawpin rawng an bawl zel a. Battle of Murfreesboro, 1963 ah phei kha chuan indona silaimu leng vel hnuaiah sipai hliamte panin “I piang thar tawh em?” tiin a zawt a a piangthar lo te chu Pathian thu a hrilh nghal mawlh mawlh zel mai a ni.

                Hetianga rawng a bawl rual hian a Sunday sikul pawh a kalpui zel a. Mamawhna a san em avang leh nawrna hrang hrang avangin kohhran a din a tul ta. Tichuan North Market Hall-a Saloon hlui pakhat chu tifaiin a tlabal lai te an siam tha a, Biak in atan an hmang ta a. He Saloon hlui hi kum 1862-a a kan thleng khan an hmang a ni. Tichuan kum 1863-ah Moody chuan Illinois Street Church din nan dollar 20,000 khawl tlingin mi 1,500 lengin Biak in an sa ta a. A tirah chuan member 12 chauh awmin an pung ve zel a. pastor J.H. Harwood chuan kum 1866 atanga 1869 thleng chawlhni chawhnu apiangin inkhawm a kaihruai thin a Moody chu deacon-ah atang thung a ni.

                Hetih lai vek hian Moody chu kum 1866 atanga 1899 khan YMCA President a ni a. A hunlai hian America-a YMCA building hmasa ber leh Farwell hall, mi 3,000 lenna chu sak a ni a, kum 1867 khan Moody hian a revival campaign hmasa ber chu Philadelphia-ah a huaihawt bawk.

                DL Moody hi Evangelist lar ber pawl a ni awm e. Hetianga rawngbawlna hlawhtling tak nei tur hian buatsaihna kawng chithumin a dawng a tih theih anga, a tlangpui han sawi zawr zawr ila.

                Pakhatnaah chuan kum 1867-a a nupui damlohna avanga England an kal tumin Pathian thu hriltu pakhat Henry Moorhouse nen an intawng a, hemi tum hian Moody hian Moorhouse hi America rama a kal hunah a kohhrana thusawi ngei turin a sawm a. Kum 1868 February thlaa Moorhouse-a’n America ram a tlawh tumin Moody an a lo tiam tawh ang chuan Chicago-a Moody-a te kohhranah thuchah a sawi a. A sawi zawh hnu chuan Moorhouse chuan Moody hnenah thurawn pe in, “Thu i sawi reng rengin nangma ngaihdan sawi lovin Bible in a zirtir ang chauhin thusawi la, i thusawi ngaithlatute chu Pathianin a hmangaih zia hrilh fo ang che,” tiin a hrilh a. Hemi hnu hian Moody-a thusawi pawh a tlak nat phah hle.

Ira D. Sankey         leh             D.L. Moody
                Pahnihnaah chuan a rawngbawlnaa zaithiam tawiawmtu Ira A Sankey nen an intawng kha a ni awm e. Sankey leh Moody te hi July, 1870-a YMCA convention Indianapolis-a neih tumin an intawng a. He Convention chhunga chawlhni zing inkhawmah chuan Moody chuan hun changin Ira A Sankey chuan thiam tak maiin ‘There Is a Fountain Filled With Blood’ (Imanuela thi zaman Thisen lui a luang chhuak) tih hla chu a sa a. A zai chuan Moody chu a hneh em avangin inkhawm banah chuan Sankey hnenah chuan, “Chicago-ah rawng min bawl pui turin i lo kal a ngai. Kum 8 chhung nangmah ang hi ka zawng tawh,” tiin Moody chuan a sawm a. Sankey pawh chuan Moody sawmna chu pawmin Pennsylvania Post Office-a a hna chu bansanin kum 1871 khan Moody rawngbawlna chu a zawm ta a ni.

                A pathumaah chuan Chicago-a kangmei chhuak leh Pathian pawlna a chan hi a ni awm e. October 8, 1871 Chawlhni zan inkhawmah chuan a dan ngaite in Farewell Hall-a a kohhranah Moody chuan thu a sawi a. Kalkhawm mipuite chu Moody chuan Krista nena an inlaichinna theuh chu buk a a karlehah Pathian tana an thutlukna tichiang turin a chah a. Mahse inkhawm ban hla Sankey-a’n a sak lai chuan Fire Department truck lo tlan ri leh Chicago khawpuia kangmei chhuak avanga ralkhel dar ri ruai ruai chuan thutlukna siam tur kohhran mite chu hmun hrang hrangah a um tiau zo ta a, he kangmei chhuak avang hian YMCA building leh Pastor in chu a kangral vek a ni. He Biak in hi Dec 24, 1871 khan a building hlui dinna bul lawkah North Side Tabernacle tih hming puin din a ni leh a, kum 1871-1876 inkar chhung khan pastor mumal an nei lo.

                He kohhran din thar leh tura sum an tuak lai hian a nun thlakthleng dawrh khawp thil tawn Moody chuan a nei a, he a thil tawn chungchang hi Moody chuan, “Ni khat chu New York-ah ka awm a, heta ka awmdan hi ka sawifiah thiam lo, sawifiah atan chuan a thianghlim lutuk. Paula pawh khan thil tawn kum 14 chhung a zsawichhuah loh a nei a, kha huna ka thil tawn ka sawithiam dan ber chuan ka hmaah Pathian a lo inlar a, a hmangaihna chu ka hmuhchian em avangin a kuta min chelh tlat turin ka ngen ta ngawt mai a ni,” tiin a sawi.

                Kum 1872-ah England-ah a kal a, hetah hian sawm anih angin Arundel Square Congregational Church, London-ah rawngbawlna a nei a, he kohhran hian Moody-an an kohhrana rawng a bawl theih nan tawngtaiin kum 2 chuang an lo dil tawh a, hemi tum hian mi 400 chhandam an ni.

                Hemi hnu hian US ah a let leh a. Tichuan, a kum lehah chuan English mi pathum te chuan England-a rawngbawl tura an sawm leh angin kum 1873, June 7-ah Ira Sankey leh an chhungte nen England panin an chhuak ta a. Kalkawnga an thang chhung hian anmahni sawmtu mi pahnih te chu an lo thi hman a, mahse vanneihthlak takin York YMCA kaltlanga rawngbawlna an nei thei ta hlauh mai. Hetah hian thlarau bo 250 an chhanhim nghal pang a, F.B. Meyer chu anmahni puibawm tu ber a ni. Hemi zawh hian Athur A Rees nen Sunderland-ah kar 5 chhung rawng an bawl a. Chumi zawhah Newcastle-ah rawng an bawl leh a, Newcastle leh a chhehvel khua a mi chi hrang hrang te chu a bika rel buatsaih hmangin Newscatle-ah chuan Moody-a rawngbawlna chhim turin an rawn in phur lut zut zut a, hemi tum hian an hlabu hmasa ber an tlangzarh nghe nghe. Newcastle dawtah hian Scotland-ah Moody chu sawm leh a ni a. He hunah hian kum 100 chuan music tellova Sam ziak chauh lo sa thin Scottish mite hmaah Sankey chuan Pathian hla tha tak tak a han sa ta mai a, an rilru a khawihin an inthlakthleng phah nasa hle.

                Europe-ah hian Moody-a rawngbawlna chu a tlak that avang leh Moody chu British Isles-a harhna a lo thlen nana Pathian hmanraw pawimawh tak anih tak avangin hmun hrang hrangah rawngbawl tura sawm a hlawh nasa hle a. Heng a rawngbawlna hmun leh thlarau bo a man zawng zawng hi hmun kan neih tam loh avangin chipchiarin kan chhui hman lovang.

                Scotland-ah hian Dundee leh Glasgow ah te rawng an bawl a. Glasgoe Botanic Garden-a rawng an bawlnaah phei chuan mi 30,000 chuang pungkhawmin Moody chuan Tawlailir chung atangin thu a sawi a, Sankey chuan a bul hnaia inchung atangin zaiin kalkhawm te a awi nghe nghe a ni. Hemi hnu hian Edinburgh-ah rawng an bawl leh a.

                Tichuan Sept 6, 1874-ah Ireland khawpui Belfast-ah rawng an bawl leh a. Hemi tuma inkhawm tur hian chhandamna duh chauh hnenah luhphalna ticket pek niin mi 2400 in ticket chu an la a ni. Hemi hnu hian Dublin-ah rawngbawlna an chhunzawm leh. November 29-ah England-ah let lehin Manchester khawpuiaFree Trade Hall ah rawngbawlna nei leh in chuta tang chuan Scheffield-ah an insawn leh a, hemi hnu hian Birmingham leh Liverpool-ah te an chhunzawm leh a ni.


                Liverpool dawtah hian London-a Agricultural Hall-ah rawngbawlna an nei leh a, chuta tang chuan Bow Road Hall-ah an chhunzawm leh a, a dawtah The Royal Haymarket ah an nei leh a, tichuan a Britain-a a rawngbawlna khar nan Victoria Theatre, Camberwell Green-ah crusade ropui tak a nei leh a ni. Hetih hunlai hian a rawngbawlna kaltlanga harhna thleng chu khawvel pawhin a hriatpui a. Britain-a rawng a bawl chhung hian mi maktaduai 1.5 chuang hnenah thu a sawi hmana mi sing chuangin piantharna an chang a ni.  Tichuan, inthlahna sermon ropui tak chu Aug 5-ah Liverpool-ah sawiin America a pan ta a, Aug 14-ah America thlengin an chenna Northfield ah a chhunglehkhat te bulah rawngbawlna nei lehin hetah hian a nu leh a thian tam tak te an piangthar a, America khawpui hrang hrangah rawngbawl tura sawmna a dawng hnem hle.



DL Moody-a’n khawpui pum huapa a crusade neih hmasak ber chu Oct 31, 1875 khan Brooklyn-a Clermont Avenue Rink-ah a nei a, he hmunah hian mi 7,000 chauh an len avangin mi 20,000 chuang te chu Crusade chhim thei loin an haw hial a ni. Hemi zawh hian Philadelphia-ah Crusade nei lehin hemi tum hian hetih laia US President Ulysses S. Grant leh a cabinet minister te pawhin an chhim a, a pumpuiah mi 10,50,000 in he crusade hi an chhim a ni.

                Philadelphia crusade zawhah hian New York-ah tuna Madison Square Garden awmna hmunah hian rawngbawlna a nei leh a, hemi tum hian mi 6,000 chuangin piantharna changin nitin a rawngbawlna chhimtu hi mi 60,000 an tling ziah a ni. New York zawhah hian Chicago-ah a let leh a, a kohhran din pawh sak peih tep lo ni tawhin he kohhrana naupang sang chuang te chuan brick pakhat lei nan Cent 5 zel thawhin  nasa takin an tang a, kum 1876-ah sa zovin Moody chuan June 1, 1876-ah he Biak in hi a hawng a, a hmingah Chicago Avenue Church tih vuahin an Pastor chu W.J. Erdman a ni.

                Tichuan Moody chuan Chicago Crusade chu Oct 1-Jan 16, 1877 chhung khan a nei a, hemi tuma piangthar zat hi chhinchhiah a ni lo na a mi 10,000 chu an tlin rin a ni. Chicago zawhah hian Jan 28,- May 1, 1877 inkar khan Boston-ah rawngbawlna nei lehin kum 1877-78 inkar chhung hian New England-a khaw hrang hrangah rawngbawlna tenau zawk a nei kual reng a, 1878-79 chhungin Baltimore leh a chhehvelah Crusade vawi 270 chuang a nei hman bawk. 1879-80 chhunga St Louis-a rawngbawlna a neih tum phei chuan hetih hunlaia US-a misual tawrawt tak Valentine Burke chuan piantharna a chang nghe nghe a ni. Hemi zawhah hian San Francisco leh a chhehvelah rawngbawlna a nei leh a, US ram hmun hrang hranga a rawngbawlna chu ti tawpin hemi chhung hian thlarau bo a man hnem hle.

                Kum 1881-ah England-ah a let leh a, rawngbawlna nei chhunzawm zelin kum 1882 khan Cambridge University zirlai te zingah rawngbawlna a nei a. November 4, 1883-Jan 19, 1884 inkar khan London-ah crusade nei lehin he a arawngbawlnaah hian Newfoundland leh Labrador-a missionary lar tak Wilfred Grenfell leh England National Cricket player a hnua missionary-a kal ta CT Studd te pawhin piantharna an chang nghe nghe a ni.

                Kum 1884 chawhnu lam atang chuan Northfield, Massachusets-ah a chhungte bulah hahchawlh pahin a school din a enkawl a, hemi pah hian rawngbawlna tenau deuh hmun hrang hrangah a nei pah bawk. Tichuan kum 1891-92 inkar khan a tawp nan England-ah a zin leh a, England bakah hian Scotland, France, Rome leh Palestine-ah te zinin rawngbawlna a nei pah zel a, Olive Tlangah pawh thu a sawi ve hial a ni. Hemi tuma a zin hawn kawngah hian an lawng chu a chhia a, mahse vanneihthlak takin Pathianin a chhanhim hlauh thung.

                Kum 1895-ah Atlanta-ah crusade liantham a buatsaih leh a, Forth Worth, Texas-a rawngbawlna a neih tum phei chuan mi 4,000  an inkhawm laiin an inkhawmna hall chung a chim a, vanneihthlak takin thi an awmlo hlauh.

                Rawngbawlna dang: Moody hian a rawngbawlna peng pakhat atana zirna in din hi a ngaipawimawh hle a, a damchhung hian sikul hrang hrang a din hman a ni. A school din hmasak ber chu kum 1879-a a din Northfield Seminary (tunah chuan Noerthfield School for Girls) niin kum 1881-ah Mount Hermon Massachussets School for Boys a din leh a. Kum 1889-ah R.A. Torrey nen The Chicago Evangelization Society (a hnuah Moody Bible Institute) chu an din leh a, he Institute phei hi chu kum 1887-a Chicago Crusade nghawng chhuah a ni.

                Kum 1880 atang khan hetih hunlaia intawhkhawmna lar tak Northfield Bible Conference chu a huaihawt tan a, he conference hi kum 1902 thleng kalpui niin heng hunah hian a hunlaia thusawitu leh rawngbawltu lar tak tak te chuan thusawina hun an hmang thin a ni.

                A hun hnuhnung: Moody hian a crusade hnuhnung ber chu Nov, 1899 khan Kansas City-ah a nei a, heta a rawngbawlnaah hian Nov 16 khan a sermon hnuhnung ber ‘Chhuanlam’ (Luka 14:16-24) chu sawiin  a sermon zawh atang hian a chau hle a, a chenna Northfield chu rel hmanga panpui nghal niin na takin a damlo char char a. Heta a natpui ber hi hriatchian nilo mahse a thau belh zel vanga lung tha lo a neih chu niin ngaih a ni. Tichuan theihtawpa enkawl anih hnuin December 22, 1899 zing dar 7 khan khawvela Pathian rawngbawltu ropui ber zinga mi DL Moody chuan chatuan ram a pan ta a, December 26-ah Congregational Pastor C.I. Scofield chuan Northfield, Massachussets- a Mount Hermon School compound chhunga a  vuiliam ta a ni. A hnukchah hma hian he thu hi a sawi niin an sawi “Khawvel a kiam a, van lo inhawng ka hmu a, Pathianin min ko a ni. Hei hi ka hlawhtlinna ni a ni a, Lallukhum ka khum ni a ni. A ropui hle mai. Pathianin min ko a ka kal a ngai, Mama (a nupui) nupui tha tak i ni..... natna a awm lo, lungngaihna ruam a awm hek lo,..A va nuam em!!!” tiin.

                Evangelist lar DL Moody thih thu chuan khawvel a deng chhuak a, uitu leh suntu pawh a ngah hle.  Moody hian lehkhabu ziak ngai lo mahse lehkhabu tha leh hlu tam tak min hnutchhiah a. A chanchin, a sermon,  a thusawi, Pathian thu zirchianna a buatsaih te chu mithiam tak takin lehkhabu hrang hrangin an siam a ni. A thih hlimchhawna a chanchin ziahna leh amah behchhana lehkhabu siam hrang hrang te chu A.P.Fitt khan a ennawn pahin a chhiar chhuak vek a, hemi pah hian a rawngbawlna atanga piangthar hi mi nuai 10 chuang an tling tih a hmuchhuak a ni.

                A thian tha tak R.A. Torrey chuan Pathianin DL Moody-a a hman nachhan a ziahna lehkhabu ‘Why God Used D.L. Moody’ –a a thuziak tih tawpnan a DL Moody Pathianin a  hmanchhan a ziah hian Moody nun a hril chiang hle awm e. Torrey chuan Moody chu 1) Zavaia in pumpek 2) Tawngtai mi 3) Pathian thu zir mi 4) mi inngaitlawm 5) Sum ngainatna laka fihlim 6) Thlarau bo te vei em em tu 7) Pathian thiltihtheihnaa thuam niin a sawi.

________________________


SADHU SUNDAR SINGH
Sadhu Sundar Singh hi September 3, 1889 khan Patiala, Punjab state-ah Sikh chhungkaw awmthei tak chhungkua atangin a lo piang a. An chhungkaw sakhua hi Sikhism sakhua zuitu ruh tak an nih ang ngeiin a naupan lai chuan a nu hian an khaw bul ram hnuaia puithiam (shadu) kebulah an sakhaw chanchin zirturin a tir liam thin a, hemi pah hian Sadhu Sundar Singh hi Ludhiana-a American Presbyterian Mission school  ‘Ewing Christian High School’-ah lehkha a zir pah bawk a, hetah hian nitin, an zirlai ang deuhin Thuthlung Thar bu an chhiar tir anni \hin a, Sundar Singh hian Bible hi a chhiar duh ngai miah lo a, mahse mi dangte chhiar ri a hriat chuan diklovin hre mahse a thu chuan a hip ru hle thung niin a hnuah a sawi \hin. Naupangte a nih laiin Pathian dik tak zawngin a rilru a buai hle thin a, Sikhism, Hinduism, Islam etc te chuan a mamawh chhanna an pe lo niin a hre thin.

                A pianthar dan: Hetianga rinna chungchanga rilru buai taka a awm lai hian kum 14 mi a nih laiin a hmangaih em em, nu fel leh sakhaw mi a nu chuan a thihsan hlauh mai a. Hei vang hian Sundar chu a rilru a nain a thinrim hle mai. A thinrim hrikthlak nan Kristiana inlet, a thiante a tiduhdah a, Kristian Missionary te a bei bawk a, a tawpah Bible a lei a, khawlaiah keng chhuakin a phek mal malin a pawt thla a, a halral ta a. Rinnaah a rilru a buai zual em avang chuan nithum chhung chu nun hrehawm tak a hmang a ni. Sundar hi chhungkaw sakhaw mi taka seilian anih angin amah pawh hian sakhaw hrang hrang  thurin te a lo zir kual tawh \hin a, mahse lungawina leh a rilru hahna chhawk thei tu a hmuh  ngai loh avang chuan a rilru a buai tulh tulh mai. Tichuan, December, 1903 khan zan khat chu a rilru buai em em chu a puithei dah lawng maw tiin a Bible pawhthler bang chu a chhar a, a thuziak chu a chhiar ta a. Chu Bible phekah chuan Matthaia 11:28 ‘Nangni thawkrim leh phurrit phur zawng zawngte u, ka hnenah lokal ula, keiman ka chawlhtir ang che u,’ tih chu a chhiar fuh ta a, chu chuan a rilru a khawih ngei mai. A chhiar zel a, Chanchin tha bu chu a chhiar chhuak ta vek a, a rilruah chuan engemaw chu a thawk a ni. Johana 3:16 ‘Pathianin khawvel a hmangaih em em a....’ tihte chu a thinlungah chuan a thum nawn ta tluk tluk mai. Mahse Bible thu chu a ring ngam chiah chuang lova. Chutia rilru buai taka a awm lai chuan zankhat chu fai tak a inbual hnuah Chanchin tha bu chu a chhiar leh a, tichuan rilru beidawng em emin a khum atanga thovin Pathian hnenah chuan a tawngtai ta a, a awm tak tak anih chuan a hmaa a hring a hrana inlar turin a dil ta ngat ngat mai a. A rawn inlar loh chuan an in bul maia zing dar 5-a rel rawn tlan tlang tur Ludhiana Express chu inchil hlum tir a tum a ni.

                Tichuan darkar 7 chuang a hmaa inlar turin Pathian hnenah chuan a tawngtai ta. Thawklehkhatah a a awmna pindan chu a rawn eng a, a hmaah chuan Isua chu rawn inlarin Sundar-a chu a kuta an khenbehna ser te a hmuh tir a, Sundar-a hnenah chuan, “Eng chen nge min phatsan dawn? I tan ka thi a. ka nun i tan ka hlan asin,” tiin a sawi ta a.

                Chu inlarnaa Isua hmel, hmangaihna leh khawngaihnaa khat a hmuh chuan Sundar-a rilru chu a khawih ngei mai. Chuta tang chuan Isua Krista chu Chhandamtu dik tak niin Pathian pawh a awm ngei ani tih a chiang ta hle mai a, a thingthi rawp a, a chhungrilah chuan thlamuanna leh hlimna, nidanga a la tawn ngailoh chu a nei ta. Inlarna a reh hnu pawh chuan thlamuanna leh hlimna chu amahah chuan a awm ta veng veng mai a ni.

                Chutianga a Isua a neih a, Pathian dik tak a hmuh hnu chuan Sundar-a chuan a pa Sher Singh chu Kristiana inpek a Baptisma chan a duh thu a hrilh ta a. A pa ngaihdan a ni lo kher mai. Mahse a tum chu kaltlangpui a tum tlat avang chuan a pa chuan chhungkhat laina te nen Sundar-a thlahna ruai a buatsaihin an chhungkua leh an khawtlang atangin an tuithlar ta a. Hemi tuma inthlahna ruai an kil laia a ei turah hian a unaupa Rajender Singh chuan tur a lo telh a, mahse an khuaa Kristian te puihna azarah a inenkawl dam leh thei hram a ni.

                Tichuan Sundar Singh-a chuan an in a chhuahsan ta a. Kum 16 a tlin pianchamah chuan Simla khuaa Kristian Biak in pakhatah Baptisma a chang a, in leh lo a neih loh avangin Simla bula Sabathu khuaa phar enkawlna hmunah a khawsa ve ta naw naw a ni.

                Kum 1906 October thlaah chuan Sundar Singh-a chuan a vawikhat nan rawngbawl turin a zin chhuah a tum ta a. Hemi atang hian Sundar-a hian Hindu puithiam (Sadhu) ang maiin  turban a khum a, Hindu sadhu hak thin ang kawrfual eng a ha bawk a, sadhu angah a in ngai anih ber chu. Hei hi a chhan chu India mite Kristiana siam tur chuan khawthlang ho zia nilo India mite hriatthiam leh pawm theih tur zawnga beih angaia a hriat vang a ni. Tichuan hmun hrang hrangah a zinkual a, ramhnuaiah te tawngtaiin hun a hmang a, mite chuan Sundar-a chu an hmuduh hle thin.

                Hemi tuma a zinchhuah hnu hian an khuaah chuan a haw leh a, a beisei loh deuhin lawm a lo hlawh zek mai. Tichuan Punjab lam panin a zinchhuak leh a, chumi hnuah Hashmir lam leh Afghanistan-ah te a zin leh a, ke a kal nasat em avangin lung hriam ten an at thi reng a, ‘Tirhkoh ke thi,’ tiin an ko thin. Heng hunlai hian tihduhdahna a tuar nasa hle a, lunga vawm te, sawisak te a tuar thin a, Kristian a nihna chu an hmuhsit sak hle thin. Sadhu Sundar Singh-a zinchhuahna leh a rawngbawlna, heng hmuna a thil tawn zawng zawngte hi kan sawiseng lovang. I kaitawi dawn mai ila.

                December 1909 atangin Sundar Singh-a hian Lahore-a Anglican College-ah Pathian thu zir turin a inziak lut leh a, mahse thiandang kawm a kawm lova, a in la hrang thei hle thin. Sundar Singh hi Anglican Pastor-in baptis mahse Anglican ho zia leh thurin erawh a bangbo hle. He college-ah hian harsatna tam tak a tawk a, an hotute’n a sadhu kawrfual hlipa European ho anga zahawm taka inchei tur leh phalna tellova Biak in pawna thusawi lo tur te, Tibet tlawh lo tura an rawn avang te chuan chu Anglican College-a zir zel chu Pathianin a kohna lam nia a hriat loh avangin a zirna chu a chhunzawm ta lo a ni.

_____________________________________________________________________________________

                Hetia rawngbawla a vahchhuah leh hian thil tam tak awihawm loh hial khawpa mak tam tak a tawng a. A chang leh tuichhunchhuahah te an paih lut a, mahse mak takin chhanchhuah leh a ni a, a chang leh vur tuiin an bual thul, hun harsa leh ngaihnawm tak tak a paltlang hnem a, amah hian a chanchin mumal taka ziaka a dah loh avangin tam tak chu hriat mumal a ni lo.

                S.E.Stokes leh Sundar Singh: Sundar Singh hian Sabathu, Simla-ah American pa hausa tak mai, chanchin tha hril duh vanga India rama lokal S.E. Stokes a tawng hlauh mai a, an in ngaina in an in thian tha hle. Stokes hian Sundar chu ‘St Francis of Assisi’ nen inang a tih thu leh an nundan leh rawngbawl dan te in ang a tih thu hrilhin Sundar Singh chu Stokes hian a kalna apiangah zui a tum ve ta.

                Tichuan Stokes leh Sundar Sing te chu hmun hrang hrangah Pathian thuchah hrilin engkim eidun a ti dunin an in zui chhuak ta a. Mi hausa chhungkua atanga seilian Stokes pawh chuan Indian ho nundan ang chuan hneh takin a nung mai a. Pathian ram tulna chuan an pahnih chuan a phuar nghet hneh hle. Hetianga an inzui lai hian tum khat chu taksa chauh leh taksa na avangin khur zawih zawih khawpin Sadhu Sundar Singh chu a na ta. Stokes chuan nasa takin a buaipui a, Sundar Singh a rawn zia deuh nia a hriat hnu chuan Stokes chuan, “Enge i na chu a an? A hrehawm em?” tiin a lo zawt var a, chuta Sadhu Sundar Singh-a chhanna chuan a hneh hle. Chu zawhna chu Sundhar chuan chau tak chungin, “Tunah hian ka hlim hle mai, Lalpa tana tuar hi a va nuam tak em!” tiin a rawn chhang a ni, he a thusawi hi Sadhu Sundar Singh-a nun pholang chiang em em tu ani.

Sadhu Sundar Singh leh Vantirhkoh: Sundar Singh-a hunlai hian vantirhkoh ten Pathian ringtu te an harsatna hrang hrang lak atangin an chhanchhuak thin tih thuah inhnialna nasa tak a awm thin a, Kristian tam tak pawn an awih meuh lo. Mahse Sundar Singh chuan a ring hle thung. Tumkhat chu ramhnuaiah amah chauhin a kal a, khaw thim dawnah lui pakhat thlengin chu lui chu a lo lian nasa hle mai a, a sir velah chuan sakei leh ramsa hlauhawm tak tak ten beih tumin an rum thaih reng mai bawk a, lui a kan theih bawk siloh avang chuan a mangangin a hlau hle mai. Chutia mangang taka a awm lai chuan lui ral lehlamah chuan mi pakhat meilum ai hi ava hmu ta. CHupa pawh chuan Sundar Singh chu a rawn hmu a, “Ka lo kal kai pui ang che, mangang suh,” tiin a rawn au a. Chupa chuan lui chu rawn hleuh kaiin Sundar Singh chu a kokiah a thut tir a, lui chu a kai pui a. CHutia lui a kai pui lai chuan Sundhar Singh chuan a rilruin ‘helai hmunah hian amahin a awm a ni awm si a, Chanchin Tha a la dawng lo ngei ang, chuvangin Isua chanchin hi ka hrilh ngei dawn a ni,” a ti rilru a. Lui ral lehlam an kai chuan chupa chuan a koki atangin a chhuk tir a, Sundar Singh chuan biak tumin a han zawng zui a, chu pa chu a lo bo daih mai, a meichhem na hnuhma pawh chu pakhatmah a hmu ta lo va, Sundar Singh chuan Pathianin amah pui turin Vantirhkoh a tir niin a ngai hmiah a ni.

                Tum khat leh pawh Kanyan khuaa rawngbawl tura a kal tumin amah dodal tu chu khaw mi te chuan khua atangin an um chhuak a, ramhnuaiah tlan lutin a chau hle a, a ril a tam hle bawk a. A chauh em avang chuan a muhil ta. Zanlaiah chuan mi pakhat hian Sadhu Sundar Singh chu rawn kai thovin chupa bulah chuan pa pahnih dang eitur kengin an lo ding reng bawk a. Sundar Singh chuan chung mite chu khua ami amah khawngaihtu te an nih a ring a. Tichuan an thil rawn ken te chu a la a, puar el euha a ei hnu chuan chaw pe tu te chu biak a han tum a, an lo bo leh daih mai a ni.

                Sundar Singh hian Buddhist ho hmunpui leh ramhuai bia la tam em emna Tibet rama rawngbawl tura kal chu a rilruah a lian hle thin. Tichuan a vawikhat nan kum 1908 khan an tawng pawh thiam lovin amah chauhin Tibet ramah a kal ta a. Pathian thu a hril chu an lo ngainep in an lo uksak hauh lo mai. Tihnawmnah leh hmuhsit a tawk nasa hle a, mahse zam hauh lovin Tashigang khawpui a thleng a, Tashigang atang hian hmun hrang hrangah rawngbawlin a vak chhuak thin a, Tum khat leh pawh Sundar Singh chu Tibet rama Rasa khuaah rawngbawl turin a zin a. Rasa khuaah hian sakhaw dang chanchin a tlangaupui avang chuan man a tawk ta. Tichuan Sadhu chu chu khaw lal, Lama hnenah a chungthu rel turin an hruai ta a, Lama pawh chuan tih hlum turin a chungthu a lo rel sak a. Mahse Tibet hi sakhua Buddhism in midang nunna lak a phal loh avang chuan tihlum lovin thi tura khuarkhuruma thlak leh Yak vun uih taka tuama nisa hnuaia phova, nisa in chu Yak vun a lo em tawm hnu a Yak vunin a nek sawr hlum tura dah tur in a engemaw zawk zawk a chunga hrem nan duhthlan theihna an pe a.

                Tichuan Sundar Singh chuan khuarkhurum-a thlak chu a thlang ta zawk a. Tichuan khuarkhurumah chuan an thlak ta. Chu khuarkhurum mawngah chuan a hmaa midang an lo thlak tawh mitthi raksa tawih rimchhe em em leh ruhro tam tak a awm hnur mai a, a rim ringawt pawh chu thih pui tham a ni a. Amah chhanchhuak turin hmelhriat leh Kristian dang an awm bawk si lo. Chu achhapah nidanga Isua vanga a tawrh laia a chhungrila a hlim ruk thinna chu a nei bawk si lo, a mangang hle mai

Chutia beidawng taka a awm lai chuan ‘Ka Pathian, Ka Pathian, engah nge min phatsan?’ tiin a tawngtai ta a, an thlakna lamah chuan a ban a bawh ulh lehnghal a, hrehawm a ti hle mai. Chu khuarkhurumah chuan hrehawm takin eitur pawh nei lovin ni hnih leh zan hnih a tang ta. A zan thumnaah chuan chu khuarkhurum chhin chu tu emaw hian a lo hawng a, hruizen lo thlak thla in hruizen chu chelh turin a rawn hrilh a, tichuan zawi zawiin chupa chuan a pawt chhuak a, boruak thianghlim a hip leh thei ta. Chutia chau tak maia boruak thianghlim hipa khuarkhurum kotlanga a mut lai chuan a ban na chu a uaichhoh rual khan a dam vek ani tih a hrechhuak ta bawk a, amah pawtchhuak tu chu biak ahan tum a, chlai hmunah chuan amah chauhin a lo awm reng chu niin, amah chhanchuaktu hmel reng hmuh tur a awm lo.


                Hetianga a chhuah leh hnu hian Pathian thu hril hna a thawk chhunzawm leh a, amah khuar khuruma thlak tura thu petu Lama ngei pawh chuan a chhuak leh tih a hriat chuan Sundar chu a man tir leh a, a chhuah dan chanchin zawtin, Sundar Singh chuan chhanchhuah anih dan leh mak atih thu te a hrilh luam a. Chu Lama chuan tu emawin chu khuarkhurum chahbi chu an kawl ngei ringin a zawn tir ta a. Mi chi hrang hrang an dap kual a, a tawpah chuan chu khuarkhurum chahbi awmchhun chu Lama inpteah bawk chuan an hmu si a, mak an ti hle. Lama chuan a tluk loh thil tihtheihna neiin Sadhu Sundar Singh chu an veng ni ngeiin a hria a, Sundar Singh chu a chhuah zalen a, mahse an khua chhuahsan turin thu a pe ta nghal a, duhthlan tur nei hek lo i, Sundar Singh pawh chuan Rasa khua chu a chhuahsan ta a.

                Nepal-ah tihduhdahna a tuar: Hetianga Pathian thu hrila hmun hrang hrang a vah kual lai hian kum 1914 May thla tawp lamah Nepal ramri a thleng a. A ramri kaltlang tum chu sipai duty te’n vawihnih lai an hnawt kiang a, mahse Nepal ram tulna chuan a koh nasat em avangin eng tin tin emaw Nepal chu a lut thei ta. Sundar Singh hian Nepali tawng hi hrethiam mahse a tawng thiam lova, chuti chung chuan Nepali tawnga Thuthlung Thar bu chu a chhiar thiam tho avang chuan Pathian thu hril luih a tum thung.

                Nepal ram hi a chhengchhe em em a, kawng a chhuk chhova, lui kan tur a tam bawk nen, Nepal-a chanchin tha hril tura luh chu hahthlak a tih thu ti hian a sawi. “Kawng a chhiain a chhuk shhova, Lui kan a harsa bawk nen, June 7 kha ka theinghilh thei tawh lovang- riltam leh tuihal em emin ramhnuaiah ka vak a, ruah nasa taka rawn surin thli a tleh nasa hle a, khamah min len thla hial. Khatiang khawpa sangah khan tla mah ila engmah inhliam lovin Pathianin minveng a ka va lawm tak em,” tiin. Hemi tum hian a thlipui leh ruahpui laka a sa him nan puk pakhatah a tawm a, chutah chuan Isua khenbeh anih tuma a tuarna hrang hrang inlarna a hmuh thu tihian a sawi.

                “A hmasa berah chuan Gethsemane huanah a tlaivar a, a dawtah a tui a hlain a riltam hle. A pathumnaah an vuakna vual leh a hling lukhum khum avang chuan a thi nasa hle a, a palinaah heng a hrehawm tuar bakah hian ama kraws rit tak chu a la pu zui. Hei vang hian Golgotha a panna kawngah pawh a chauh vangin a tlu a, he inlarna ka hmuh zawh veleh hian Pathian hnenah ‘Lalpa, ka tawrhna hi ka tana i tawrhna nena tehkhin chuan a va nep em!’ tiin ka tawngtai nghal a ni,” tiin.

                Hei aia nasa mah hi Nepal rama Ilam khua a luh hlimin a tuar a. he khua a luh hlim hian an bazar lun em em maiah Thuthlung thar bu chu a chhiar a, Pathian thu ziak a sem bawk a. Thuneitu te’n chutia Pathian thu a hril lai an lo hmuh chuan sakhaw dang chanchin a puandarh avang leh phalna tel lova Nepal ram a luh avang chuan an man ta a.

                Chuta amah mantu Police Officer chuan tu phalna hmanga Nepal rama lut a Pathian thu hril nge anih a zawt a. Sadhu Sundar Singh chuan Officer te Officer, Lei leh van siamtu, lal te Lal thua lut a nih thu hrilhin, “Krista chuan hnam zawng zawngte chatuan nunna nei turin a duh a, he Chanchin Tha hi Nepal pawh hian a hre ve tur a ni, tiin a chhang a. Sawizawm zel an duh loh avangin thla ruk tang turin Jailah an dah lut ta. Mahse Jail-ah pawh midang hnenah Pathian thu a hrilh zel dawn nia an hriat avangin hremna dang a chungah an lekkawh ta.

                Tichuan hmun pakhatah hian an tan tir ta a. A kawr an phelh ruak vek a, a kut leh ke chu thingah an tawn bet a, tichuan Vangvat tam mangkheng chu a tanna hmunah chuan an chhuah ta. Chung vangvat chuan an zuk rawn a, an phuar beh avangin a in thian fai thei si lo, hrehawm a ti em em a. Mahse Pathian thlarau thianghlim chuan a rawn chenchilh ‘chu hmun hrehawm tak chu vanram ang maiin a rawn nuam ta a,’ tiin a sawi.

                Chutiang hmun hrehawm takah chuan tang mahse Pathian awmpuina a chan avang chuan hlim takin a zai a, tang vengtu te leh tang dang te chuan mak ti takin an rawn en huai huai a, chutia an rawn pungkhawm ta tihah chuan Pathian thu a lo hrilh leh ta thin a. Hetianga a khawsak avang hian mi a niin an ngai a, an chhuah zalen ta a ni. Hetia a chhuah leh hnu hian Vangvatin a thisen an zuk chhuah nasat avangin a thak nasa em em a, a lu a hai bawk a. Mahse Sadhu Sundar Singh chuan hetiang dinhmunah pawh hian, “Pathian chu ropui ber rawh se, a hming avangin ka tuar ve min phalsak a,” tiin a la sawi fan a ni. Hetia a chhuah leh hnu hian Darjeeling lam a pan ta a.

                Buhseng naah thilmak: Sundar Singh hian India hmar lam hmun hrang hrang a fang kual a, heng a zinkualnaah te hian a remchan hun apiangah Pathian thu chu a hril mai thin. Tum khat chu leilet pakhatah hian mi thenkhat chuan buh an lo seng mek a. Chulai hmun a kaltlang lai chuan Pathian thu hrilh duhna neiin buhsengtu te chu Pathian thu a hrilh leh a, mahse an hna an thawh buai em avang chuan an lo ngaihthlak sak lem lo. Chutia a sawi rei deuh hnu chuan an ning ta a, sakhaw maksak deuh chungchang an ngaihthlak peih loh thu hrilhin an zinga pakhat chuan lung tumin Sundar-a hmaiah chuan a vawm a, a hmai chu a kak nghe nghe a, a hmai kak dawm chung chuan a thusawi pawh chu a titawp ve mai bawk a.

                Rei lote hnuah chuan a hmai vawm tupa chu a lu a na ta vak mai. Buh pawh chu a seng hlei thei ta lova, a favah chu dah in a hah chawl ta a. Chuveleh Sundar Singh chuan chupa favah dah chu a chhar vat a, buh chu a seng pui ta mawlh mawlh mai. Hei hian chulai hmuna hnathawkte rilru chu a hneh hle mai a, an chawlh vek hnu pawh chuan Sundar chuan a la seng hmiah hmiah bawk a. Chutianga an hauh hrep hnuin nasa tak maia hna a thawhui avang chuan an lawm ve hle ni tur ani an zinga chaw eiah chuan an sawm a, khuaah chuan chaw ei turin an leh leh ta. Chaw an eikham chuan Sadhu chuan a kalsan ta a, an buhseng sa phur tura an va kal leh chuan an thar aia tam daihin an buh chu a lo pung a, mak an ti hle mai. Mi thianghlimin buh a seng pui tih an inhrechhuak ta a, a thusawi an lo ngaithla lo chu pawian ti hle. Amah hmuh tum chuan an va zawng leh chiam a, mahse a lo kal bo hman tawh si a, an intawng leh ta lo a ni. (He thu hi Sadhu Sundar Singh-a buhsengpui pakhatin India hmarlama chanchinbu pakhat hnena a sawi atanga lakchhawn a ni)

                Amah bumtu Pathianin a hrem: Tum khat leh chu Himalaya tlang bul thut ramhnuaiah a zinkawng zawhin a kal a. Chutih lai chuan pa pakhat nen hian in tawkin chupa chuan mangang takin an zinkawngah a thianpain a thih san thut niin a lo sawi a, a phumna leh a ruang tuamna atana puan leina tur pawisa pawh a neih loh thu sawiin Sundar Singh chu pawisa a dil a. Sadhu Sundar Singh chuan pawisa thir tlemte leh a blanket neichhung chu chu pa hnenah chuan a pe ta a.

                A hnu deuhah chuan chupa bawk chu Sadhu-a lampanin tap chungin a lo tlan a, “Ka thianpa kha a thi tak tak,” tiin mangang takin a rawn sawi a. Sadhu chuan a hma pawha a hrilh tawh thu sawiin chupa chuan a hmasa zawk kha amah an bumna mai anih thu leh chutiang chuan chulai vela zin veivak mi thahnem tak an lo bum tawh thu te, tun tumah mithianghlim an bum a, an bum man hmuin a thianpa in a thihsan a, a la dam amah ngei pawh chu pathianin a hrem dawn niin a ngaih thu te a sawi a, a inchhirin a hlauthawng hle mai a.

                Chutah Sadhu Sundar Singh chuan chupa hnenah chuan Pathianin sual ngaihdam theih loh a neih loh thu te, Pathian fapa chuan kan sual tlan nan Krawsah kan tuar ai a tuar thu te a hrilh a, chupa pawh chuan a dawngsawng tha hle a, a piangthar ta. Sadhu-a hrilh angin chulai biala Mission Station pakhatah chuan a kal ta a, baptisma a chang a, kohhran member rinawm tak a ni chho ta a ni.

_____________________________________________________________________________________

               

                Ni 40 leh zan 40 chawnghei a tum: Sadhu Sundar Singh hian Isua hi a ngaisangin hriatchian leh zual a duh hle a, Isua’n thlalera ni 40 leh zan 40 chaw a nghei ang chuan tih ve duhna rilru lian tak a nei a. Tichuan chawnghei tur chuan Dehradun ramngaw pik tak mai chu tha a hriain a pan ta a. A kalkawngah hian Roman Catholic doctor pakhat hmuin a ni chuan a hriselna a tana a that loh tur thu leh a thil tih tum chu thulh turin a thlem a, mahse Sundar Singh chuan a thil tih tum a thulh lo. Ramhnuaia a chawnghei ni zat a hriat theih nan lungte 40 leh Thuthlung Thar bu a keng a, chaw a nghei tan ta.

                A ni khatna ah chuan a pum a na hle a, mahse a tilui chho hram hram a. Chu ramhnuai pik taka ramsa kawlh tak tak te chuan an lo rum khum thin bawk a, Pathian pawlna hun tha tak a nei thei a ni. Mahse a taksa a lo chaklo chho zel a, a lungte vawm bo tur pawh chu a vawm tha hlei thei ta lo. Tichuan ni engemawzat hnuah chuan nikhaw hrelo in a awm ta hial a.

                Chutianga ramhnuaia riltam chau tak maia a leh reng lai chuan chu ramhnuaia mau sat tura lokal mi pahnih chuan an rawn hmufuh ta hlauh a. Sadhu a nih avang leh a la thawk avang chuan Dehradun lam pan chuan an hruai haw a, a chawnghei chhunga a cher hman em avang chuan chulai hmuna Kristian thenkhat te pawh chuan Sadhu Sundar Singh a ni tih chu an lo hremai bik lova, mahse a bible kawma a ziah atang chuan an lo hre thei ta a. Tichuan Dehradun-a pastor pakhatinah hruai lutin chutah chuan a in enkawl dam leh ta a ni.

                Sadhu Sundar Singh khawthlang lamah: Sadhu Sundar Singh hian khawthlang lam US leh Britain te tlawh a duh hle thin a. Vanneihthlak takin amah tuithlartu a pa Sher Singh-a chu a piangthar ve hlauh mai a, a pa chuan a khawthlang zinna tur senso chu a tumsak ta a ni. Kum 1920-ah US, Australia leh Britain chu a tlawh a. Rawngbawla khawthlang lam ram tlawh tur hian sawmna a dawng nasa thei hle a, a chanchin chu khawvel huap chanchinbu lar tak takah an ziak chei chuai thin. Europe-ah kum 1922 khan a zin leh bawk. Heng hmunah te hian Kristian te’n an ngaisang hle thin a, a thusawi te chu Indopui II-na tuartu mi beidawng tak tak te’n an hlawkpui hle thin a. Mahse khawthlang lam mite khawvel lam thil an buaipui nasa lutuk a hmuh chuan a ti lunghnur hle thung.             

Sadhu Sundar Singh hi kum 30 a tlin meuh chuan Kristian rawngbawltu hriathlawh tak a ni tawh a, mite chuan kawmnuam leh mi inngaitlawm tak niin an sawi thin a, Isua nundan leh tawng dan ang maiin a ni tiin an sawi thin. Tum khat chu Lake George-a rawng a bawl laiin thu a sawi a. Hmeichhe naupang pakhat chuan a thusawi chhung chuan mit la sawn lek lo hian a lo en char char mai a. A thusawi zo a han thu a, mipui an reh thiap lai chuan chu hmeichhe naupangte chuan “Hepa hi Isua a ni em?” tiin a rawn tawngchhuak phawng mai a ni. Rawngbawlin hmun tam takah a zin kual a. South India, Ceylon, Burma, Malaya, China, Japan-ah te sawm anih angin rawngbawlin a zin a, Tibet-a a zin ang tho in chanchin ngaihnawm leh mak tak tak heng a zinnaah hian neiin damlo te a tidam a, thilmak tak tak a ti thin.            

Sadhu Sundar Singh leh sakhaw dang: Sadhu Sundar Singh hian sakhaw dang chanchin pawh Pathian dik tak hmuchhuak turin a zir nasa hle tih kan sawi tawh kha. Hindu, Buddhism leh Muslim chungchang te chu a bel hle. Thil tih that avanga chhandamna (Karma) chungchangah mihringte’n kan thil tih angzelin kan chungah rorelna a awm dawn nia sakhaw hrang hrangin kan inzirtir chu dik a ti a, mahse Kristian leh sakhaw dangte rindan erawh a in ang lo tih sawiin Sundar Singh chuan, “Kristiante chuan chhandam kan nih avangin thil tha kan ti a, Hindu leh sakhaw dang te chuan chhandamna hlawhchhuak turin thil tha an ti thunga, hei hi kan danglamna a ni,” tiin a sawi. A naupanlai hian Hindu sakhua chungchang zirtir tu tur Sastri leh Yoga zirtirtu tur Sannyasi te a pa in a ruai thin a, chungmi te chuan thil hrang hrang zirtirin a tawpa Hindu puithiamin an zirtir chhuah nibera a hriat chu pakhatin ‘Pathian a awm lo’ a ti a, pakhat dangin pathian pakhat chauh a awm’ a ti leh a, adang lehin ‘pathian hrang hrang an awm’ a ti a, a dang lehin ‘engkim hi pathian a ni,’ tiin a zirtir niin a sawi

                Buddhism chungchangah pawh Buddha chu a invawn thianghlimna te, a chakna te leh a finna avangtein a ngaisang hle tih a sawi a, mahse inngaihtlawmna a tlakchham avangin Pathian hriatna dik a hmu zo lo niin a ngai a, inngaihtlawmna/tlawmna nun chu Pathian hmu tura neih makmawh niin a sawi. Tumkhat chu Buddhist pakhat hian ‘Chakna/duhna/ itna(desire) neih loh hi chhandamna a ni,” tiin Sadhu chu a hrilh a, mahse Sadhu Sundar Singh chuan “Sual tih chakna/duhna paih bo hi chhandamna atan a pawimawh zawk,” tiin a hnial ve thung. Chu Buddhist pa chu hnialin Sadhu chuan, “Mihringin chakna leh duhna tellovin kan nung thei lo. Duhna/ chakna tih reh duhna pawh duhna(desire) tho a ni,” tiin a hnial dang chiang hle.

Sadhu leh Materialism: Sadhu Sundar Singh hian mamawh a neitlem hle a, Bible leh a Sadhu thawmhnaw, Blanket pan te erawh a kengreng thung. Pawisa a mamawh lova, a rawngbawl zelna atana pek an tum pawhin a la duh thin lo. Intumchawp Pathian a ring ngam hle a, duhamna leh khawvel thilin a rilruah hmun an chang lo. Duhsakna thilpek a dawn chhun te pawh mirethei chanhai a hmuh hnaivai hmasak ber hnenah a pe mai thin a, mahse thilpek a lak thin erawh chu rawngbawla a vahchhuahna tur Rel ticket chauh a ni awm e.

                Tumkhat chu Kolhapur, Maharastra state-ah Kristian hmeichhe hostel naupang ho intihhlimnaah an sawm angin a kal ve a. A zan hmasa berah chuan khua a vawh em avangin a shawl pante chu a sina a khur a khur mai a. Chu chu hriain atuk zanah chuan hmeichhe naupang ho chuan pawisa thawhkhawmin shawl manto leh nalh tak an lei chu Sadhu chu an present ta a, Sadhu pawh chuan lawm takin chu shawl chu a la a, a sin nghal a. Chumi zana a hawn kawngah chuan putar retheu tak mai, vawt ti tak, meilum ai lai hi a hmu a, chu putar chu pan hnaiin ‘Kei aiin ani hian a mamawh zawk’ tiin chu shawl manto tak chu a pe ta daih a ni.

                Tumkhat leh pawh a rawngbawlna hmun atanga a haw tur chu rel stationah a thiante chuan pawisa cheng 25 pek an tum a, mahse ani chuan la duh lovin a pe let leh a. Mahse rel rlan ruala a baga an rawn vawmluh leh avang chuan pe let hman tawh hek lo a ipte ah chuan a dah tha ta a. Mahse a kawl rei lo hle, Rel station pakhat an thlen leh chuan kutdawh pakhat kawr tet hneng hnuang ha hian kut a lo dawh chu a hmu a, Sadhu chuan a thiante’n Cheng 25 an pek chu chu kutdawh chu a pe ta mai a, kutdawh pawh chu mak tiin a mengphawk nasa hle.

                Hetiang hian sum itna in a nun a tibuai lo hle a. A zinna senso phuhruk nana a rawngbawlna hmuna thawhlawm khawn pawh a duh ngai hek lo. America rama a zin dawn tum pawhin amah chah thlak tum tu The Pond Lyceum Bureau, Rabindranath Tagore pawh USA-a lo chahthla tawh tu chuan Sundar Singh chu a lar tawh em avangin US-a chah thlak a, hmun hrang hrang fanpui pah a sumtuak dan an tum a, mahse hei hi Sundar Singh chuan a hriat hnu chuan a duh lo hle a, a zin tur chu thulh a tum hial hman a ni. Mahse a zinna tur ruahmanna chu The National Bible Institue chuan rem a ruat sak leh thei ta hram a ni.

                A hun tawp lam: Kum 1923 khan  Sundar Singh hian a vei em em Tibet ram a tlawh leh a, a rawn haw leh chu a chauvin, a hriselna a tlahniam a, ama inah a thian thenkhat te nen Pathian pawl ho leh inserhhrangin kum engemawzat chu hun an hmang a. Kum 1929 alo nih chuan a hma ang bawkin Tibet tlawh duhna chuan a tur leh ta ut ut mai. A thiante chuan a kal remti lo hle mahse Tibet rama Pathian ram tul zia a hmuh in kal lo thei lovah a in ngai a. Tichuan April 18, 1929-ah Tibet ram panin a chhuak leh ta a. Hemi thla vek hian Simla bula Kalka khua a thleng tih hriat a ni a, hemi khua atanga a chhuak leh chu a chanchin tuma hriat theih lovin a khuangcher bo ta hmak a ni. He tih lai hian mi thenkhat chuan Sadhu Sundar Singh hi thah niin a ruang an chansawm a, luiah an paih niin an sawi a, thenkhat ve thung erawh chuan vantirhkoh ten vanah an hruaichho niin an sawi ve thung.

               
              ________________________________________________________



Pornstar atanga Pathian rawngbawltu

Shelley Lubben


Tun tuma a chanchin leh a rawngbawlna kan sawi tur Shelley Lubben hi nu ropui tak a ni a, puitling film chang thin nimahse piantharna a chang a, puitling film chang thin dangte rawngbawl sakin he suala awk laklawh tawh tlanchhuah ngaihna hre tawh si lo nun beisawng em em te chhanchhuahna hna ropui a thawh dan hi a ngaihnawm a, mi fel sawmkua leh pakua sim tur nei chuang si lo aia mi sual pakhat sim, Pathian lam hawi ta chunga Pathian lawm dan tur leh mi dang leh zel sim tura a puih dan hi a ropui tak meuh meuh a ni. Awle chhunzawm ang.

 Pian leh Murna : Shelley Lubben hi May 18, 1968 khan Pasadena, California-ah a piang a, an chhungkua hi Kristian chhungkaw pangngai tak an ni a, a naupan lai atang pawhin Isua Krista a hmangaih hle thin niin a sawi. Chutianga Kristian chhungkaw tha taka an awm ho lai chuan hmundangah an insawn a tul ta tlat mai. Chutia khawdanga an insawn tak avang leh a nu leh pa hnathawhna thar avang te chuan an chhungkua chuan Biak in te an hlat telh telh a, TV an en nasain chu chuan an chhungkua pawh a nghawng a, Shelley pawh chu Primary school a kal laiin TV ah chuan a in lan ve nghe nghe a ni.

                Chutianga a nitin nun a hman chhoh lai chuan naupang duhawm tak mai Shelley chu kum 9 mi a nih laiin mipa tleirawl pakhatin vanduai thlak takin a pawngsual hlauh mai le. Chu chuan a nun a thlak danglam ta dawrh a, tunlai angin taksa leh rilru lam thlenga inenkawlna tha, pawngsual a tawh avang hian a dawng ve lo va. Nasa takin chu a vanduaina chuan a nun a nghawng a, amah chu bawlhhlawh ngawih ngawiha inngaihna te nei chhovin, mi mit lak chakna leh mipa ngaihvenna a nei chho ta.

A tleirawl chho ta chu a za ve har mai. Kum 16 anih in mipat hmeichhiatna a hmang tan a, inlamah te chuan Playboy playmates te inchei dana incheiin a lo len leh deuh hnu chuan zu leh damdawi a ti chho tan ta. A chhungte chuan han buaipui ngaihna vak an hriat loh avangin kum 18 anih chuan an in atang chuan an hnawtchhuak ta a.

CHutianga baihvai taka a chhuah hnu chuan San Fernando-ah ei leh in tur pawh nei lovin a thleng hlawl a, chutia a tei kual lai a hmuh chuan mi pakhat hian a bula khawsa turin a sawm a, mipat hmeichhiatna hmanpui turin. In atanga hnawhchhuah a nih tawh avang chuan pawisak nei tawh hek lo, a vawikhatna atan Dollar 35 in a inhralh tan ta a ni.

                Shelley chuan chutiang chuan Nawhchizuar nun chu a hmang chho tan ta. Thil tam tak rapthlak tak tak nawhchizuar dangte tawrh thin chu a tuar chho ve mawp mawp zel a, mahse pawisa ber a neih miau avang chuan a chhunzawm zel a, sawn te a pai a, nawmsipbawlna hrang hrangah a inhnamhnawih a, mahse a nun chu a beidawng em em thin.

                “Hetianga hun ka hman lai hian ka naupan laia ka ngainat em em thin Isua chuan ka thinlung hi a rawn kik reng a, mahse kei chuan ka lo hre lo der thin a. Pathian chuan min ngaihsak lo niin ka hriat avangin ka dam khawchhuah theih nan chuan engmah tih hreh ka nei ngai lo,” tiin Shelley chuan hetih hunlaia a nundan a sawi.

                 Nawhchizuara sum a tuak chuan pawngsual leh nghaisak te, risk te a tawk nasa hle a, a sum hmuh ang ang chu zu leh drugs lei nan a hman bawk si avangin chu nawhchizuar nun chu kalsanin Porn Industry lamah Puitling film chang turin a inher ta. Kum 24 mi anihin Puitling film a chang tan a, kum 1993-1994 khan puitling film 30 chuang a chang hman a ni. Mahse hetianga mipat hmeichhiatna a hman kual atang hian sex atanga inkaichhawn theih natna Herpes leh Human Papilloma virus (HPV) a kai bawk a, chu chuan a nun a ti beidawngin zu leh drugs a thlah theih chuan siloh avang chuan a nun a beidawng hle thin. Hetia Herpes a vei atang hian zawi zawiin Porn Industry chu a kalsan ta a.

Chhanchhuahna:  Tichuan Kum 1994 khan bar pakhatah tlangval fel tak mai a hnua a pasal nita Garret-a nen an in tawng a. Garret-a chuan date atan sawmin an inzui chhuak a, thian tha tak an ni ta. Garret-a hi Kristian hnuchham enkawlna atanga seilian, Kristian sikula kal, piangthar tha tak mai a ni a. Shelley hnenah chuan a nun atanga chhanchhuah a duh leh duh loh a zawt a, nun beidawng tak Shelley chuan a duh chiang hle mai. Tichuan theihtawpin Garret-a tanpuina hnuaiah Zu leh Drugs te chu a sim chho zel a, piantharna dik tak a chang ta. Tichuan Garret leh Shelley Lubben te chu February 14, 1995-ah an innei ta a ni.

                Hetianga an inneih hnu hian tunhmaa nun buarchuar taka lo hmang thin Shelley leh Kristian tlangval Garret te chuan harsatna pawh an tawk nasa ngei mai. Mahse Pathian an en tlat a, kohhran bel tlatin Tacoma, Washington-a Champions Centre kohhranah chuan theihtawpin an in hmang chho ta a, hemi chungchangah hian Shelley chuan, “Pathian nen chuan, ka sual zawng zawng hi ngaihdamin ka awm tih ka inhria a, mi thar ka ni ta. Pathian chuan ka tunhma nun theihnghilhin tawp chin nei lovin min hmangaih tih ka hria a, ka hmalam hun atan min lo buatsaih nasa hle hi a lo ni,” tiin a sawi.

                Hetianga nun thar a neih hnu hian Shelley chuan Web Desingning lam a zir ta. Hemi bakah hian college a lut tha leh a, Pathian thu zirin Theology leh Counselling lamah Bachelors Degree a nei ta bawk. Tichuan kum 8 kalta a nawhchizuar teng hneng tak Champions Centre beltu chu Champions Centre a rawngbawltu pawimawh tak a lo ni chho ta a. Pathian chuan zu leh drugs ngawl a lo vei tawhna te, a hun liam ta duhawm lo tak te, rilru natna hrang hrang te, mipat hmeichhiatna ngawl a lo vei tawhna te, a hun liam ta avanga a zah ngawih ngawihna thin lak atang te chuan chhanchhuakin chutiang tuarte tana rawngbawl tur chuan  a buatsaih tih inhre chungin rawng a bawl ta a. Mi tam tak harsatna hrang hrang neite tan tanpuitu niin mi tam tak a chhanchhuak a, a hnaah chuan a inpe zoin a tui hle.

Pink Cross Foundation: A naupan lai chuan Shelley hian Pathian thu hriltu nih a chak thei hle. Mahse a nuna vanduaina hrang hrang a tawrh hnuah Pathianin a chhanchhuak a, tunah chuan Bachelors Degree neiin mi hrang hrang  hnenah a nun atanga a thil tawn leh Pathianin a chhanchhuahna thute chu a sawi kual ta. Tichuan kum 2005 atang khan internet lama Social Networking site hmang tangkaiin a harsatna ang  tawk, Sex industry-a tang mek te chhanchhuah hna chu a thawk tan ta a. Kum 2008-ah pawl pakhat Pink Cross Foundation chu a din ta bawk a. He Pink Cross Foundation hian a tum ber chu Porn Industry(puitling film siamna)-a inhnamhnawih a changtu (pornstar) te zinga nun beidawng te chhanchhuah chu a ni. He hna kalpui tur hian a website kaltlangin donation a khawn a, hmuh pawh a hmu tha hle mai. Chumi hmang chuan Pornstars te chu thilpek hlanin a thilpek funah chuan Bible te, Pathian thu ziakna te, Gospel Music CD te, duhsakna cards te leh a tawngtai pui reng a ni tih leh amah biak pawh a an harsatna te an hrilhna tur lehkha te chu a thun tel thin a. Tin he a website kaltlang bawk hian Porn movies en thin mi tam tak te chu Pornstar te dinhmun dik tak leh an khawngaihthlak zia te, tanpui an ngaihzia te hrilh hriain Pornstar te pawh sim an duh leh duhloh an zawt a, porn industry tlansan a nun thar neih duh te chu kawng tinrengin an tanpui thin bawk a ni.

                Tunah hian Shelley Lubben hi a pasal Garret nen fa pathum neiin a rawngbawl hna a chhunzawm zel a. Jail ah te, TV , Radio, Film, Conference leh Pink Cross Foundation kal tlanga chhanchhuahna hna an thawh kaltlangte in Pathian thu a auchhuah pui a mi dangte tan a nun a hmang nitin a ni. Shelley Lubben hian Porn Industry nihna tak pholana he industry hi sawrkarin a khuahkhirh theih nan nasa takin hma a la a,  California legislator Charles Calderon nen pawh an thawk dun nasa hle. June 2010 khan US House of Representatives-a Senate te hmaah thu a sawi a, tin TV Show lar tak tak Howard Stern show, ABC news Nightline, The 700 Club, Fox 11 News, AP News leh show lar tak takah te a tunhma nun leh a nun beidawng tak atanga Pathianin a chhanchhuah dan thu te a tlangau pui thin a ni.

Sawi tawh angin Shelley Lubben hian a website www.shelleylubben.com leh www.pinkcross.org  hmangin nasa takin rawng a bawl a. He website-ah hian Pornstar lar tak tak te nun dan leh an pianthar dan an testimony, anmahni ziak ngei te tarlan a ni a, Sex leh porn industry atanga natna hlauhawm tak tak vei theih chungchang te tarlan a nih bakah Pinkcross Foundation rawngbawl dan te, an thlalak te leh thil tam tak dah a ni.

Zep thu a cheng law, tunlai khawvelah Porn Industry hi sumdawnna hlawk ber pawl leh mipuite bawh ber a tling tawh a. Helai ram kilkhawr takah pawh hian internet hmangin sap nula leh tlangval ten hlim hmel taka engmah pawisa lo va an in kreinch lai te kan enin kan download ve thei reng tawh a ni. Pornography hi addict awlsam tak, thlarau nun leh nupa inkar te khawih chhe vek thei anih avangin Kristian thalai te pornography lakah kan inven a tul tak zet ta. Internet-ah porn website tam tak click chhuah mai theihin a awm a, a download thei reng tih te kan hre awm e. Mahse DUHTHLANNA thiang tak kan nei a, internet kan hman pawhin website tha lo te thlir kual lo va kan rilru leh thlarauin a hlawkpui theih tur zawng website tha tam tak en zawk thei tura kan DUHTHLANNA kan hman thiam a pawimawh hle a ni.
               

--------------------------------------------------------------------------------------------------


FRANKLIN GRAHAM
Evangelist ropui Billy Graham leh a nupui Ruth Bell Graham te fa panga zinga a palina Franklin Graham hi July 14, 1952 khan Appalachian Mountains, Asheville, North Carolina-ah a pianga, zirna lamah The Stone Brook School, Long Island, new York-ah a lut thin a, high school erawh chu North Carolina lamah a kal thung.  High School a zawh hnu hian Longview, Texas-a LeTourneau College-ah a lut chhunzawm leh a. Rawlthar harhvang leh ninhlei ve tak anih avangin kawhmawh bawl a ching ve hle a, he college atang hian a kawhmawh bawl avangin hnawhchhuah a ni nghe nghe. LeTourneau College atanga an hnawhchhuah hnu hian Montreat Anderson College ah lut lehin A.S. a zova, Appalachian State University atangin B.A. a zo leh bawk.
Kum 22 mi anih laiin kum 1974 khan Jerusalem tlawhin an kal a. Hemi tuma an thlenna hotel room-ah Pathian hnena inhlanna hun neiin a piangthar a. hemi kum vek hian Jane Austin Cunningham chu nupuiah neiin fa pali: William Franklin Graham IV (Will Graham), Roy Austin Graham, Edward Bell graham leh Jane Austin Graham Lynch te an nei a, tunah hian Franklin Graham hian tu panga lai an nei tawh a ni.

                Aa tlangval chhoh lai vel hian Franklin Graham hi a pa Billy Graham-a team ami Roy Gustafson leh John Wesley White te chuan an kaihruai nasa hle a. Heng mi te hian Franklin Graham hi a pa thachhang dawl turin an buatsaih nasa hle a. Kawng hrang hrangah training pein hma a sawn hle a, Kum 1989 khan Billy Graham Evangelistic Association programme buatsaih chu kaihhruai tanin kum 2000 khan CEO a ni tan a kum 2002 ah phei chuan BGEA President a ni chho ta a, kum 2001-a George W. Bush-a  US President atana lakluh anih tum pawh khan tawngtai sakna hmangtu a ni nghe nghe a ni

Samaritans Purse: Sawi tawh angin Franklin Graham hian khawvel hmun hrang hrang tlawhin a zinkual nasa hle a. Hetia a zinkualna lamah hian Jerusalem-a a thlenna hotel room-ah amah chauhin Pathian hnenah inhlanna neiin a piangthar a. A pianthar hnu lawk hian Bob Pierce-a sawmna angin Franklin Graham hian World Vision dintu Bob Pierce hnung a zui tan a. Samaritan’s Purse dintu Bob Pierce hian Graham chu hmun hrang hrangah hruaikualin Asia rama chhiat tawk te tanpuina hnathawh ena Asia ram a fanpui atangin Franklin Graham hian khawvel puma tanpui ngaite tanpui hna thawh duhna lian tak a nei chho nghal a. Bob Pierce-a hnungzuiin Samaritan’s Purse-ah a in hmang chho zel a, kum 1979-a Bob Pierce-a thih hnu atang khan Samaritan’s Purse-ah hian President hna chelhin CEO a ni nghal a. Tunah hian Samaritan’s Purse hian an programme hrang hrang hmangin ram 100 chuangah rawng an bawl mek a ni.

Rawngbawlna: Franklin Graham hi evangelist ropui tak a ni a, Kum 1989-a BGEA event a kaihhruai hmasak ber hnuah hmasawn zelin Franklin Graham Festival chu khawvel hmun hrang hrangah a huaihawt thin a. Mihring maktasuai 7 hmaah thu a sawi tawh a, kumin pawh hian Franklin Graham Festival hi Haiti, Africa, Europe, Asia leh N. America ah te buatsaih a ni.

A rawngbawln apui ber chu mirethei chanhai leh khuarel chhiattawk te a puihna hi a ni awm e. An pawl Samaritan’s purse kaltlang hian ram hrang hranga mi rethei leh chanhai te tan hma an la reng a, khuarel chhiat tawk te tanpuiin an thawk nasa hle bawk.

                Franklin Graham hi pa tum tlang leh frank tak, a ngaihdan chu huaisen taka sawi lang mai mi a ni. Muslim ho chungchanga a thusawi hrang hrang te avangin sawiselna pawh a tawk ngun ve hle a. Firfiaka chetna leh indona an thlen nasat em em avangin Muslim ho hi a sawisel nasa hle thin a ni.   Franklin hian lehkhabu pawh a ziak nual mai. "A Wing and a Prayer" (2005), Ross Rhoads  nena an ziah "All for Jesus" (2003), "Kids Praying for Kids" (2003), "The Name" (2002), "Living Beyond the Limits: A Life in Sync with God" (1998), ama chanchin a ziahna (autobiography  "Rebel With A Cause: Finally Comfortable Being Graham" (1995),  "Miracle in a Shoe Box" (1995) leh "Bob Pierce: This One Thing I Do" (1983) te a ziak ve tawh a ni.

                Sawi tawh angin Franklin Graham hi Billy Graham evangelistic Association(BGEA) leh Samaritan’s Purse-ah President leh Chief Executive Officer (CEO) hna a chelh kawp mek a. Tunah hian a nupui Jane Graham nen Boone, North Carolina-ah an cheng mek a ni.


------------------------------------------------------------------------------------------------

JOYCE MEYER

Tun tum mi ropui huangah chuan Pathian thu hriltu lar tak leh thuziaktu lar tak, helaiah pawh a sermon te mizo tawnga lehlin local channel-a an pek thin nu ropui tak Joyce Meyer chanchin han chhui dawn teh ang aw.

Pianna leh panlai: Joyce Meyer hi June 4, 1943 khan St Louis, Missouri, USA-ah Pauline Joyce Hutchison tih hming puin a lo piang a. A pian tuk chian hian Indopui pahnihna hun lai anih avangin a pa chuan sipaiah tang turin a kalsan a. Indona atanga a pa alo hawn hnu hian a pa chu a thinchhiain zu ngawl a vei nasa hle a, inchhungkhur a tibuai hle thin.  A naupan lai hian a Joyce Meyer hi a pa hian mipat hmeichhiatna kawngah a khawih chhe thin a, kum tam tak vei hnuah a nu hnenah hemi chungchang hi a hrilh a, mahse a pa chuan a phat tlat avangin a nu pawh chuan Meyer chu dawt sawiah a ngai ve mai a. mahse kum 14 anih laia a pain a pawngsual lai chu a nu chuan a man chiang ta a, heta tang hian an chhungkua chuan hun harsa tak an hmang chho ta a ni.

 Hetih hun lai hian O’Fallon Technical High School, St Louis-ah a lut a. High School a zawh chuan kum 18 mi niin Joyce Meyer hian an in a chhuahsan a, a pasal hmasa ber, car hlui zuar thin nen an innei ta. A pasal nen hian kum nga chauh an innei a, sual kawng hrang hrang zawhin an hnathawhna hmuna pawisa te an hlepru nasa hle thin. Kum 1965 khan Meyer chuan a fa hmasa ber David chu a hring a, mahse an nupa inkar athat loh avang leh an nundan a buaichuar em avang chuan an inthen ta a, hmundang pan tur nei ta lo chu a nu leh pa te an zawm leh a ni.

Hetianga an inthen hnu hian hna hrang hrang a thawk kual a, tichuan kum 1967 khan a pasal pahnihna Dave Meyers nen an innei leh a. Hetih hun lai hian a nun a khawloh avang leh rilru hahna tam tak a neih thin avangin Joyce hi a beidawng thei hle a, Pathian hnenah pawh a theih ang tawk tawkin a tawngtai ve thin.

Kum 1976 a ni a. Tuk khat chu a hna a kal tura motor a khalh laiin a rilru hahna avangin Pathian hnenah a tawngtai ta a, hetah hian Pathian chuan a hming ngeia ko niin a in hria a, Kum 9 mi lek anih laiin piangthar tawh mahse hun harsa tak tak a paltlang tawh avangin Pathian a lo hlat hman hle tawh tih a inhrechhuak a, hemi ni hian lawmna nasa tak Pathianah neiin a hnathawh chhung zawngin Pathianin a pawl a, nunthar a neih phah ta niin aman a sawi

“Thiamna chhuan tur ka nei lova, kohhran ka bel hek lo. Buaina ka ngah em em a, min puitu ka ngai hle thin. Heng hun laia ka ngaihtuah thin chu Pathian rawng hi bawl duh mah ila, harsatna tam tak ka neih chuan ka ngaihtuahna a dik lova, chu chuan nundan dik loah min hruai lut leh a, kawng dik min kawh hmuhtu ka mamawh hle tih ka inhria” tiin a sawi

Rawngbawlna: Hetianga Joyce a inhmuhchhuah leh tak hnu hian Pathian rawngbawl duhna lian tak a nei ta. Bible nasa taka chhiarin a zir thin a, a kalna tur lam tak aniang e, Bible chhiar leh zir zau chu a peih hle thin. Heng a thiamna leh hriatna avang hian an kohhran Missouri Synod hnuaia Our Saviour’d Lutheran Church-ah chuan zing tin Bible Study class a hawng ta a. Kum engemawzat Bible class a lak hnuah he kohhranah hian Associate pastor atan ruat a ni a , Kum 1985 khan he hna hi bansanin Lutheran Church chu chhuahsanin Life Christian Centre-ah a insawn a, heta a awm hnu hian Radio-ah programme pakhat minute 15 chhung awh  ‘Life in the Words’  chu kum 1983 atang khan a hmang ta thin a, he programme ah hian Pathian thu puanchhuah na hun hmangin he programme hi Radio dang parukin an pechhawng veleh thin a, he’ng huna a sermon te hi DVD leh CD tea hralhin sum tam tak rawngbawl nan an huilut thei ta thin a ni

 Hetianga rawng a bawl lai hian kum 1993 atang khan TV-a rawngbawlna chu a tan ta a. A pasal Dave Meyers nen “Enjoying Everyday Life” chu chu an tichhuak ta a. He rawngbawln ahi vawiin thlengin an la kalpui zel a ni.

                Tin heng bakah hian Joyce Meyers hian Conference te, Bible study course te, internet atanga rawngbawlna leh rawngbawlna ki peng tam tak Joyce Meyers Ministry hmangin a kalpui mek a, rawngbawlna atan sum pawh an huilut tha hle.

Zirna: Joyce Meyer hian lehkha a zir sang lem lova, High School a chhuah hlim hlawta pasal a neih mai avangin a zir zel ta lo. Mahni indap chawp leh nasa taka Bible leh lehkhabu dang chhiar mi anih avang tein hriatna zau tak erawh a nei thung. Joyce Meyer Ministry in an tarlan danin Joyce Meyer hian Life Christian University, Tampa, Florida atangin doctorate degree a dawng  a, Honorary doctorate degree in divinity chu Oral Roberts University, Tulsa in an hlan bakah Honorary doctorate degree  in sacred theology chu Grand Canyon University, Phoenix, Arizona in an hlan bawk.



Joyce Meyer-i in leh lo
 Sawiselna leh rinhlelhna: Pathian thu hriltu lar tak tak, abik takin Televangelist (T.V. hmanga rawngbawl thin) te hi sum hman danah rinhlelh an kaiin donation khawn a tam avangin rinhlelhna pawh a sang thin hle. Hetiang bawk hian tun hmaa hun harsa tak lo paltlang ve thin Joyce Meyer hian rawngbawlna hlawk thlak tak a kalpui laiin sawiselna pawh a tawk nasa ve hle. Thlawhtheihna (Corporate Jet) million 10 man te, Mercedes car dollar 107,000 man chuang te dollar maktaduai 2 man hu in leh lo a neih te leh an Ministry headquarter changkang tak avangte leh thildang dang vangin Joyce Meyer hian sawiselna leh rinhlelhna nasa tak a tawk a. Hetia a hausak tak viau nachhan zawhna leh beihna tam tak a tawh chang te hian, “Tunhmaa Fenton hmeithai pakhat ve mai hetiang dinhmun ka dintheih nachhanah hian Pathian bak chhan dang a awm lo. Kan rinna a kan dinngheh chuan malsawmna kan dawng dawn a ni. Tunah pawh Pathianin a rawngbawl tu te chu mal a sawm thin tih a lantir anih hi,” tiin a chhang thin a, malsawmna a dawn avanga insawifiah vak tul a ti lem lo a ni.

Mahse Financial Expert thenkhat chuan hetianga an pawl sum a hmang vak vak hi dan bawhchhiatna anih theih an ring a. Tichuan Kristian pawl thenkhat sum hman dan chhuitu Wall Watchers te chuan Joyce Meyer te chhungkua sum hmandan chhui tur hian Internal Revenue Service (IRS) te chu an ngen a. Hetianga ngenna a luh hnu hian Joyce Meyers chuan a hlawh zat, a pasal hlawh, a lehkhabu hralhna zawng zawng (Wallmarts, Amazon.com, conference, website etc) atanga a sum hmuh te a han puang zar a, an chhuizui ta lo.

                Rinhlelhna a awm zel avangin Nov 6, 2007 khan United States Senate Committee on Finance chuan Meyer sum chalai dan an chhui leh a. Meyer rual hian Televangelist lar tak tak Benny Hinn, Paula White, kenneth Copeland etc te pawh chhui an ni. Hemi tum pawh hian Joyce Meyer Ministries chuan an sum hmuh zawng zawng 82% chu outreach programs leh Chanchin tha puandarh nan an hmang tih inziahna, accounting firm lar tak tak Stanfield & O’Dell, LLP etc te attested thlap chu an hmuh leh a, hemi tuma an chhuinaah pawh hian sum hman dan dik leh felfai an nih thu report leh a ni.

Hetiang hian rinhlelhna leh beihna nasa tak tawk mahse rawngbawlna a chhunzawm zel a, kawng hrang hrangin Joyce Meyer Ministry kaltlangin rawng a bawl thin. Hmun hrang hrangah thusawi tura sawm a ni thin a, a nuna harsatna hrang hrang te chu puangchhuakin midangte cho chhuah nan a hmang thiam hle a ni. Joyce Meyer hi kum 2005 khan Time magazine-in 25 most influencial Evanglicals in America (America rama evangelist thawm lian ber ber 25) a thlanah 17-na a ni.


                Lehkhabu ziakmi a nih angin Kristian lehkhabu tha tak tak 80 chuang a ziak tawh a, a lehkhabu thenkhat phei chu New York Best Sellers te pawh an ni nual hlawm a ni. Heng a lehkhabu te hi tawng chi hrang 80 chuang a lehlin a ni tawh bawk. A lehkhabu hrang hrangte hi copy maktaduai 12 chuan khawvel hmun hrang hrangah thawngchhuah a ni.

                Joyce Meyer hi tunah hian a fa pali te leh a pasal Dave Meyer nen St. Louis, Missouri, USA ah hlim takin an cheng mek a, an chhungkua hian Joyce Meyer Ministry-ah hian dinhmun pawimawh tak tak chelhin rawngbawlna hna hrang hrang an thawk mek a ni.
               
 ------------------------------------------------
 
                          John Bunyan

Tun tum Mi Ropuite Huangah chuan Request lo lut bawhzuiin John Bunyan-a chanchin tawite in i han tarlang ve dawn teh ang.
            John Bunyan hi kum 1628 Nov 28 khan Bedfordshire, england a nupa tuak Thomas Bunyan leh Margareth Bentley te inkarah a piang a, a pa Thomas Bunyan hi kawng sira thil zuar thin leh hlum bela thil siam thin a ni. John Bunyan hian a thian naupang retheive tak tak te nen an inah lehkha an zir ho thin nia sawi a ni a, sikul pawh a kal ve ngei niin a lehkhabuah a ziak bawk. Bunyan hian a pa angin bel leh ketli siam hna a thawk chho  ta a ni.
            Kum 1644 kha Bunyan a tan hian kum chhe tak a ni awm e. June thlaah a nuin a boral san a, July-ah a unaunu Margareth-i’n a boral san leh bawk. Chu a chhapah a pa chuan nupui dang Anne Piney a nei leh a, a nuhrawn chuan fa a neih leh hnu chuan John Bunyan chu kum 16 mi niin Parliamentary Army zawm turin an nawr lut ta a. 1644 atanga 1647 thleng sipaia tangin  English Civil War zawh hnu chuan a hna bansanin a hna hmasa chu a thawk leh a ni.

Pianthar dan : Bunyan hian a lehkhabu ‘Grace Abounding’-ah chuan a tleirawl laia ensan a hlawh thu leh hei hian a rilru pawh nasa taka a chhelam hawi zawnga a kaihhruai thu a sawi a, Pathian a ngaihsak loh thu leh khawvel thil lama a inhman nasat phah thu a tarlang bawk a ni. Hetianga Pathian ngaihsak lo taka a awm lai hian, tum khat chu game chikhat Tip Cat an khelh laiin aw a hre ta a. Chu aw chuan, ‘I sual kalsanin Vanram i kal dawn nge, i sual nen hremhmunah i kal dawn zawk?’ tiin a rawn zawt a. Hei hi John hian Pathian aw ni ngeia ringin a sual tih thin hrang hrang te simin thlarauah a piang thar a, chuta tang chuan amah inthiam lohna leh rinhlelhna te, chhandamna leh chatuana hremhmuna tlak chungchang te chuana rilru a luahin a vei thei hle a ni.
            Kum 1649 khan kum 21 mi niin Elstow high Street-ah a insawn a, kum 1650-ah fahrah nula (a hmingchhinchhiah loh) chu nupuiah neiin he nula hian a pa in a thihsan laia a lehkhabu hnutchhiah chhun pahnih chauh ro a nei a. He lehkhabu pahnih Arthur Dent-a ziah Plain Man’s Pathway To Heaven leh Lewis Bayly ziah Practice of Piety te chuan John Bunyan hi nasa takin an nghawng a, sakhaw lam a ngaihven nasat phah hle a ni. He a nupui nen hian fanu mitdel Mary leh Elizabeth leh Thomas te an neia, hetih hunlai hian a rinna chhar thar chuan a rilru a luah hle , kum li chhung lai mi hrang hrang kawmin a titipui thin a, achang chuan amahchu Tirhkoh Paula anga inchanin misual lalpa, a rawngbawl tura Pathianina thlan tak niah a in ngai hial thin. Hetianga sakhaw lam a ngaihven fe hnu hian St John’s Curch-ah aptisma a chang ve ta a, he kohhran Pastor John Gifford-a hnungzuia hun hmangin kum 1655 khan a lehkhabu ziah hmasa ber ‘Some Gospel Truth’ chua tichhuak a, hemi kum vek hian an kohhran Pastor, john Gifford chu a thih tak avangin a aiawhturin John Bunyan-a chuan Pathian thu hril hna a thawk tan ta a ni.
            Pathian Thu hril vangin man a tawk: John Bunyan hian Pathian a neih hnu hian Pathian thu hril chu a tuipui hle a, hei vang hian man a tawk fo. Kum 30 mi a nihin a vawikhat nan kum 1658 khan phalna nei lova Eaton Socon-a thu a sawi chu man a ni a. A chhuah leh hnu pawhin a hril zui leh zel. Kum 1660-ah anupui pahnihna Elizabeth chu nei lehin fa pahnih Sarah leh Joseph te an nei a. Hetih hunlai hian Charles II, England Lal chuan Lal thutthleng rawn luah lehin Anglicanism chu a rawn chawi vul thar leh a. Pathian thua intawhkhawmna hmun te khar niin sawrkar hraitpui loha a hran a hrai ainkhawm chu hrem theihna dan a siam ta bur mai. Hei vang hian a hma angin John Bunyan hian Pathian thu a hril thei ta lova. Mahse a bansan chuang siloh avangin Nov 12, 1660 khan Harlington-a Pathian thu a ruka a sawi lai chu man a ni leh ta a ni.
            Hemi tum hian John hi magistratr John Wingate-a hmaah inlanin Pathian thu hril bansan chu a tum lo bur a. Magistrate hian John chu Bedford Jail-ah a chungchang ngaihtuah leh turin a tan tir a. Thla khat hnuah tang vengtu chuan a ruka inkhawmnaah Lal phiarrukna te a awm theih avanga thusawi phal loh anihthu leh chung hmunah chuan thu hril tawh lo turin a thlem a. Mahse John Bunyan chuan Pathianin khawi hmunah pawh, a hun emaw hun lo emaw, Pathian thu hril zel a tum thu a lo hrilh a ni.
            January 1661-ah Bunyan chu rorelna hmaah din tir a ni a, hemi tum hian amah an khinna Religion Act of 1592 hi Bunyan-a tan tir theihna khawp nilo mahse Court hmaah Bunyan hian ‘Vawinah min chhuah chuan naktukah Pathian thu ka hril leh ang’ ti a a sawi avang chuan Bunyan chu thla 3 chhung tan tir leh a ni.
            A nupuiin Jail atanga a chhuah theih nan theih tawpin bei mahse Bunyan hian Pathian thu hril bansan a tum lo tih an hriatchian em avangin a case pawh an ngaihtuah tha duh tawh lova, Bunyan chu a tang ta reng mai a ni. Bedford County Jail-a a tan lai hian a lehkhabu lar em em ‘The Pilgrim’s Progress’ (Kristian Vanram Kawngzawh) chua ziak zo va. Kum 1666-ah reilote chhuah zalen a ni a, mahse Pathian thu a hril leh avangin an man leh nghal a, Bedford Cunty Jail-ah bawk chuan kum 6 chhung tan tir leh a ni. Jail-a tang chung hian Bunyan hian a chhungte chawm nan pheikhawk hrui a tah thin a, tin, a tan pui mi 60 chuang te hnenah Pathian thu a hril zel bawk. Hetih laia Jail chhunga Bunyan-a thil neih te chu John Foxe-a ziah Book of Martyr, Bible, a violin siamchawp, chair ke atanga phaiphuleng a siam, pen leh paper chauh te an ni a, rimawi leh thuziah chu Jail chhunga a thupui ber a ni. Tichuan a tawp a tawpah England lal Charles II chuan sakhaw zalenna khuahkhirhna thlahdul nana dan a siam ‘Declaration of Religious Indulgence’ an hman tak hnuin John Bunyan chu 1672 January thla khan chhuah zalen a ni ta a ni.
Dan thar hnuaiah: Chhuah anih hnu hian St John’s Church pastor-ah a tang a. May 9, 1672 ah chuan Bunyan chu Dan thar hnuaia Pathian thu hril theihna License nei hmasa ber te zing ami a ni ta a ni.

                Pathian thu a hril avangin Bunyan hi Befordshire bakah a chhehvel ram Herdfordshire, Cambridgeshire, Huntingtonshire leh Northamtonshire velah te a lar hle tawh a. Bedfordshire-a a kohhran pawh chu a thang chak hle a, Bedford chhehvelah pawh Bunyan-a thawhrah avang hian kohhran a ding thar ta teuh mai a ni. A lar chhoh tak em avangchuan London leh hmun hrang hrangah te thusawi tura sawm niin hetih hunlaia mite hian ‘Bishop Bunyan’ tiin an ko hial thin.

                March, 1675-ah Charles II chuan sakhaw zalenna dan Declaration of Religious Indelgence chu a hlip leh a, John Bunyan pawh man lehin Bedford Town Jail-ah khung a ni. Mahse vanneihthlak takin lal chuan hetih hunlaia Kristian pawl lar tak, Mizorama Chanchin Tha thlenna bultumtu Robert Arthington-a nu leh pa te pawh member rinawm tak an nihna, Religious Society of Friends, ‘QUAKERS’ tia hriatlar chu tang te zinga chhuah zalen awm deuh deuh te a hnena thlen turin a ti a. Quakers te hian an member engemawzat tang mekte hming list bakah an pawla tel ve lo John Bunyan-a hming chu ziak telin thla 6 a tan hnu chuan chhuah zalen a ni leh ta a. Hemi hnu hi chuan Bunyan pawh hian fimkhur takin sakawr khalh tu anga inthuamin a kohhran te a tlawh kual ta thin a, man pawh a tawk ta lo a ni.

                King James II, England-a a lo lal khan Bunyan hi Bedfort-a Lal chhungkaw thil te enkawl hna thawk turin a sawm a, mahse a han thawhnaah hian kohhran mite hrem ngaih changte a awm dawn avangin he hna zahawm tak hi a hnawl a ni. He hna hi hnawl mahse John Bunyan chuan kum 1688 khan Sir John Shorter, Lord Mayor of London hnuaiah Chaplain hna a thawk ta thung a ni.

John Bunyan-a thlan... St Peter's Fields, Bedford
                Hun tawp lam: Tum khat chu London a pa pakhat leh a fapa inkara inhmuh thiamlohna lian tak chingfel tura sawm anih angin Reading atangin sakawrin London a pan a. A kalkawngah hrilang khawsik manin he a khawsik hi a zual zel a. Tichuan Pathian mi ropui John Bunyan chu August 31, 1688 khan a thianpa, bel leh ketli siam hna thawktu tho, John Sturdwick-a in Snow Hill, Holborn ah kum 60 mi niin a thi ta a, a ruang hi Bunhill Fields, London thlanmualah milar tak tak Quakers dintu George Fox te, poet leh painter lar William Blake leh Robinson Crusoe ziaktu Daniel Defoe te kiangah zalh a ni. Kum 1874 khan Bedford-a St Peter’s Green chhim thlang lamah Bedford High Street lam hawi zawngin John Bunyan-a lim Bronze-a siam, Sir Joseph Edgar Boehn-a ker chu a zangthal zawngin dah a ni a, he milim thuthmunah hian a lehkhabu ziak hmingthang tak ‘The Pilgrim’s Progress’ tih chu ker tel a ni a, amah ngaisang tu ten vawiin thlengin he lim hi an la tlawh huai huai thin.

                Thuziak mi : Bunyan hian lehkhabu thahnem tak a ziak a, lar pawh a lar hlawm hle mai. ‘Pilgrim’s Progress’ (Kristian Vanram Kawngzawh) hi bu hnihin a ziak a, a hmasa zawk chu Jail-a a tan hmasak ber tuma ziak tanin  kum 1678 khan tihchhuah a ni a, a pahnihna hi kum 1684 khan tihchhuah a ni veleh thung. Heng lehkhabu pahnih kaihkawpna hmasa ber hi kum 1728 khan tih chhuah a ni leh a, hemi hnu hian vawi tam tak chhut nawn ni lehin tawng chi hrang tam taka lehlin a ni a, Protestant missionary te’n chanchintha hril a ram hrang hrang an vahdarh naah he lehkhabu hi Bible dawta lehlin hmasak ber a ni fo reng a. Tehkhin thu behchhana lehkhabu ziak darh zau ber leh hriat hlawh, tawng hrang hranga lehlin tam ber pawl a ni awm e.

                Englam pang hawi nge a nih chu sawi tam a ngai awm love. He lehkhabu hi film-ah siam niin a hmasa ber chu kum 1912 khan siam a ni a, kum 1977 khan siam leh niin a hnaivai berah kum 2008 khan Danny Carrales chuan Pilgrims Progress hi film-ah a siam leh bawk. Tin, he lehkhabu tho hi cartoon-in kum 1950 khan siam a ni a, he cartoon hi tih tawi niin kum 1978 khan music telin siam tihchhuah nawn leh a ni bawk.

               

                He lehkhabu a ziah hnu hian Bunyan hian a thlarau nun chungchang leh Pathian kohna chhang tura a inbuatsaih dan lehkhabu ‘Grace Abounding to the Chief of Sinners’ chu tichhuak lehin hei pawh hi a lar hle. A lehkhabu ziak zawng zawng kan chhuizau vek seng lo ang, chuvangin a hnuaiah hian a lehkhabu ziah hming han tarlang ila, tichuan John Bunyan-a chanchin chu kan duhtawk mai dawn nia.

    A Few Sighs from Hell, or the Groans of a Damned Soul, 1658

    A Discourse Upon the Pharisee and the Publican, 1685

    A Holy Life

    Christ a Complete Saviour, 1692

    Come and Welcome to Jesus Christ, 1678

    Grace Abounding to the Chief of Sinners, 1666

    Light for Them that Sit in Darkness

    Praying with the Spirit and with Understanding too, 1663

    Of Antichrist and His Ruin, 1692

    Reprobation Asserted, 1674

    Saved by Grace, 1675

    Seasonal Counsel or Suffering Saints in the Furnace

    – Advice to Persecuted Christians in Their Trials & Tribulations, 1684

    Solomon's Temple Spiritualized

    Some Gospel Truths Opened, 1656

    The Acceptable Sacrifice

    The Desire of the Righteous Granted

    The Doctrine of the Law and Grace Unfolded, 1659

    The Doom and Downfall of the Fruitless Professor (Or The Barren Fig Tree), 1682

    The End of the World, The Resurrection of the Dead and Eternal Judgment, 1665

    The Fear of God – What it is, and what is it is not, 1679

    The Greatness of the Soul and Unspeakableness of its Loss Thereof, 1683

    The Heavenly Footman, 1698

    The Holy City or the New Jerusalem, 1665

    The Holy War – The Losing and Taking Again of the Town of Man-1682

    The Life and Death of Mr Badman, 1680

    The Pilgrim's Progress from This World to That Which Is to Come, 1678

    The Strait Gate, Great Difficulty of Going to Heaven, 1676

    The Saint's Knowledge of Christ's Love, or The Unsearchable Riches of Christ, 1692

            

------------------------------------------------------------------------------------


                  LOUIS ZAMPERINI

           
Tun tum miropui te huang ve thungah chuan Olympic runner lar leh US Prisioner of War, a hnua mite fuihtharna thu sawitu ropui (inspirational speaker) ni ta LOUIS ZAMPERINI chanchin ve thung aw!

            Pian leh murna: Louis Zamperini hi Jan 26, 1917 khan Olean, New York-ah Anthony leh Louise Zamperini te inkarah a piang a. Kum 1920 khan Torrance, Calif. ah pemin Torrance High School-ah a lut a. A nu leh pa te hi Italy atanga US-a pemlut an nih avangin English chu Zamperini hian a thiam lo hle a. Hei vang hian amah aia lian zawk te’n school-ah an tiduhdah thei hle. Hei hi a pa in a lo hriat chuan Zamperini chu mahni inven dan leh midang beih let dan tactic a zirtir ta a. Chuta chin chu, ama sawi danin, tuman an ngam ta lova, a lo timi zek bawk si nen tlangval insual hrat takah a chhuak ta daih mai.

            “A hnu deuhah chuan midang a hneh leh hneh loh enchhin nan insual chu a hrat ta hle mai. Naupang sual tak atangin rawlthar sual tak a ni chhova. A luhlulin a tuarchhel a, a chak bawk si a kezungpui te chu a bung tep a, an thui zawm leh mai a, bawngkawlh han chhaih te chu a hrat hle bawk a. Insual a hrat em avang chuan a taksaah ser a tam em em a, a in kawkalh nuk mai a ni,” tiin USC News in ‘The Great Zamperini’ tih lehkhabu a tihchhuahah chuan an ziak.

            Chutianga buaina hrang hranga inhnamhnawih a hrat em avang chuan a unaupa chuan an sikul a intlansiak team-ah chuan a ziak lut ta a, Zamperini hian tha a ngah a, a tlanchak bawk em avang chuan a hlawhtling chho ta hle mai. Kum 1934-ah State Championship-a tel tur thlannaah record siamin mel 1 chu minute 4:21 chhungin a tlan thleng ta a. Kar khat hnuah chuan State Championship-ah Mel 1 chu minute 4:27 a thlengin a champion ta a ni. Hei vang hian University of Southern California (USC) atangin scholarship a hmuh phah a, kum 1936 Olympic, Berlin Germany-a neihah khan US Olympic team-ah 5000 metres tlan turin thlan anih phah ta bawk a ni.

            He Olympic-ah hian pariatna chauh nimahse a tlan hnuhnung ber (lap) ah a tlanchak thut a, second 56 chhung leka lap khat a tlan tak mai avang chuan ngaihsan a hlawh hle thova, Adolf Hitler-a meuh pawhin chibai a buk hial a ni.

            Hemi hnu hian kum 1941 khan Zamperini hi United States Army Air Force-ah a lut a, second lieutenant hna chelhin Bomb tihpuah leh kahchhuahna lam thawk turin Hawaii-ah dah a ni. Hetah hian thlawhtheihna B-24,  ‘Superman’ tia hming an vuah chu pek an ni a. He Superman hi hmelma ten an kahchhiat hnuah a zawn nan thlawhna dang pe lehin chu chu ‘Green Hornet’ tiin an ko leh a. He ‘Green Hornet’ hmanga thlawhna tla an zawn laiin an thlawhna khawl chhiat avangin tuifinriatah an tla a, a chhunga chuang mi 11 zinga 8 chu thiin Zamperini leh a thian te 2 chauh chu an dam  khawchhuak a, a bula thliarkar pakhatah in hleuh kaiin he thliarkarah hian ruahtui leh sangha hel eiin an nung a, ni 40 hnuah an zinga pakhat chuan a thihsan leh.

            Hetianga an nun tawk tawk lai hian sava chikhat Albatross chu manin a sa a tui loh em avangin sangha man nan te an hmang a, a hnuah chuan loh theih loh in an ei a tul ta. Shark kawlhsen pui puiin a bei reng a, Japanese bomber ten an rawn bei bawk nen thlipui na tak tak karah chuan Pathian hnenah tanpuina dilin an tawngtai ve chiam thin a ni.

            Chutianga hrehawm taka ni 47 ngawt chu hmuna an awm hnu chuan a damchhuak pahnih Zamperini leh Pilot Russel Philips te chu Japanese Navy te’n an man ta a. Nasa taka dawpin indopui tawp thleng khan Japanese Navy Camp, Ofuna-a tan in hrehawm takah Japanese ho chuan an hreng ta a. An chhungte chuan indonaa thi taah an ngai hial a ni. Mahse Japanese hovin an chhuah zalen takah chuan an khuaah hawin mipuiin an ngaisang hle a ni.

            Hetianga indona a tawp a a zalen tak hnu hian rilru lam hahna leh chumi nghawng hrisellohna neuh neuh chuan Zamperini chu a tlakbuak a. A nupuiin a nawr avang leh a rilru hahna hrang hrang avang chuan evangelist lar Billy Graham a rawngbawlna chu a chhim ve a. Hetah hian chhandamna changin zu ngawl a lo vei ngheh em em tawh chu a bansan a, Bible te chhiarin a vawikhatna atan Bible thu te chu a hrethiam ve ta.  Billy Graham-a chuan midangte fuih thar tur zawnga thusawi hna thawh turin Zamperini hi a buatsaih nasa hle.

            Zamperini a pianthar takah hian ngaihdamna chuan a rilru a hneh hle a. Prison camp-a amah tiduhdah tute  chu ngaihdam vek a duh a. Indonaa che bawra tak tak te chu hetih hunlai hian Sugamo prison, Japan-ah an la tan avangin kum 1950 khan Zamperini chuan he Jail hi tlawhin a testimony leh thuchah a sawi a, a tan hunlaia amah tiduhdah a sawisatu te chu a mal mal a kuahin a ngaihdam thu a hrilh leh vekin Pathian thu chah ngaihdamna thupui hmangin thuchah a sawi leh a. Hei vang hian a lo tanpui tawh thin te chuan chutianga a nun a thlakthleng chu mak an tiin ropui an ti a, Gideons hovin Zamperini-a sem tura an buatsaih Thuthlung Thar bu pawh lawm takin an lo dawngsawng a ni.

            Hetiang hian Indopui II-na laia a tanna hmun Jail hrang hrangte tlawhin Zamperini hian rawngbawlna a hmang kual thin a. Kum 81 anih tawh hnu kum 1998-a Nagano, Japan-a Winter Olympics an nghah tum khan Olympic meichher tlanpui turin Janpan ramah hian a kal leh a. Hetah hian  indopui laia a tanna hmuna amah tiduhdah nasa ber tu Matsuhiro Watanbe chu hmuha ngaihdamna thu hrilh a tum a, mahse a inthiamloh em avangin Watanbe hian Zamperini hi a lo hmu ngam lo a ni.

            Zamperini hian thusawi rawngbawl hna a pianthar atang hian a thawk chhunzawm ta char char a. Hmun hrang hrang a pawl leh kohhran intawh khawmnaah te thusawi tura sawm hlawh pawl tak niin Billy Graham-a rawngbawlnaah te, John Piper-a rawngbawlnaah te, Greg Laurie-a rawngbawlna hmun etc ah te thusawina hun a nei thin a. Indopui pahnihna hunlaia a tawnhriat tam tak te, Prisoners of War (indona avanga tang) anihna leh hmun hrehawm tak taka a tan chhunga a thil tawn hrang hrang te, an thlawhna a tlak hlima harsa tak chunga an dam khawchhuah dan te sawiin chung thu ngaihnawm tak atang chuan Pathian thuah inher lutin a thusawi te chuan mi a hneh hle thin a ni.

            Louis Zamperini hian an nuna a thil tawn hrang hrangte a ziahna lehkhabu pahnih hming in angin a tichhuak tawh a. A hmasa zawk hi Helen Itria nena an ziah dun ‘Devil at My Heels’ niin kum 1956 khan tihchhuah a ni a, he lehkhabu vek hi David Rensin nen ziak dun lehin kum 2003 khan tihchhuah leh a ni.

            ‘Seabiscuit: An American Legend’ ziaktu Laura Hillenbrand chuan Louis Zamperini chanchin hi ziakin he lehkhabu hmingah hian ‘Unbroken: A World War II Story of Survival, Resilence and Redemtion’ tih vuahin kum 2010 khan Random house chuan a tichhuak a ni. He lehkhabu hi a ngaihnawmin chhiartute rilru a hneh hle a, an hralh tha bawk aniang, New York Bestseller list-ah pakhatna niin Time magazine chuan kum 2010 chhunga lehkhabu chhuak zinga tha ber ‘Top Book of 2010’ atan a puang nghe nghe a ni.

            Hetianga mi ropui tak a nih avang hian chawimawina pawh a dawng nual a. Kum 2008 khan National Italian American Sports Hall of Fame, Chicago-ah a hming ziah luh a ni a. Apr, 2011 khan Azusa Pacific University chuan honorary degree, ‘Doctor of Humane Letters’ chu an hlan a. May 21 khan Bryant University chuan ‘Doctor of Humane Letters’ a hlan ve bawk. Kum 1960 daih tawh khan The Torrance Airport chu ‘Zamperini Field’ tiin a hming an thlak tawh a, Olympic leh Winter Olympic hrang hrangah meichher chhi kaitu atan an lo hmang tawh thin bawk a ni. Tunah hian a nupui fanau te nen Hollywood, California-ah an cheng mek.



__________________________


WILL GRAHAM


Tun tum chu nakuma Aizawla rawngbawlna rawn nei tur Will Graham-a chanchin ve thung aw

Sahuai chu sahuai vekin a thlak thin tih ang deuhin hemi te chhungkua hi mi tam zawk chuan kan hmel hriat awm e. Will Graham hi January 30, 1975 khan Longmont, Colorado, USA-ah Pathian thu hriltu ropui Dr Billy Graham-a tupa ni turin evangelist lar Franklin Graham leh Jane Graham te inkarah a piang a, a hming tak chu William Franklin Graham IV a ni. A naupanlai hun hi a nuta pahnih te leh a laizawnnu pakhat leh a nu leh pa te nen Boone, North Carolina-ah an hmang a. Kristian chhungkaw ropui taka seilian a nih angin naupangte a nih laiin Biak ina an inkhawmnaah a piang thar.

            Zirna : Zirna lamah pawh a tluang chho hle a. 1993 khan Watauga High School, Boone, North Carolina atangin High School a zo a. Kum 1997 khan Liberty University, Lynchburg Virginia-ah Bachelor of Science in Religion subject a la in a graduate. Kum 2001 khan Southeastern Theological Seminary, Wake Forest, North Carolina atangin Master of Divinity  degree a nei leh bawk aHonorary Doctor of Divinity chu Toccoa Falls College atangin a dawng bawk a ni.

            Rawngbawlna : Will Graham hian rawngbawl tura kohna hi Pawl hnih a zir kum atangin a dawng tawh a, kum 15a nih laia Billy graham Training Centre, Asheville, North Carolina-a thalai pual Youth Camp buatsaihah lutin Pathian rawngbawl tak tak tur in a in hlan ta a, heng a inhlanna ti hlawhtling tur hian a chunga kan sawi tawh ang khian Lynchburg-a Liberty University a lutin hemi hnu hian Southeastern Baptist Theological Seminary, North Carolina-ah a zir leh a, heta a zir lai hian Raleigh kohhran a pastor hna thawk tura ruat a ni.

            Kum 2004 atang khan Will Graham hian ni khat aw thalai te puala intawhkhawmna chu Canada-ah a huaihawt tan a. Tuna a rawngbawlna hlung ber Will Graham Celebration hi April, 2006 khan Leduc, Alberta, Canada-ah a nei tan a. Hemi hnu lawk hian Celebration programme hi US leilungah ngei a vawikhat nanGastonia, North Carolina-ah a nei tan bawk a ni.

            Rawngbawltu naupangte la ni mahse Will Graham-a rawngbawlna hi a tla tha thei hle a…….. A rawngbawl tak tak hun chhung hi la rei lo viau mahse North America-a rawng a bawl atang hian Will Graham Celebrations ah ringawt pawh mi 50,000 chuangin a thusawi an ngaithla tawh a, he programme atang te hian mi 1,600 chuangin Isua chu Lal leh Chhandamtua pawmin rinawmna thu an lo tiam pui tawh a ni

            Enge Will Graham Celebrations chu?: Khawvel sualna sang chho zelah thalaite zinga rawngbawlna nei a thalaite chu ohhran ban pawimawh tak an nih theih nana zirtirna pek chu a rawngbawlna tura ngaiin Will Graham hian a rawngbawlna pakhat chu a hmingah Will Graham Celebration tia vuahin April 7-9, 2006 khan Leduc, Alberta, Canada ah a tan a. Heng Will Graham Celebration te hi a hmun a zirin hming hran vuah an ni leh thin a, a hmasa ber pawh hi Wild Rose Celebrations tih a ni. Celebrations bik hi khawvel hmun hrang hrangah tum sawm lai an huai hawt tawh a, chungte chu-

Wild Rose Celebration                                      2006    Leduc, Alberta

Greater Gaston Celebration                           2006    Gastonia, N.C

Four Rivers Celebration                                   2007    Kentucky, US

Central Alberta Celebration                           2007    Red Deer, Alberta

Great Knox County Celebration                    2007    Gambier Ohio

Greater johnson County Celebration          2008    Burleson, TX

East Alabama/West Georgia Celebration 2010    Auburn, AL

Bicol Celebration of Hope                                2011    Bicol, Phillipines

Jersey Shore Celebration                                 2011     New Jersey

Nakuru Celebration                                            2011    Kenya

            Heng Celebration hrang hrangah te hian thalai tam thei ang ber hip khawm turin programme buatsaih ani thin a. Football Tournament, Concert, Rally etc te huaihawtin he Celebration a tel thalaite chuan heng programe hi chhimin a hnuah thu tha tak tak leh nun chawm tak tak te chu Will Graham-a hnen atangin an ngaithla zui leh thin a ni. Will graham Celebration in a tum ber chu thalai tam tak Kristian sakhua ngaihsak lo leh kohhran pawh ngaihsak lem lo te a tam thei ang ber Isua Krista hnena hruaia amah nen inzawmna thuk tak an neih theih nana tanpui a, kohhran ban pawimawh tak an nih theih nana training pek te a ni.

 A pa a ngaisang : Will Graham hian a idol chu a pa leh a pu an ni tih a sawi a. “Ka pa hi naupangte ka nih laia Isua hnena min hruai thlengtu a ni. Kan harsatna hrang hrangah ka pa hian min puih a in huam reng a, discipline khauh tak, hmangaihna in a hual vel hnuaiah min enkawl seilian a. Pathian mi hriat pasal tha tak anih avang hian amah hi ka en tawn tlat thin,” tiin a pa Franklin Graham, CEO Samaritan’s Purse chungchang chu kumin Father’s Day khan a sawi.


--------------------------------------------------
DAVID BRAINERD


David brainerd hi April 20, 1718 khan Haddam, Connecticut, USA-ah a piang a, a pa chu Connecticut legislator Hezekiah niin a nu chu Dorothy a ni. An unau hi pakua niin a nu leh pa hian kum 14 leh kum 19 anihin an thihsan ve ve a, hei vang hian a u Jerusha bulah East Haddam-ah a insawn a. July 12, 1739 khan piantharna changin a ram leh a felna zawn hmasak a Pathian faka chawimawi duhna lian tak a nei chho ta a ni.

            Hemi hnu hian Yale University-ah zirna sang zawk bei turin a in ziak lut a. hetih hunlai hian damlohna in tlak buakin a khak chu a thi thin a, (hei hi T.B. niin rin a ni) hei vang hian a zirna pawh hun engemaw chen a chawlhsan nghe nghe. Yale-a a let leh hnu chuan zirtirtu leh thuneitu ten Pathian lam an ngaihsak tawk loh avang leh chhan dang dang vangin Yale University zirtirtu te leh zirlai te inkarah inhmuhthiam lohna a lo inmung nasa hle a. Hei vang hian he college zirtirtu leh thuneitu te sawisel reng reng chu a vawihnihnah hnawhchuah tur tih dan an lo siam a. He dan an siam ni hian Yale University thuneitu te chuan an mahni lam tang nia an hriat, hetih hunlaia mi lar tak Jonathan Edwards chu thusawi turin an sawm a, mahse Jonathan Edwards chuan tan a hnekin zirlaite lamah a tang ta hlauh mai a, David Brainerd pawh chuan an zirtortu te chu vawi hnih lai a sawisel ve tak avangin hnawhchhuah a ni ta a ni.

            Hei vang hian David chu a lungngai hle. A chhan chu Connecticut huam chhunga Pastor hna thawk tur chuan Yale emaw Havard atang emaw a an graduate a ngai a, chu chu a thei dawn tak loh vang a ni. Hetiang anih avang hian Brainerd chuan a rilru siamin Missionary hna thawk turin a inpe ta a, Nov 25, 1742 khan Scotland for Propagating Christian Knowledge hnuaiah Red Indian ho zinga rawngbawl turin a thawk chhuak ta a ni.

            David hian hnam kawlhsen tak Red Indians ho hi a vei hle a. Hetih hunlaia kohhran hruaitute chuan chhandam tur thlarau pawh Indians ho hian an nei ve ring lo hial khawpin an vei lova. Mahse a thil vei chuan a ur thlu ngang a niang April 1 1743 khan David chuan Kaunameek-a Red Indians ho hnenah rawngbawlin a chhuak ta a ni. A hna tir lamah chuan heng Indians ho pual hian sikul dinin Sam ziak chu an tawngin a lehlin sak bawk a. Hetianga a thawk tui tan dawn chauh amaw tih lai hian Pennsylvania-a Delaware Indians ho zinga thawk tur a tih a ni leh a, heta a thawh lai hian New Ark Presbetery chuan pastor atan a nemnghet a. Kumkhat vel lek a thawh leh hnuin a rawngbawlna hlawhtlinna ber New jersey-a Crossweeksung-ah a in sawn leh ta a ni.

            He hmuna a awm hnu kum khat lekah chuan Crossweeksung-a Red Indian kohhran chuan member 130 chuang a nei ta mai a, a rawngbawlna chu a hlawhtling a tih loh theih loh. Hetih hun lai hian Mission field hawsan a Pastor hna thawk tura sawmna tam tak a dawng a, heng te hi David Brainerd chuan hnawl vekin Red Indians ho zinga rawngbawl chu a thlang ta zawk a ni.

            Indian ho zinga a rawngbawlnaah hian harsatna tam tak a tawk a. Harsa taka heng hnam mawl ho tawng zir chawp chunga huphurh taka a luhchilh rual hian a hnenah Pathian hnathawh lo thlengin Indians ho hian ‘Pathian Zawlnei’ tiin an sawi thin. Brainerd hian an tawnga Bible thenkhat a lehlin bakah khawlai leh Indianhrang hrang te hnenah te Pathian thu a hril thin a ani.

            America ram lo luahhmasatu, hnam kawlhsen tak Red Indians thenkhat chuan David Brainerd hi thah tumin an veh ru fo thin a, mak tak maiin Pathianin a veng zel thin. Tum khat chu a puan ina tawngtai tura a thing thi chu thah tumin an veh a, Indians hovin an va bihthlak nak chuan a tawngtaina sir a rul chukna tak Rattlesnake in a mei ti nghawr a, a bul maia a lo ding ur ur chu an va hmu a, a hmai bulah te chuan chu rul chuan a lei te a chhuah zoh zoh a, a tawngtai zawh chuan chu rul chu a tleng bo leh mai tih an va hmu a. Heta tang hian Indians hovin an hlauh em  em Rattlawsnake meuh pawhin a chuk ngam loh niin an hria a,heta tang hian David Brainerd chu an ngaisang ta em em a ni.

            David hi a thawkrim hle a. Indians ho awmna hmun hrang hrang chu sakawr hmangin khaw chhia pawh sawi lovin a fangkual a Pathian thu a hrilh thin. Mahse Yale university-a a zirlaia a natna T.B. chu lo chhuak lehin chu chuan a rawngbawlna a ti thuanawp hle a, November 1746 atang phei chuan rawngbawl hna a chawlhsan hialin in enkawl turin Jonathan Dickinson-a hnenah a awm ta a. Reilo te hnuah Northampton. Massachussets ah zinin Dr. Jonathan Edwards-a hnenah in enkawl turin a awm leh a. Hetah hian Jonathan Edwards-a fanu Jerusha Edwards chuan a enkawl thin a, ani nen hian an in ngaizawng ta hial a, mahse a hriselna that loh avangin an innei thei lo a ni. Chutianga thih ngam khawp rei tak a natna atawrh hnu chuan October 9, 1747 khan kum 29 mi niin rim taka rawng a bawlsak thin Lalpa hnenah a chawl hlen ta a ni.

            A thih hnu hian amah enkawltu Dr jonathan Edward chuan a rawngbawlna chanchin leh a thusawi hrang hrang te chu lakhawmin lehkhabuah a siam a a hming atan An Account of the Life of the Late Reverend Mr. David Brainerd’ tiin a vuah a. he lehkhabu hian mi tam tak rilru a hnehin missionary ropui tak tak Henry Martin, Jim Elliot, Adoniram Judson etc te chuan he lehkhabu vang hian Missionary a kal duhna rilru an put phah hial ni a sawi a ni.



David Brainerd hi Yale University chuan hnawtchhuak mahse missionary ropui tak anih chhoh avang leh an ngaihsan em avangin a hming chawiin Brainerd Hall chu an campus ah an sa hial a ni.

David Brainerd hian kum sarih chhung chauh rawng a bawl hman.

Second Great Awakening  laia evangelist lar tak James Nrainerd taylor kha David-a cousin a ni.

David Brainerd-a thlan hi Northampton-ah a awm.

A rawngbawlna a a hrisel lohna leh harsatna hrang hrang a tawh te leh Pathian nena an inzawmna chungchang The Memoirs of David Brainerd chu tihchhuah a ni bawk.

Hawaii rama missionary lar tak David Belden Lyman (1803–1868) khan mi tam tak te tih angin a fapate pahnih hmingah David Brainerd a hming chawiin David Brainerd Lyman tiin a phuah ve ve
           
           
            -----------------------------------------------------------------------------------


           James Hudson Taylor

Missionary ropui Hudson Taylor hi Barnsley, Yorkshire, England-ah May 21, 1832 khan James Taylor leh Amelia Hudson te inkarah a lo piang a. A pa hi Methodist kohhran a thuhriltu thin niin Kristian chhungkua atanga seilian nimah se a tleirawl chhoh lai chuan sakhaw lam a ngaihtuah lo hle a. Kum sawmpasarih a tlinin evangelist thenkhatin Bible tracts an sem a Pathian thu inziak a chhiar fuh atangin a piangthar a. Hetih hunlai hian Baghdad, Iraq-a missionary party member Dr Edward Cronin nen intawngin a ni hian China rama Chanchin Tha tul zia leh missionary ten khawvel hmun hrang hranga rawng an bawl dan a lo hrilh a, chu chuan a rilru a hneh hle a. Tichuan December 1849 khan China rama Missionary hna thawk turin a rilru a siam ta a.

            China rama a kal hma hian Taylor hian midang hnen atangin Walter Henry Medhurst-a ziah China:Its State and Prospects’ tih lehkhabu chu a hawh a, hemi hmang hian China ram leh a chengte chanchin te, an tawng tlanglawn ber Mandarin leh Greek, Hebrew leh Latin tawng te a lo zir nasa hle tawh a ni.

            Kum 1852 atang khan a rawngbawlna atan a pawimawh dawn tih hriain Royal London Hospital-ah damdawi lam a zir a. Hetih hunlai hian China rama Civil War thlen lai niin hei hian Chanchin Tha hrilh kawng nasa takin a hawng niin Karl Gutzlaff chuan a report a, hemi nghawng zelah Chinese Evangelisation Society chu din a ni a, Hudson taylor pawhin a lo suangtuah lawk ang ngeiin China rama he society Missionary hmasa ber nitur hian a inpe ta a ni.

            China lamah: Damdawi lam a zir chu a zir zawh fel hman lovin Sept 19, 1853 khan Hudson taylor chuan China a pan a. March 1, 1854-ah Shanghai thlengin a thlen kum hian tualchhung buaina nasa tak a thlen avangin hna engmah a thawk thei lo. 1855 atag chuan hmun hrang hrangah Pathian thu sawiin a vak kual tan ta. A rawngbawlnaah hian Over Coat dum lianpui a hak thin avangin ‘ramhuai dum’ tiin an lo ko thin a, a thlawnin damdawi te chu sem bawk mahse a rawngbawlna pawh a tla tha lo hle. Hei vang hian anmahni inchei anga inchei chuan rawngbawlna a tlak that beiseiin a chalsam zawng zawng a ziat kawlh vek a, an thawmhnaw ang inbelin rawng a bawl ta a, Shanghai-a a awm lai hian Chinese naupan Hanban-a chu a enkawl bawk.

            Hetih lai hun hian William Chalmers Burns, English Presbyterian Mission tirh chuan Shantou-ah rawng a bawl ve tan a, William-a hi Taylor hian a han pui ve zawk a, a puih hlan hian Shanghai-a a damdawi dahkhawlna in chu a kang a, damdawi chu a kangral vek a, a zinchhuahnaah suamhmangin an suama, a neih zawng zawng an laksak vek bawk a, hei hian a rawngbawlna a tibuai hle.

            Tichuan, indinthar leh \in Shanghai atangin 1857 khan Ningbo-ah a insawn a. Hetih hunlai hian amah tirtu Chinese Evangelisation Society ah chuan buaina a awm avangin George Muller chuan Hudson taylor hi lehkha thawnin he society atanga indang a a thawhpui John Jones nen anmahni puala thawk mai turin a rawn a. Chu thu chu zawmin Hudon Taylor leh John Jones te chuan ‘Ningpo Missions’ dinin Chinese mi pali Ni Yongfa, Feng Ninggui, Wang Laijun leh Qiu Guogui te chuan an rawn zawm ve nghal a ni.

            Hudson Taylor hian kum 1858 khan London Missionary Society hnuaia missionary Rev Samuel Dyer-a fanu Maria Jane Dyer chu nupui atan a nei a, an nu hian China rama hmeichhe missionary hmasa ber MaryAnn Aldersey-i’n Chinese hmeichhe sikul a din Ningbo-ah a  thawk ve thung a ni. Taylor leh Maria te hian nupa an nih angin fachhawm atan Tianzi chu an la a, kum 1858 vek khan naute neiin hei hian a thihsan leh thuai a, kum 1859-ah Grace chu nei lehin ani hi chu a damchhuak a, Grace-i pian hnu hian Sr William Parker-a din Ningbo khuaa damdawiin chu an nupa in an enkawl chhunzawm ta a ni. Damdawiin an enkawl lai hi Hudson Taylor chuan a laizawnnu Amelia Hudson hnena a lehkhathawnah hetiang hian a ziak,

            “Pound sangkhat nei ila, China tan ka hlan ang. Nunna sangkhat nei ila, China tan ka hlan ang, China ringawt nilovin Chinese miten Isua an neih theih nan. Pathian tan hian tih lutuk a awm thei dawn em ni? A lutuk thlengin kan chhandamtu hlu tak tan hian kan ti thei angem?”

            Hudson Taylor chu a hriselna lam a that loh avangin an chhungin Englang ah kum 1860 khan furlough-in an haw a. An rual hian Bridge Street Church, Ningbo ami tlangval pakhat Wang Laijun chu an hruai tel ve a, a ni hian Bible lehlin lamah Hudson taylor hi a pui nasa zui hle a ni.

            England-a an cham chhung hian British and Foreign Bible Society bultumin Frederick Foster Gough nen Thuthlung Thar bu chu Mandarin tawng(Roman Script hmang) a lehlin hna an thawk a, hemi chhung hian damdawi leh nauchhar lamah Diploma Course chu Royal College of Surgeons hnuai atangin kum 1862 khan a zo bawk. A nupui Maria-i puihna in kum 1865 khan China ram tul zia ziahna lehkhabu China’s Spiritual Need and Claims chu an tichhuak leh a. He lehkhabu vang hian mi tam takin China lamah an rilru an seng a, volunteers tam tak luh phah in heng zingah hian missionary ropui tak James Joseph pawh a tel nghe nghe a ni.

            HEtih rual hian British Isles-a kohhran hrang hrang tlawh kualin China ram tulzia chu a auchhuahpui zel a, Newgate Prison-ah Chaplain in a thawk lailawk bawk. Hetih hunlai vek hian Metropolitan Tabernacle pastor, mi ropui tak Charles haddon Spurgeon nen in tawngin ani nen hian rawngbawlna lamah an in pui tawn nasa hle a ni.

            England-ah hian an fa dang Herbert, Frederick, Samuel leh jane te an nei leh a. June 25, 1865-ah Taylor chuan China rama rawngbawl tu tur society din anih theih nan Pathian hmanrua atan a in pe pumhlum a, Pathian a kar a ni. Tichuan a hnu lawkah William Thomas Berger nen China Inland Mission dinin kum khat hnuah chuan China rama rawngbawl turin Missionary 21 an la a, Ponud 2,000 chuan ang tuak ngah hman bawk. 1866 khan Taylor chuan Occasional paper of the China Inland Mission chu tichhuakin hei hi China Millions tia hriat zui a ni.

            England rama kum 5 chuang zet rawng an bawl leh hnuin May 26, 1866 khan China a let leh turin England an chhuahsan leh ta a, tluang taka thla li chuang lawnga an zin hnuin Shanghai chu Sept 30, 1866 khan an thleng leh ta a ni.

            Hemi tum hian Missionary tam tak an hruai tel ve avang leh chinese ho inthuama an inthuam vek avangtein China Inland Mission chuan sawisel a hlawh chho tan a. 1868-ah phei chuan an Mission hmunpui Yangzhou ami chu run a ni a, a runtu te hian an rawk bakah an hal chhe nasa hle a, mahse tumah an thi lo. heng British mi te an run avang hian helai hmuna Royal Navy lo thleng hlim te chuan an anmahni runtu te chu an bei let a. Hetih rual hian British parliament lamah chuan China Inland Mission-in China tualchhung buaina an thlen avangin China rama Missionary zawng zawng thawn haw tura nawrna te pawh a awm hman hial a ni. Mahse heti chung hian Yangzhou-ah rawngbawlna chhunzawm zelin kum dang zawng aia tam ringthar an nei hial zawk a ni.

            Kum 1870 chu Hudson chhungkaw tan chhiat kum a tih theih hial awm e. An fate pathum chu loh theih lohin England ah thawn haw a ngai a. Hemi  kum July thla hian an fapa Noel chu a piang a, a nu Maria hrisel lohna avangin karhnih hnu lekah a thi leh mai a. Chumi atanga ni tam a ral hmain Hudson Taylor-a nupui Maria pawh chu Cholera vangin a thi zui ve leh bawk. Hei hian Hudson Taylor-a a nghawng nasa em em a, a hriselna pawhin a tawrh phah hial avangin England ah a haw leh phah a ni.

            England-a a haw leh hnu hian missionary tho Jane Elizabeth Faulding nan an innei leh  a, 1872-ah China-ah let lehin hetah hian an fa hmasa ber phir chu Elizabeth hian kum 1873 khan Nanjing-ah a hring. Hemi kum vek hian loh theih lohna avangin England-a an fa te enkawltu leh an Mission Secretary thih avangin England-ah an haw leh.

            Kum 1874 ah chuan lawngleng hmanga a chetsual avangin a zeng ti tih a, heti chung hian missionary 18 chuang an mamawh thu appeal a siam a, a dam chhuah hnu kum 1876 khan missionary 18 te nen China-ah an let leh. England-a a cham chhunga China ram tulzia a sawi hian mi tam tak hnehin hetih hunlaia Cricket khel thiam hmingthang Studd family pawh a hneh hle a, an chhungkua ami Cricket khelthiam lar taj Charles Studd chu Cambridge University-a a thiante paruk nen China rama missionary hna thawk turin an inpe ve hial a ni. Hudson hian China ram laili lamah ram zauh zelin Mission station engemawzat a din belh a. Sept 13, 1876-a Britain leh China sawrkarin Chefoo Convention an signed hnu phei chuan rawngbawlna kawng zauzawk in  hawngin China ram laili lama rawngbawl zel phalsak anni a. hemi behchhan hian hmeichhe missionary engemawzat lakbelhin kum 1881 khan China Inland Mission hnuaiah missionary 100 chuang an awm tawh a ni.

            Kum 1883-ah England-ah let lehin China ramin missionary a mamawh em avangin missionary dang a lak belh a. Hemi hnu hian CIM hnuaiah hian missionary 225 thawkin kohhran 59 lai an din tawh a ni. Kum 1887 ah missionary 102 an lak belh leh a, 1888-ah missionary 14 chu US lama  China ram tulzia a tlangau pui atangin an neih belh leh bawk.

            Kum 1899- 1902 inkar khan Chinese hovin ramdang miin an ram hneh chhuh a an ram an awp duh lohna leh Kristian sakhua thehdarh dodalna Boxer rebellion (Tualchhung Buaina) chu an chawk chhuak a. Hei hi Mission Society hrang hrang leh missionary ten an tuar a, tam takin an thih phah a ni. Chu chuan Taylor pawh a ti hnual ngei mai. China Inland Mission hnuaia missionary 58 leh an fate 21 chuang chu thah an ni a. He buaina hi Sept 7, 1901-a Boxer Protocol signed chuan ti tawpin chhiatna tuarte hnenah zangnadawmna pek an ni hlawm a. Mahse heng tanpuina sum te hi Isua Krista dawh theihna leh ngilneihna lantir nan Hudson Taylor hian an pawl China Inland Mission tan pakhatmah a la duh lova. Hei vang hian thenkhatin sawisel mahse British Foreign Office, Beijing chuan an ngaisang hle ani tih entir nan CIM hnenah hian pound 200 lai an pe ta tho a, Chinese mi tam tak pawhin Taylor-a ngaihdan chu an ngaihsan phah hle.

            Hun tawp lam: Hudson Taylor hi hrisellohna hrang hrangin a tlakbuak avangin CIM rawngbawlna atang chuan chawlin Switzerland-ah in enkawl turin a nupui nen an awm a. Hetah hian kum 1904 khan a nupui Jennie chuan a thih san. Tichuan kum 1905 khan a vawi 11 nan China ramah a let leh a, theih tawka rawngbawl pahin Yangzhou leh Zhenjiang leh khawpui dang te fang kualin Changsha-a khuaa a awm laiin a in a a lehkha chhiar chu June 3 1905 khan a thi ta a ni. A ruang hi England-a phur let lovin Zhenjiang khua a a nupui hmasa Maria-i ruang bulah an zalh ta a ni.
           
           
           



Adoniram Judson
Tun tum mi ropuite huangah chuan request kan dawn angin Burma rama Chanchin Tha thlen tu, missionary ropui Adoniram Judson-a chanchin hi tawite in i han bihchiang dawn teh ang.
            Adoniram Judson hi August 9, 1788 khan Malden, Middlesex County, Massachusetts, USA ah a lo piang a, a pa hi Adinoram Judson Sr. niin a nu chu Abigail-i a ni. A nu leh pa hi Kristian tha tak leh kohhran hruaitu an nih angin Judson-a pawh hi a naupan lai atangin an kai hruai tha hle a, Kristian naupang tha tak a ni.
            Kum 16 a lo tlin chuan College kal turin College of Rhode Island & Providence Plantations-ah a inziak lut a, kum 19 a nihin a graduate. He college-a a luh lai hian thian nghet tak mai Jacob Earnes nen an inchhar a, Jacob Earnes hi Kristian sakhaw rindan pawm lo tu niin chu  a rindan chuan Judson-a chungah nghawng nasa tak a nei a, a naupan lai atanga a rinna chu paihin a thianpa Jacob-a ngaihdan chu a tawmpui viau hman a. Mahse a thianpa Jacob chuan damlohna avangin a thihsan thut mai a, chutia Kristian atanga Skeptism-a hruaichhuak tu a thianpa Jacab a thih tak avang chuan a rilru a buai hle a, Kum 1808-a Andover Theological Seminary a chhim tum chuan a rindan chu a diklo ani tih a hmuchhuak a, inlamletin a nun Pathian hnenah a hlan ta a, hei hi missionary atana a inpekna chuan a chhunzawm a ni.
            Kum 1810 khan Judson hian Andover zirlai zinga ramthim vei pawl pakhat ‘The Brethren’ chu a zawm a, heng Andover-a zirlaite hi America-a missionary pawl hmasa ber din tur a hmala tu ber niin Judson hian he pawla a tel lai hian Asia ram a vei hle a, milem bia tam tak an la awm avangin Chanchin Tha mamawh ber ram niin a ngai thin. Tichuan ‘The Brethren’ chuan mission pawl din turin Congregation Church’s General Association hnenah dilna an thlen a, kum 1810-ah chuan an dilna chu remtihsak niin American Board of Commisioners for Foreign Missions (ABCFM) chu din a ni ta a ni.
            Sept 19,1811-ah Judson chu ABCFM chuan khawchhak lama missionary hna thawk turin an la ta a, a senso leh amah chawm hna hi Congregational Church chuan an thawk dawn a ni. Hemi hnu lawk hian nupui atan Ann Hasseltine chu Feb 5, 1812-ah a nei a, an inneih tuk chuan Tabernacle Church, Salem-ah tirchhuahna hun hman niin Feb 19, 1812-ah chuan ‘Caravan’ lawng hmangin Luther Rice, Samuel leh Harriet Newell leh a nupui Ann Judson te nen chuan khawchhak panin an chhuak ta a ni.
            Hemi tuma an zin chhuak hi India rama rawngbawl tum an ni a. Calcutta chu June 17, 1812-ah thlengin lawnga a zin chhung hian Baptisma chungchang a zir nasa hle a, a zirna atangin Isua zirtirna pawm dawn chuan hnimphum ngeia baptisma chan tul nia a hriat avangin Sept 16,1812-ah a nupui nen chuan Baptist thurin pawmin William Carey-a thawhpui William Ward chuan hnimphum ngeiin baptisma a chan that tir leh a ni.
            Hetih hunlai hian India rama roreltu British thuneitu te chuan missionary ten Hindu ho chanchin tha hrilh chu an lawm lem lova, chuvang chuan rawngbawlna tur hmundang dapin July 13, 1813 khan Burma panin an chhuak ta a, an kalkawngah hian a nupuiin an fa hmasa ber a hring nghe nghe.
            Judson hi Baptist-a a inpek tak avangin United States a Baptist kohhran te missionary tirh angin a thawk chhunzawm ta a, a kalpui Luther Rice erawh chu a hriselna a that loh avangin America ah a let leh a, William Carey-a’n a kawhhmuh angin Baptist kohhran hnuaiah Foreign Mission an din ta a, hei hi American Baptist Missionary Society lo din chhuahna a ni chho ta a ni.
Burma lamah: Burma ram hi Buddhist ram anih angin Kristian a inleh tir chu thil harsa a ni dawn tih Serampore-a an awm lai hian Judson chu hrilh a ni a. Tichuan Judson chuan Burmese tawng chu a zir ta ngat ngat a, zirtirtu ruaiin nikhatah darkar 12 a zir thin a, tawngthei tur erawh chuan kum thum zet a bei thung a ni. Tawng a zir chhung hian an hnampui tumah an hmu lova inkhawm pawh a buatsaih mai ngam lo.
            Judson hian Burma tawng grammar-a dah leh Chanchin Tha Matthaia ziak Burma tawnga leh chu kum 1817 khan a zova, Serampore atangin  Printing Press thawn a ni a, hemi enkawl tur hian missionary printer George H. Hough leh a nupui chu lokal telin Burma rama khawlchhut hmasak ber tichhuakin Matthaia ziak chu copies 800 an chhu chhuak a ni. Kum 1818 atangin inkhawmna tur mau hmangin in a sakah chuan thu a hril tan a, April 1819-a inkhawm a buatsaih tum chuan mi 15 an lo kal khawm a, an phur vaklo tih a hre na a, chanchin tha chu a hrilh zel thova, tichuan thla hnih hnu a Burmese mi piangthar hmasa ber Maung Naw, 35, chu Baptisma a chantir ta a ni. kum 1822 thleng hian mi 18 in baptisma an chang leh a Burma a thlen atanga kum 10 na kum 1823 ah chuan Judson chuan Thuthlung Thar bu pum chu Burmese tawngin a let zo hman tawh a ni.
            Harsatna : Kum 1824-ah chuan Burma-in Assam leh Bengal lama ram zauh an duh vang leh British hovin an sumdawnna zauh zel an duh avangin First Anglo-Burmese War chu a thleng a. Burma rama mingo reng reng chu enthlatu a ngaiin Judson pawh hi tan in hrehawm tak Ava leh Aung Pinle ah te thla 17 chhung tan tir a ni a, a tan chhung hian fa 2 nei leh hmanin indo a tawp a, Judson te pawh chhuah zalen niin Oct 24, 1826-ah a nupui Ann hian a thihsan a, thlatuk hnuah a fa nausenin a thihsan leh bawk. He indo tihtawp nana inremna thuziak hian Missionary te tan kawng a hawng nasa hle a, kohhran member pawh pung chho zelin 1826-ah Burmese pastor hmasa ber Ko-Thah-a chu Judson hian a nemnghet ta a ni.
            Karen ho zingah: Kum 1827-ah Judson cuan Burma hmar lama Karen hnam te a luhchhuah a, Karen zinga rawngbawl tura lut hmasa ber a ni. Helai hmuna a rawngbawl chhung hian misual tawrawt tak tak ten piantharna an chang a, rawngbawlnaah an pui nasa hle. Salween lui zawh chhovin rawng a bawl zel a, a hunawl neih chhun chhunah Bible bu pum chu Burmese tawnga lehlin hna a thawk pah a, 1834-ah zovin kum 1835-ah Bible pum chu Burmese tawngin a tichhuak ta a ni.
            Hemi kum vek hian a rawngbawl pui George Boardman-a thihsan a nupui Sarah Hall Boardman chu nupui-ah a nei leh hnuah Sarah pawh hian a thihsan leh.June 2, 1846 ah a nupui pathumna Emily Chubbuck chu a nei leh a, ani nen hian fanu an nei leh. Tichuan thahnem ngai taka rawng a bawl laiin chuap natna a nei tih hmuh chhuah a ni a, doctor ten a tihdam nan lawng hmanga zin turin an ti a. Tichuan lawnga a chuan laiin Apr 12, 1850 khan kum 61 mi niin a boral ta a, a ruang hi Bay of Bengal tuipuiah vuiliam a ni ta a ni.
           

Facts:
* Burma-ah hian Judson hian kohhran member 100 chuan awmna a din hman a, Bible letling zovin ringtu 8,000 chuang a siam hman a ni.
* July thla apiangin Myanmar-a Baptist kohhran te chuan ‘Judson Day’ an hmang ziah.
*Tuna Yangon University khi kum 1920-a din a nih khan Judson University tih a ni.
*Judson hian Burmese-English Dictionary hmasa ber a siam.
* USA ah khuan Baptist kohhran, Judson-a hmingpu a din hi 36 chuang a awm.
* Indopui Pahnihna a US liberty ship SS Adoniram Judson kha amah chawimawi nana phuah a ni.


DAVID LIVINGSTONE

            David Livingstone hi March 19, 1813 khan Blantyre, South Lanarkshire, Scotland-ah a lo piang a, a pa chu Neil Livingstone niin a nu hi Agnes a ni a, an unau hi pasarih an ni. David hi a naupan laiin la kaihna hmunah a thawk thin a, ramthim han vei em emna pawh a nei lem lo. Mahse a nu leh pa ten an tawngtai sak nasat avangin kum 20 a tlin chuan a piangthar ta a. Hetih hun lai hian China rama rawngbawl tul zia chu a rilruah a lian hle a, mahse China-a rawngbawl tur a kal an tlem hle si. A rawngbawlna atana lehkha zir zelin a lo tlangval chhoh chuan Glassgow-a Anderson College-ah Theology, Greek leh Medical class a kal a, Sept 1832 ah London-ah kalin Missionary atan a in pe a. Vanneihthlak takin London Missionary Society chuan an lo thlang hlauh mai a. Missionary hna chak zawka a thawh theih nan British and Foreign Medical School,-ah a zir zawm a, tichuan Nov 1840 khan Faculty of Physicians and Surgeons hnuaiah degree a nei ta a ni. Livingstone hian a rilruin China rama kal rilruk hle mahse hetih hunlai hi Opium lama sumdawnna hluar lai a nih avang leh Africa rama missionary Robert Moffat-a’n Africa ram chanchin a sawi chuan a rilru a hneh hle avang chuan a rilru chu Africa lamah a sawn leh ta zawk a ni.
            Tichuan, December 8, 1840 khan Algoa Bay England atangin a rawngbawlna tur Africa ram panin Lawngin a zin chhuak ta a. Kum 20 kaltaa Robert Moffat-a lo din Africa rama Mission Station Kuruman, Bechuanaland chu July 31, 1841 khan a thleng a. Kum hnih chhung chu Africa ram chanchin zirin hmun hrang hrangah a zin kual a, Explorer ropui a ni tih hi phat theih a ni lo. Explorer leh Missionary Doctor a nih pah bawk avangin henglaia Africa hnam ho nen hian an in pawh hle a, tidamtu anih avangin an nel hle a ni.
            Kum 1843 khan London Missionary Society phalnain Mabotsa-ah Mission Station thar a hawng a, helai hmunah hian rawngbawl tak takna chu a tan a ni. Kum 1845 khan a rawngbawlpui Robert Moffats-a fanu Mary Moffats chu nupuiah a nei a, a ni nen hian fa paruk an nei. Mary nen rawngbawlna zau zawk beih tuma hma nalak laiin thikthu vangin Mabotsa atang hian hnawhchhuah an ni a. Heta \ang hian Bakwains khawpui Chonuane ah an insawn a. He khaw lal Sechele chuan Livingstone hi a ngaina hle a, Kristianah a inpe ve hial a, a hnuah phei chuan rawngbawltu tha tak a ni chho nghe nghe.
            Hemi hnu hian khaw kheng nasa tak avangin kum 1847 khan Kolobeng-ah an insawn leh a hetah hian David-a rawngbawla hmun hrang hranga rawngbawla a chhuah hlanin naupang te tan a nupui Mary chuan sikul a siam ve thung a.Kolobengah pawh hian lui zawng zawng kang vek khawp a khua a khen avang in Missionary neih thlahlel em em tu Makolos khuaah insawn an tum leh a, mahse a rawngbawlna hmun hrang hranga a nupui fanau te hruai ve zel a buaithlak em avangin David chuan a nupui fanau te chu ngai tak leh thlahlel tak chungin kum 1849 khan a England-ah a thawn haw ta a ni.
            David Livingstone hian African hnam mawl tak tak te hi lehkha a zirtir bakah, ranvulh dan tha zawk te, lo (leilet) neih dan tha leh hlawk zawk te, insak dan te, thianghlimna kawngte a zirtir a. Doctor anih angin henglai hmuna natna hluar tak Malaria enkawl nan Quinine leh Julap(kawthuahna) a chawhpawlh chu a hmang thin a. Pathianin mal a sawm bawk a, he damdawi hi an ngeih hle a, an bawlpu te pawhin an zah a, an ngaina hle a ni David Livingstone hian African ho sal atan man a hralh an ni thin chu a dodal nasa hle a, tih tawp a nih theih nan hma a la nasa in a tawngtai nasa hle a ni.

Victoria Falls- David Livingstone hi mingo zinga he tuikhawhthla hmu hmasa ber tu a ni
 Ram thar zawng mi (Explorer): David Livingstone hian chanchintha hril pahin Africa ram a fang a, thil thar tam tak a hmuchhuak a, explorer ropui tak a ni. Khawkheng vanga Kolobeng mission khar anih hnu khan Africa hmarlam panin a zin chhuak a, hetah hian River Zambezi-a tuikhawhthla ropui tak Mosi-oa-Tunya chu hmuchhuakin a hming atan Victoria Falls a vuah nghe nghe. Missionary hna a inpumpek aimahin Africa ram pilril tak tak vah chhuah a rawngbawlna atana kawngsial chu a kohna dawn ni a a hriat avangin leh society lamin exploration hna chawlhsan tura thu an pek si avangin London Missionary Society nena an thawhhona chu a ti tawp ta a ni. David hian kum 1853- 1856 khan Africa khawthlang Atlantic Ocean kam Luanda (Angola) atangin khawchhak Indian Ocean kam Quelimane (Mozambique) thleng a fangchhuak a, 1858-1864 inkar chhungin Shire lui leh Ruvuma lui ruam a fangchhuak leh bawk. Tin British sawrkar ruahmanna angin kum 1858-1864 chhung khan Zambezi Expedition chu a nei a he expedition neih pah hian Lake Nyasa(Lake Malawi) chu kum 1858 khan a hmuchhuak a, Chilwa lui pawh 1859 ah a hmuchhuak bawk. Hemi hnu hian khawvela lui sei ber Nile hnar zawng turin a thawkchhuak leh a, mahse a hlawhchham. Hlawhcham mahse Lake Ngami leh Lake Bangweulu te leh lui hnar dangte a hmuhchhuah phah tho va, a hnu zelah a tangkai zui hle a ni.
"Dr David Livingstone, I Presume"- Stanley
            Hetianga Nile hnar a zawn beidawn hnu hian Livingstone-a chu natna tam takin a tlakbuak avangin khumbetin a na a, hemi chhung hian London lam nen an in biakpawh theih loh avangin a chanchin hi kum 6 chhung hriat a ni lova. Hei vang hian New York Herald chanchinbu chuan amah zawng tur hian Henry Morton Stanley chu a tirchhuak ta a. Stanley hian a damloh avanga cher chhe tawh tak David Livingstone hi kum 1869 khan Ujiji khuaah han hmuchhuak a. A damloh avanga a chauh chhiat taw hem avangin Stanley hian David hi haw turin a thlem a, mahse David hian a hnial fithla thak.
            A hun tawplam kum 4 chhung hi damloin hun a hmang char char a, tichuan May 1, 1873 khan a chenna Lake Bangweulu bula Chitambo khuaa a inah a khum kianga \hing\hi a a \awng\ai lai chu a thi ta a ni. Heta a thihpui deuh ber hi Malaria leh Kawthalo niin hriat a ni.
            Mi ropui David Livingstone a thi tih an hriat hian Britain chuan a ruang chu an ram lama thawn haw a ropui taka vuiliam an duh thu an thawn a. Mahse helai hmuna tribal ho hian an ngainat em avangin an phal lo. Nasa taka dil an nih hnu chuan a taksa thawn let chu an remti ta a, mahse a lung(heart) chu la chhuakin a lung tellovin an thawn haw a ni. Hei hi a chhan chu Tribal ho hian, ‘A taksa chu in nei thei anga, mahse a thinlung hi chu Africa ta a ni,” tia an tan tlat vang a ni. Ama duh ang ngeiin Tribal ho hian a lung hi a chenna bulah an phum a, A ruang hi Chitambo atanga Zanzibar thleng km 2400 chuang chu kein African ho hian an zawn a, kawngtluanin mittui nen, Pathian hla a lo zirtirte sa chung zelin thla 10 zet an zawn hnuah Zanzibar chu an zawn thlen hnuah London lamah lawnga phurin mipui tam takin an lo hmuak a. April 18, 1874 khan The Collegiate Church of St Peter, Westminster Abbey ah ropui taka vuiliam a ni ta a ni.


-----------------------------------------------------------------
BABA SAHEB DR. AMBEDKAR



            Mi ropuite pian champha emawh thih champha emaw hriat rengna entir nan saorkarin office chawlh a puang thin a. Hetiang niah hian kan hriat reng turate chanchin mipuite hriat turin TV, Radio leh chanchinbuahte puanzar a ni ngai meuh lova. Baba Saheb Dr. Ambedkar-a pian champha vawi 120-na hriat reng nan Mizoram Governor M.M. Lakhera chuan April 14, 2011 hi sorkar chawlhah a puang a. Hemi ni denchhen hian Ambedkara chanchin tawitein ka ziak a ni.

            Bhimrao Ramji Ambedkar hi April 14, 1891 ah vawiina Other Backward Class kan tih tak, Hindu chi chhia Mahar an tih nu leh pa karah vawiina Gujarat State lo ni ta, Baroda Province-ah a piang a. A naupan lai atangin Hindu chi chhia, “Khawih thiang lo” (Untouchable) a nih avangin Hindu chi tha naupangte chuan Ambedkara hi an hmusitin an tinawmnah em em thin a.

            Naupang lehkha thiam thei tak anih avangin Baroda Maharaja, Gaekwada chuan a lehkha zirna atan Scholarship a pe a. 1916-ah New York-a Columbia University atangin Ph.D. (Economics) a hmu a. “Untouchable” zinga Ph.D. hmu hmasa ber a ni. India rama a lokir leh hnuah amah chawmtu Maharaja Gaekward-an Minister-ah a dah a. Minister meuh pawh nise “Untouchable” a nih avangin tumahin an in an luahtir phal lo va. Parsi mi Hotel chheteah pindan pakhat luahin a awm a.

            Minister lai ni mahse a hnuai hnathawktute chuan an hmusit em em a. Office Clerk-in File-a a hming sign tur a pek dawn pawhin a kutah a pe duh lova, dawhkanah a vawm thin a. A hnuaia hnathawkte dawhkana a kal pawh an phal lo a ni. Hetianga inhmuhsitna hi Ambedkara chuan a tuar hram hram a. Mahse Hindu chithaho chuan a awmna Hotel atang chuan an hnawhchhuak leh ta zel a. Baroda atang chuan Bombay (Mumbai) ah a kal a. Hetah hian Sydenham College of Commerce-ah Economics Professor a kum 2 a tan hnuah London University-ah Law a zir a, Doctor of Science degree pek a ni a. India ramah a lo kir leh a, 1924-ah Bombay High Court a zawm a.

            December 25, 1929-ah Ambedkar hian India rama Hinduho thin thawng laih thei thil a ti a. Chu chu chi leh chi inthliarna nemnghehna atana Hindu sakhaw zirtirna lehkhabu Manusmruti (Code of Manu) chu mipui hmuhah a hal a. Hemi kum hian Legislative Council of Bombay Presidency-a Member atan ruat a ni a. “Untouchables” ten Hindu Temple-a an pathian an biak an lo phal loh thin chu Ambedkara avang hian phalsak an ni a.

            Ambedkaran Hindu chi thain an rahbehte zalenna suala a beihna hian zawi zawiin rah a chhuah zela. Kumpinu sorkar beng pawh a thleng ta a. Kumpinu Prime Minister-in 1930-a Round Table Conference a kohah pawh Ambedkara hi Hnam Hnufual rahbeha awmte aiawh turin sawm a ni a. He Conference-ah hian Ambedkara hian Hnam Hnufual rahbeha awmte tan a hrana inthlanna (Separate Electorate) neih nise tia rawtna a siam chu pawm a ni a. Mahse itsikna avang nge, Mahatma Gandhi chuan a dodal a, “thih thlenga chawnghei” a tum ta a., Gandhi nunna chhan nan hian Ambedkara chuan “Separate Electorate” neih chu a nawrzui ta lo a ni.

            Ambedkara hian Hnam Hnufual, Hindu chithahovin changpat ang maia an rahbehte chhanchhuah tumin 1916-1935 thleng a bei a. Hemi atan hian zirna leh kawng hrang hrangin amah a inbuatsaih a. A beih nasat poh leh a beidawnna a thuk zawk a. A tawpah chuan khawvel nghawng laih thei ngaihdan, “Hindua piang ka ni a, duhthlang thei ka ni lo. Hindu ni chung chuan ka thi lovang, duhthlang thei ka nih avangin” tih hi 1935 khan a puangchhuak ta a. Hun dangah chuan, “Zalen duh tan chuan Hindu a nih theih loh” a ti hial a. Hindu sakhua atanga Sakhaw danga inleh chungchang hi “Annihilation of Caste” tih lehkhabuah chiang takin a ziak a ni.

            Rahbeha awmte leh India zalenna atan hian Ambedkara hian a thawk zui zel a. Indiain zalenna a hmuh dawn khan India Constitution duangtu, Constituent Assembly Chairman atan ruat a ni a. Ama zarah Dan hmangin “Untouchability” chu tihbo a lo ni ta a. India-in zalenna a hmuh kum 1947 atanga 1951 thlengin Law Minister a ni a. Mahse India Danpuia Hnam Hnufualte Rahbehna tibona tur ama hova duanchhuahte chu tihlawhtling turin sorkarin hma la tawk lova a hriat avangin 1951-ah Law Minister a nihna atang hian a bang a.

BHARAT RATNA
            Hindu chi thaten chi atchilhna avanga sakhaw hming chhala an mihringpui, Pathianin ama anpui (image) a a siamte an rahbehna atanga chhanchhuah tuma thi leh thau pawlha kum 46 chhung zet a beihna chuan hmuh theihin rah a chhuah mai loh avangin Ambedkara chuan 1965 khan Nagpur khawpuiah Hindu sakhua a basan thu a puang a. “Hindua thi lo tura duhthlanna a nei” tih 1935-a a lo puan tawh chu a tihlawhtling a. Ambedkara hian a thuihruai 3,00,000 te nen Buddhism sakhua an vuan ta a ni. A hnathawh ropui tak avang hian Ambedkar hi India rama chawimawina sang ber Bharat Ratna pek a ni.

            Hnehchhiah tuarte Ambedkaran heti taka a veina chhan hi Evangelical Theology vang a tih theih awm e. 1600-an East India Company-in India ramah sumdawnna a rawn nei tan a. An thupui ber chu a tam thei ang ber hlep a ni. Hemi tihhlawhtling turin thuneihna (power) vawr tawp an neih a tul a. India ram miretheite chu engmah sawi thei lovin hmanruaah an hmang a. Charles Grant-a leh William Carey-ate chuan hei hi a dik lohzia an auchhuahpui a. Charles Grant-a chuan British Evangelical Kristian 14te hnenah lehkha a thawn a. Rev. Charles Sumeon-a chuan Grant-a lehkha hi bawhzuiin Cambridge-a zirlai thiam thei ber ber Henry Martin leh Clauduis Buchanan-ate chu India rama kal turin a fuih a. 1790-ah chuan Evangelical Kristian thawm na tak, sal chhuahna tur buaipuitu William Wilberforce-a leh Grant-ate chu an inchhar fuh hlauh a. Wilberforce-a zarah hian Grant-a chu East India Company Chairman leh M.P. atan thlan a lo ni ta a.

            Tun hma chuan India ram miretheite hian khawvel finna an zir phal a ni lo. Grant-an dinhmun tha a chelh atang hian East India Company leh Hindu chi thaho hnenchhiaha awmte chuan Pathian anpuia siam, zalenna nei an ni tih zirtirna an dawng ta a. Hindu hmeichhia an pasalte thiha a ruang halnaa an hal hlum thinna Dan SATI pawh tihbo a lo ni ta a. Grant-a leh William Darey-aten mihring zalenna Bible atanga an zirtirna hian Raja Ram Mohan Roy-a te, Lord Macaulay te, Mahatma Gandhi te, Ambedkar-a te leh Nehru-a te rilru a hneh a. Kumpinu sorkar awpbehna atanga zalenna bakah khawtlang nuna zalenna thu tlangaupuitu an lo ni ta a ni.

            Han duham hlek ila. Vawiinah hian Mizoram mipui tam zawkte hi duhthlanna hmanga roreltu atana kan thlante leh kan rawngbawl tura hlawh neia kan chhawr sorkar hnathawkte rahbehin kan awm mek a ni. NLUP leh sorkar atanga tanpuina dawn loh hlauvin kan thaw dep dep a. Sorkar hnathawk awm chhunte lah “transfer” leh “ban” hlauvin mahni ngaihdan pawh kan sawi ngam tawh lo va, sorkar hna awm chhunte lah chu “chi thaho” (Hindu chitha, Hindu za zela 5% te chauhvin fatu hlui an kil thei angin) za zela 5% emaw lekin an insem zo zel a. Thiamna neih aiin Hmelhriat tha neih a tangkai zawk ta a. Kohhranah pawh hotute duhsak hlawh tumna avang leh lansarh duhna avangin thawhlawm kan thawh tawk tawk a. Thawh tlem bik nih kan hlauh avangin Missionary chawmna tur thlengin “puan hnuai” atangin pawisa sawhthlak tur kan zawnga, chhungrila hlimna tak tak nei lovin mi hmuha mawia lâm ta mai maite pawh kan awm ta! Drug leh zu ngawl vei veitute hian Drug leh zu aia sim harsa zawk “Ngawl” kan vei avangin kan Hnam hi a dam thei lo a ni. Ambedkar-a anga mahni sakhua leh nihna kalsan ngam, Chhanchhuaktu (Redeemer) kan mamawh a ni.



Chhiar zau duhte tan:



  1. India : The Grand Experiment, Vishal Mangalwadi.
  2. Missionary Conspiracy : Letter to a Post Modern Hindu : V. Mangalwadi.
  3. Escape from Reason : Francis A Shaeffer
  4. Caste, Conflict and Ideology : Rosalind O’ Hanlin.
  5. The Quest for Freedom & Dignity : Vishal Mangalwadi
 ____________________________________________________________

HELEN KELLER
Helen Keller hi June 27, 1880 khan Tuscumbia, Alabama ah a piang a, a pa hi Arthur Keller niin Tuscumbia chanchinbu North Alabamian-ah editor a ni thin a, American Civil War laia Confederate Army ah Captain a ni bawk. Helen Keller thlahtu te hi Switzerland lam mi an ni a, Switzerland-ah hian hunrei tawh tak atangin a pi leh pu ten bengngawng sikul an lo siam thin a ni.
                Hellen Keller hi bengngawng leh mitdel hlawhtling nia hriat a ni thin a, mahse piantirh atanga bengngawng mitdel erawh a ni lo. Nausen thla 19 mi lek a nih laiin a damlo a, mahse a dam leh mai. Amaherawh chu he a damlohna hian a beng a tingawng a, a mit a tihdel phah ta a ni.
Anne Sullivan nen
                A naupan lai hian an awmpui fanu Martha Washington nen zaizirin an inbe thin a, kum 7 a tlin chuan an inchhungah chuan zaizir chi hrang hrang 60 chuang a chherchhuak a, heng te hmang hian a chhungte a be pawp thin a ni. A harsatna tawh te avang hian a nu leh pa te chuan ENT specialist, Baltimore ami Dr J. Julian Chisolm chu thurawn la turin an pan a, a thurawn angin Dr Julian chuan telephone hmuchhuaktu hetih hunlaia bengngawng te tana thawktu lar tak Alexander Graham Bell-a hnena kal turin a lo fuih a, Graham Bell chuan mitdel bengngawng hlawhtling leh lar tak Laura Bridgman lo zir thinna South Boston-a school pakhat chu lo kawh hmuhin chutah chuan a lut ta a, hetah hian Helen Keller hian zirtirtu atan kum 49 chhung zet a kawppui ni chho ta leh a thian tha tak mai Anne Sulivan chu a tawng ta a ni.
Helen keller leh Alexander Graham Bell
                Helen Keller hi Anne Sullivan nen hian an inkawp chawt a, Anne Sullivan hian pasal atan John Macy chu pasal atan kum 1905 khan a nei a, Anne hi a  hriselna a that loh avangin awmpui atan Polly Thompson an la a, Polly pawh hi Helen Keller thian tha tak a ni chho ta a ni. Tichuan Helen Keller leh Anne Sulivan te nupa chu Forest Hills , Queens-ah an insawn a, he hmunah hian American Foundation for the Blind hnuaiah tanpuina hna tam tak an thawk a ni. Kum 1936-ah Anne Sullivan hian a thihsan a, hemi hnu hian Keller leh Thompson te chu Conneticut-ah an insawn a, heta tang hian khawvel hmun hrang hrangah zinchhuakin mitdelte tanpuina tur sum te an khawn khawm thin a. Hetia hna nasa taka an thawh lai hian Keller tanpuitu ber Polly Thompson chuan kum 1957 khan stroke a nei a, dam tak taka wm hlei thei lovin kum 1960 khan a thii veleh a ni. Hetia amah buaipuitu ber a thih leh hnu hian Nurse pakhat Winnie Corbally chuan Helen Keller hi a puibawm leh a, Winnie hi a dam chhunga a kawppui a ni ta a ni.
                Helen hi kawng hrang hrangin amah enkawltu te hian ziak leh chhiar an zirtir a. A tumruh em avang leh a rilru a chak avangin a thiam chak em em a. A naupan lai atanga a chak em em thin ‘college kal’ pawh chu nasa taka a inzir hnuah a tipuitling thei ta. Kum 1900 khan Radcliffe College ah a in ziak lut a, he college atang hian kum 1904 khan B.A  a zo a ni. Radcliffe-a a luh lai hian a lehkhabu ‘The Story of My Life hi a ziak tan nghe nghe. B.A a zawh hnu hian zir zawm lo mahse a nun pum chu thil thar zir nan leh midangte rawngbawl nan a hmang chho a. A hriatzau em avang leh mi inzirmi tak anih avangtein Temple University leh Havard University leh Glasgow, Berlin, Delhi leh Johannesburg-a University te chuan Honorary Doctorate Degree an pe hial a ni.
                Hetianga khawvel puma thusawitu ropui a lo nih chhoh rual hian a tumruhna te avangin kawng hrang hrangah hlawhtlinna a hmu chho va, mitdelte advocate tia hriat a ni ta. Hmeichhia ten vote  an neih theihna atan nasa takin hma a la a, indona leh tharum thawhna nasa takina  dodal thin bawk a, suffragist leh pacifist a ni kan ti thei awm e. Hriselna, ei leh in thianghlim zawk leh hmathlir thui zawk neih nana hmalain kum 1915 khan George Kessler nen Helen Keller International Organization an din a, kum 1920-a American Civil Liberties Union (ACLU) dintu zingah pawh khan a phusa pawl tak a ni. Ram hrang hrang 39-ah thusawiin a zin a, Japan phei chu a tlawh ngun bawk a, Japanese ho khian Helen Keller hi an ngaisang hle. Keller hian US President hrang hrang Grover Cleveland atang a Lyndon B. Johnsom thlengin hmaichhanah a kawm a, thian tha takah a chhuah hlawm nghe nghe a, milar tak tak Alexander Graham Bell, Charlie Chaplin leh Mark Twain te ho nen pawh hian an in ngaina in an in kawmngeih hle.
                Helen Keller hian a mitdel leh bengngawng puite tana rawngbawl sak hi a tleirawl lai atanga a duh ber a ni thin. Heng rualbanlote hi fuih tharin chanchinbu hrang hrangah te article a ziak a, ram rorelkhawlah te inlanin rualbanlote mamawh leh harsatna hrang hrang a auchhuahpui thin. Kum 1921-a American Foundation of the Blind din anih atang phei kha chuan awmze nei takin hma ala thei ta a ni. Hetiang bawk hian US mai nilo ram hrang hrang, indona leh retheihnain a tlakbuak rama rualban lo te tan pawh theih tawpin a bei a ni.
                Lehkhabu ziaktu: Helen Keller hian article engemawzah hmun hrang hranga a ziah bakah hian lehkhabu puitling 12 lai a ziak a, a lehkhabu ziah hmasak ber chu kum 11 mi a nih lai a a ziah ‘The Frost King’ niin kum 22 anihin Anne Sullivan leh a pasal John Macy te puihna azarah a nun chanchin leh a thuziah thenkhat te awmna ‘The Story of My Life’ chu a ziak leh bawk. Kum 1908-ah khawvel a thlirdan chanchin a ziahna ‘The World I live’ chu a tichhuak leh a, lehkhabu dang dang pawh a ziak chho nual ta a, heng a lehkhabu ziah te hi tawng hrang hrang a lehlin niin 'The Story of My Life' phei hi chu tawng hrang hrang 50 chuang a lehlin a ni.
                Keller hi a naupan laiin amah puitu Anne Sullivan chuan Phillip Brooks nen inhmelhriatin Brookes hian Kristian sakhaw chanchin a hrilh a, Kristian a in let turin a sawm a, Helen Keller chu Kristian tha tak a ni cho ta a,  a rinna chanchin a ziahna ‘My Religion’ pawh a tichhuak a ni. Sakhaw ngaihsak mi tak a ni a, mi hrang hrang hmaa thusawina hun pek a nih changte pawhin Lalpaa rinna nghah ngam leh Pathian rinna chuan chakna nasa tak kawng hrang hranga min pek theih thu uar takin a sawi thin. Hetianga mitdel bengngawng ni chunga nun entawn tlak tak a neih avang hian a chanchin behchhanin film engemawzat siam a ni a, a thlarau nun tarlanna documentary film ‘Shining Soul: Helen Keller’s Spiritual Life and Legacy’ pawh an siam hial a ni.  Hetianga ropui taka rawngbawla a hun a hman lai hian June 1, 1968 khan kum 87 mi niin Arcan Ridge, Connecticut, USA ah a thi ta a ni.
                Helen Keller chanchin leh chawimawina a dawn te hi sawi sen a ni lo. Chuvangin tun tum atan chuan Helen Keller-i thusawi ropui tak hmang hian titawp rih ila

“Thil tha zawng zawng ka ti thei lo, mahse tih theih erawh ka nei. Ka thil tha tih ve theih te hi ka tlanchhiat san ngai lovang” – Helen Keller

--------------------------------------------------------- 

 

David Phelps
                                Talent ropui tak te hi siamchawp leh zirchawp theih a ni lova, Siamtuin mi tlemte te hnena a pek bik a ni. Chung talent te chu hmasawn na’n a hman a tihpun leh zual a nih chuan chu talent chuan a kawl tu chu sang takah a vawrh thin. Hetiang talent ropui nei David Phelps-a chanchin hi chiartu thenkhatte ngenna bawhzuiin i han thai lang ve dawn teh ang.
                                Hman deuh khan Billy Graham-a rawngbawlna a zai thin zaithiam engemawzat chuan music video simple leh hmuhnawm tak si Home Coming video chu version hrang hranga siamin an tichhuak a. Kha video kha Mizoramah pawh a larin Demand channelah te pawh dah a ni a. Heng zaithiam hrang hrang ho bakah hian Gaither Vocal Band (GVB) te video pawh a lar hle a. GVB a an zaitu pakhat zofate beng fah em em zaithiam aw sang tak David Phelps chu mi tam zawkin heng hmun hrang hranga a zai kan hmuh thin atang hian kan hre fur awm e.
                                David Phelps hi October 21, 1969 khan David Norris Phelps tih hmingpu in Texas-ah Gene leh Mary Ella Phelps te inkarah a lo piang a, a pa Gene hi Banker niin Houston College-ah Finance leh Bussiness lam zirtirtu a ni a, a nu Mary Ella Phelps erawh English subject ah Professor a ni thung a, tin zaithiam tak leh music thiam tak a ni bawk. An chhungkua hi music lamah an tui hrim hrim a, a nu Piano tumin an unau chu part hran theuh a sak tir a, zai a zirtir nasa hle thin. David hian unaunu pahnih Sherri Proctor ( a zai thenkhat a backing vocals pe thintu) leh Kari Lee (Millar Brass Ensemble a tawtawrawt ham tu) te a nei a,A naupanlai hian Houston bul Tomball, Texas ah an cheng thin.
Panlai:  Kristian chhungkaw dik tak a seilian a nih angin leh naupan lai atanga zai ngaina tak a nih angin Biak in leh Kohhran inhmuhkhawmna hmun hrang hrangah a unau te nen an zai thin a, a solo thin bawk. Zai lama a talent that zia hi a naupan lai atangin mi te’n an hre tawh hle a, Tomball High School-a pawl 9 a zir laiin school talent show-ah ‘Bethlehem Morning’ tih hla a sa a, a sa zo chiah chu mipui zawng zawng chun standing ovation an pe hial a ni. A sikul luhna a an zirtirtu te chuan Opera lama kal a theatre-ah te leh broadway show-ah te hlawhtling taka zai thei tura inbuatsaih tur in an tur nasa hle thin. Mahse David Phelps hian a naupan lai atangin Pathianah inhlanna mumal tak a nei tawh a, talent pe tu Pathian faka zai a Pathian hla chauh sa turin a lo in tiam tawh a, a inhlanna hrethiam lo te’n nasa takin khawvel lam hla sa turin nawr thinmahse a thutiamah chuan a ding nghet tlat thin a ni.
                                Kum 1988 khan Tomball High School atangin a graduate a, hemi kum vek hian Gospel Music Association (GMA) in zai a intihsiakna ropui tak a buatsaih thin Estes Park, Colorado a neih, Seminar in the Rockies-ah chuan pakhatna niin pakhatna ni thei naupang ber a ni bawk. Hemi hnu hian zailamah hma la chho zelin Baylor University atangin kum 1992 khan Music & Vocal performance ah degree a hmu a. A graduate hnu pawh hian zai lamah hma la chho zelin First Baptist Church, Hurst, Texas ah zaia rawngbawlna a nei chho zel a ni. Hetia zai lama hma nasa zawka lak chhoh a tum lai hian a thil tum leh an chhungkw thil tum a in an loh avangin a nupui Lori nen kum 1996 khan Country Music hmunpui Nashville, Tennessee-ah beiseina sang tak neiin an pem lut a.
                                Chutia Nashville a an pem luh hnu thlaruk lai a ral hnu pawh chuan an beisei angin thil a kal ta tlat lo. A hna a lo bansan tawh avang leh hna thar leh producer tur te a hmuh tak mai loh avang chuan an mangang hle a, pawisa an neih bawk si loh avangin an chhungkua in hmuhkhawmna Texas a an neihah kal in an chhungkua chuan Pathian hnenah thilmak thlen tir tura dilin an tawngtai ho a.
                                Thilmak chu Pathianin a rawn thlen tir ta. A tuk lawkah Nashville a an let leh hnu chuan David chuan Word Records executive nen an in tawng ta hlauh mai. Ani chuan David-a tan Gaither Vocal band a luhna chance a awm thu leh chu band a zawm theihna atan chuan hma a lak pui ta a. Hemi hma deuh hian GVB-a baritone(Bass aia sang hret, Tenor aia hniam si) sa thin Mark Lowry chuan David leh GVB puipa ber Bill Gaither chu a in hmelhriat tir a, Lowry hian Phelps-a zaina tape chu Bill Gaither hi a pe nghe nghe a ni. Karhnih hnuah chuan chutih laia Gospel Band lar ber leh album hralh hnem ber Gaither Vocal Band chu a zawm ta a ni. Gaither Vocal Band a zawm hnu hian GVB hian hma an sawn phah hle a, an hla te chu an hralh tha in Music huanga chawimawina sang ber Grammy Awards tum 2 an dawng tawh a, Gospel huangchhunga award ngaihhlut ber Dove Awards pawh tum 4 lai a dawng tawh nghe nghe. Heng bakah hian an album te chuan hralh tam lam tehna ah Gold vawi 13 leh Platinum vawi 15 chuang an kai pha hial a ni.
                                David Phelps hi a hria apiangin a aw san zia hi kan hre tel theuh awm e. Hei hi amah ti special tu pawh a ni a, sang tak tak in rei tak tak a thluk thei a ni. Studio ani emaw, GVB a a thiante nen an zaiho anih pawhin sang tak tak a zai hi nuam a ti a, an band pawh hian an hmang tangkaiin GVB-a a part chan tenor pawh hi a sa hneh hle. Octave thum sa thei khawp in a aw range hi a sang a, hla thenkhat te chu E2, F5 te a sa in studio chhunga note a sak san ber chhinchhiah chu C#6 a ni.
                                Gaither Vocal Band-a a tel chhung hian David chuan ama irawm chhuak leh a duhdan ang ngei a solo album hlawhtling taka siam a chak thin hle a, chu a thiltum leh chak ber chu kum 2004 a Regie Harm leh Chris Harris te produce na hnuaia a siam high-energy pop album ‘Revelation’ album chuan tihlawhtlingin chart-ah No 7 a kai pha hial a ni. He albuma hla tam zawk hi David a phuah a ni a, ama puala phuah nilo pawh hi midangte nena an in phuah tawm a ni.

                                David Phelps hian Word Record hnuaiah deuh vek album a siam a, chart kai pha lo album hmasa pathum Journey to Grace (1994, Joy Joy (2000), David Phelps (2001) te erawh chu Springhill Music hnuaia a siam a ni. GVB a a tel hnu hian Word Records nen hian an thawk dun nasa hle a, heng Revelation (2004), Life is a church (2005), Legacy of Love : David Phelps Live (2006), No More Nights (2007), One Wintry Night (2007), The Voice (2008) leh O holy Night (2008) te hi Word records nen siam dunin  Producer lar tak tak Phill Naish, regie Hamm, Chris Harris, Greg Bieck, Jim Chaffee. Rudy Landa leh Monroe Jones te hian an lo produce sak tawh a ni.
                                Heng bakah hian Gaither Vocal Band hming hian album 10 chuang an lo siam tawh a. Chubakah a aw that avang leh a zaithiam em avang hian midang album sawm chuang zetah a zai a, a duet pui a, backing vocals tein a lo pui tawh thin bawk a ni. Tin, Music Video 20 chuanga siam tawh a, a hla hming leh a zaivena zawng zawng erawh kan sawi seng awm love.
                                 
                    March 22, 2011 khan David Phelps hian a hla tha thlankhawm 18 dahna leh amah leh anupui fanau te Bill Gaithers-a’n a interviewna te leh stage chhung leh pawn a amah leh an chhungkaw nundan hrang hrang tarlanna ‘The Best of David Phelps’ DVD chu a tichhuak a. Hei hi company lar EMI chuan zuarchhuakin UK ah chuan Integrity Music in a hralh chhuak thung a ni. 

                             Chhungkua: Baylor University-a Music & Vocal Performances a zirlai hian a nunah thil pawimawh tam tak a tawng a. Chung zinga pakhat chu a hnu a a nupui ni ta Lori Purtle a tawng hi a ni awm e. Lorri Purtle hi Kristian tha tak leh nu tha tak a ni a, a ni nen hian Kristian chhungkua dinin fa pawh pali lai an nei nghe nghe. Heng an fa te pali Callie, Maggie Beth, Grant leh Coby te hi David Phelps-a te band Gaither Music Video thenkhatah an lang ve nghe nghe a, an chhungkua hian hlim takin tunah Country Music khawpui an tih thin Nashville khaw dai femah an cheng mek a ni.











----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


MANNY PACQUIAO 


Tunlai khawvel a Boxer lar ber tunge? Tiin in zawt ta ila tam tak chuan he Filipino tlangval Emmanuel Dapidran Pacquiao, khawvel in Manny Pacquiao ti a kan hriat lar zawk hi kan sawi ngei a rinawm. Khawvel mai pawh nilo helai India ram kilkhawra Mizo te pawhin kan tan rawn Manny Pacquiao hi tunge anih a eng timi nge alo nih reng I han bih chiang dawn teh ang.
Manny Pacquiao hi Kum 1978 December ni 17 khan Kibawe khua  Bukidnon, Phillipines ah Rosalio Pacquiao leh Dionesia Dapidran-Pacquiao te inkarah a lo piang a. Pawl ruk a zirlai in a pa in nupui dang a lo neih ruk avangin a nu leh pa te an in then a. An unau hi paruk lai an ni. A naupanlaiin General Santos City a an primary school ah a kal ve in khawlaiah te chhang leh thildang zuar in a in hlawhfa thin a,  mahse an retheih em avangin High School thleng bak lehkha a zir thei lo a. Khawlai ah te insualin pawisa a hlawh thin a. A kut veilam a ran em avangin Greater Santos City ah chuan a lar hman hle a. Mahse a nu erawh chuan a fapa tuina, insual lampang chu a tui pui lo hle. Puithiam hna zir a puithiam la ni tur in a fapa chu a duh a ni. Nimahsela a retheih avang leh a tuina lam a nu in a tuipui ve loh avangin a nu phalna la lem loin Kum 14 anih chuan an in a chhuahsan a, Manila lamah Star nih tum in a pem ta a ni. Manila ah chuan khawlaiah khawsa in chhang leh thil dangte a zuar kual a, inhlawhfa chawp leh nun rethei tak hmangin insakna ah te a inhlawhfa kual thin a. Mahse, mi tumruh Pacquiao chuan 2007 khan high school chu zo leh ta tho a, nasa taka inhlawhchawp a zir chungin an khua General Santos City a Business Management College pakhat Notre Dame of Dadiangas University (NDDU) ah a inziak lut leh a, kum 2009 a lo herchhuah meuh chuan Honorary Degree of Doctor of Humanities chu Manny Pacquiao hnenah Boxing lam a a chet that avang leh khawtlang tana a thawh that avangin Cebu City-a Southwestern University (SWU) chuan an hlan ta hial a ni.
Boxing leh Pacquiao: Kum 14 a tlin in Philipines Khawpui Manila ah a pem a. Retheihna in a tlakbuak nasat avangin khawlai chu a in a ni deuh ber mai. Khawlaiah te Boxing a khel ve naw naw a, a lo tui chho in a lo timi viau mai lehnghal a. A boxing khel an hmuhin Philipines National Amateur Boxing team ah an la a. chutah chuan a awmna tur room te pe in a senso te chu Sawrkarin an tumsak tan ta ani. Kum 1995 a a thiantha tak Boxing a khehpui thin Eugene Barutag-a’n a boralsan hnu chuan chutih laia naupangte la ni Pacquiao rilru ah chuan Professional Boxing luhchilh chakna nasa tak mai chuana tur tlut tlut mai a. Tichuan kum 16 a tlin kum Ft 4.11 inches leh pound 98 a rit chauh a nih lai chuan professional Boxing chu a luhchilh tan ta a. Professional Boxing a khelh hnu a a hneh hmasak ber chu January 22, 1995 a a hneh Edmund "Enting" Ignacio kha a ni.Chuta tang chuan a lo lar chho ta hle a. Hnehloh nei lova boxer tawrawt zet zet sawm leh pakhat lai a tuk tlawm hnuin a hneh loh hmasak ber a tawng ta a, chu chu 1996 kuma a beih Rustico Torrecampo a ni. Hemi tum hian amah pawh a lunghnur em em a, Boxing bansan hial duhna rilru pawh a nei hman a. Mahse a rilru paukhauh tak chu kaihthawh a awmin hlawhchhama General Santos City a haw leh rethei tak leh in hlawhfa chawp a nunkhaw hman leh chu a tum bau lo.
Tichuan Boxing chu khel chhunzawm zelin nasa takin training hahthlak tak tak te a la chho a a hma a ding te chu a kuk thlu leh pawp pawp ta mai a. WBC Flyweight Champion Chatchai Sasakul pawh 1998 kum khan a hneh ta hial mai. Mahsela a Flyweight Champion Belt chu a humhim rei lo hle. A Champion hnua a vawi 2 khel lehna ah chauh chuan Medgoen Singsurat chuan a knock out leh ta. Mahse beidawng duh hauh lo in a bei zel a, kum 2001 a lo herchhuah meuh chuan  IBF Bantamweight Champion  Lehlohonolo Ledwaba chu hmachhawnin Round 6-na ah a knock out leh der mai a. Chu a hnehna chuan Manny Pacquiao tan Boxing larna USA ah kawng nasa takin a hawnsak a, lar namen in a lar ta lo a ni. Weight Class sang zawk a hmasawn chho zelin Mexican Boxer tha Erik Morales, Marco Antonio Barrera leh Juan Manuel Marquez te chu a kuk thlu leh pawp pawp mai a.WBF leh IBF Featherweight World Titles te a la chho zel a. Tluang taka kal chho zelin Boxer tawrawt dang tamtak a kuk thlu a. Hnehna tamtak chang in heng Major Titles, WBC Flyweight World Champion, IBF Junior Featherweight World Champion, WBC Super Featherweight, WBC Lightweight World Title, WBO Welterweight World Title, WBC Super Welterweight World Champion leh title dang tamtak a hnek chhuak ani.
Pacman leh Entertainment: Manny Pacquiao hi Boxer mai anilo, Lemchan thiam  (Actor) a ni bawk a. Helamah hian sulhnu pawh a lo nei fe a ni. Pacman hian ama Documentary hrang hrang leh Show lar ABS-CBN show ah te lang in Philipines lam chhuak Films engemawzah ah a chang a. Lisensyadong Kamao (Licensed Fist), Anak ng Kumander (Son of Commander), Wapakman, Basagan ng Mukha leh Filipino film engemawzahah a chang a ni. Tunah hian Hollywood lamah pawh sawmna a dawng hial a, Lemchanthiam ‘Rambo’ ti a kan hriatlar Sylvester Stallone chuan a film siam tur a a changtupa pakhat co-starring turin a sawm bawk a ni. Tin, hetih rual hian Manny pacquiao hi Zaithiam alo ni leh zel bawk a. MCA Records leh GMA Records hnuaiah te  Record deal a nei a. Music Video pali lai siam in Singles pawh pathum a released a. Album pawh pahnih siamin Laban Nating Lahat Ito (2006) leh Pac-Man Punch (2007) te an ni. Manny Pacquiao hi Time magazine in Most Influential People for the Century atan 2009 khan an thlang a. Forbes magazine pawn Celebrity 100 list ah an telh a, infiammi hlawh hnem an thlanah pawh parukna a ni. Tin Pacquiao hian Basketball a ngaina em em a, a taksa tih fit nan leh a pian tih nalh nan a khel thin tih a sawi . Semi-professional basketball league a club pakhat MP-Gensan Warriors neitu niin Jersey no 17 ha in he team tan hian a khel ve thin bawk a ni. Basketball Team Boston Celtics ah honorary member ni in Celtics fans te pawn an ngaina hle aniang thilpek chi hrang hrang pe in Boston Celtics Jersey a a hming leh Jersey no 1 in chhutkaina Jersey an pe hial a ni. Heng a larna leh a hmingthatna hi Company leh Sumdawng te’n an hmuh hmaih hauh lo. Company tam tak Damdawi, Eitur, Intur, Thawmhnaw, Electronic gadgets, leh thildang tamtak  a fak sakna atangin sum tamtak a la lut a. Nike company pawnan “fast forward” fakna atan heng milar Tiger Woods, Kobe Bryant, Maria Sharapova, Roger Federer, Cristiano Ronaldo and Liu Xiang an hmang a ni.
Pacman leh Politics: Mi namailo Manny pacquiao hi Boxer, Zaithiam leh Filmstar anih thu kan sawi tawh a. Politics lamah pawh sulhnu alo la ngah hle mai. A larna chu remchanga hmangin February 12,2007 khan may 2007 a House of Representative a seat chuh turin Liberal Party tana South Cotabato bial a din a tum thu a puang a. Nimahse la chuti main a hlawhtlinglo. A vawikhat in candidate na ah chuan Darlene Antonino-Custodio khingin a hneh lo a. Mahse chuti main a beidawng lo. Ram rorelna a intah luh tumin sawiselna nasa tak hnuaiah a bei zel a, tichuan, Kabalikat ng Malayang Pilipino (KAMPI) ah inziaklut in May 2010 inthlanah chuan a nupui Jinkee te khua Sarangani bial atangin chulai biala ding Roy Chiongbian hnehin Congressman atan thlan tlin a lo ni ta a ni. 
KRISTIAN MANNY PACQUIAO: Manny Pacquiao hi mi tam takin kan tan nachhan chu a inngaihtlawmna te, a inkhelh dawn a Boxing Ring chhunga chakna petu Pathian hnena a in hlan ziah vang te hi anih a rinawm. Mi inngaitlawm tak, dinhmun hniam tak atanga lo ding chhuak anih vang te pawh aniang, hnehna a chan te hian chapo hmel leh uangthuang tak a awm lo in ‘cool’ takin a awm thin a. Hei hian mi tam tak a hneh hle bawk. Pacman hi Roman Cotholic a ni a chu chu Boxing Ring chhunga Pa leh Fapa leh Thlarau thianghlim sign a siam zauh thin atang hian a chiang mai awm e. Boxing khel a ram hla tak tak atanga hnehna changa alo haw apiangin lawmthu sawina nei thin in Manila khawpuia Quaipo a Black Nazarene Biak in ah thingthi in a tawngtai ziah a ni. Kristian a nihna hre rengin tawngtai hi a ngai pawimaw hle a. Philipines a Boxer naupang zawk te fuih in tawngtai chu engkim a chakna petu anih thu hrilh in Mihring chakna piahlama thil tihtheihna nasa tak min pe thei tu chu Pathian ani a, a hnena inkawl tira a puihna dil a tawngtai nasat chu a hlawhtlinna bul a ni tih a hrilh hial ani. Pacman hian harsatna tam tak a paltlang a. Hetianga mi hlawhtling a lo nih hnu pawh hian mi harsa te leh chanhaite tan a in hmang nasa hle a, tanpuina pawh a pe nasa hle ani.
  Manny Pacquiao nun ah hian zirtur kan ngah hle. Tun dinhmun thleng tur hian hrehawmna, harsatna leh retheihna tinreng hi a lo dai dar tawh a. Inhlawhfa chawp leh thlantui farzawih zawih leh beidawng rum rum khawp a abeih hnu ah tunah chuan khawvel a infiammi hausa ber te zing ami ni in Philipines rorel khawl te zing ami Congressman a lo ni ta hial a ni. Engtinnge hmana General Santos City khua a naupang rethei tak chhang leh thildang zuara vak kual thin kha tun dinhmun ah hian a lo din theih tak le. Tunlai thalaiten kan tlakchham em em TUMRUHNA leh TAIHMAKNA vang a nilo anih chuan MANNY PACQUIAO chauh hian a hre ngei ang!


------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Khawvela Billionaire Naupang ber
Mark Zukerberg leh Facebook

Chhuak hmasa lamah Khawvel nghawr nghing khawp a chanchin ngah Wikileaks chanchin kan chhui tawh a, tun tumah erawh chuan Mizo kristian thalai ten tunlai khawvel thil lar pakhat bengvar nan han chhui leh dawn ila. Khawvelah hian thil tam tak ngaihnawm leh nawm lem lo te a thleng reng a, hmasawnna hrang hrangin min deng reng bawk a, heng thil thleng te hi a tha lam emaw a chhe lam emaw kan hriat a Kristian thalai te kan khaw hawi a zau leh zual theih nan tun tum Thalai huang ah chuan tunlai a lar em em mai khawvel hmun  hrang hranga mi te Computer leh internet hmanga mahni dawhkan atanga khawvel lehlam ami te inkawm nana hman lar Facebook leh a siamchhuaktu, khawvela Billionaire naupang ber Mark Zukerberg-a chanchin I han chhui dawn teh ang.
                Tunge Mark Zukerberg chu? :- Mark Elliot Zukerberg hi Edward leh Karen te inkarah kum 1984, May 14 khan White Plains, New York ah a lo piang a, unau pianpui pathum neiin chungte chu Randi, Donna leh Ariele te an ni. White Plains ah piang mahse an naupan lai hun tam zawk chu Dobbs Ferry , New York ah an hmang a, amah hi Jewish chhungkua atanga seilian a ni. Zirna lamah a rual pawl tawk tak niin Ardsley High School-a a kallai te chuan Greek leh Latin Philosophy lam a tuipuiin a thiam thei hle a  College a kal lai phei chuan Homer-a kutchhuak hla hril ‘The Iliad’ a sawi thiam em avangin a lar thin hle a, chubakah Phillips Exeter Academy-a a insawn hnu phei chuan Maths, Astronomy leh Physics ah te lawman a dawng ziah thin a ni. Mark hian College a kal lain tun thlenga a bialnu ni ta Chinese mi Priscilla Chan nen hian an inchhar a, Priscila Chan hi Doctor zirlai niin amah avang hian Mark hian Chinese ho tawng Mandarin a zir phah nghe nghe a ni.
                Mark Zukerberg hian middle school a kallai atang tawhin Computer hi a lo hmelhriat tawh a. A  pa hian helam kawng a kal tur hian a fapa hia duhsak hle a, Software siam thin David Newman-a chu Mark-a computer zirtir tur hian kum 1990 chho khan a rawihsak thin a ni. Heng hunlai pawh hian Mark-a hi amah zirtir tu David  Newman chuan thiam thei a ti hle a, ‘naupang thiamna bik talent special nei’ a ti hial a ni. A rilru a chak hle a, High School a kal lain an in bul lawk a awm Mercy College ah chuan Graduate Course a zir pah bawk a ni. Computer Programs duan te leh games siam lam te a tui hle thin a, chung zinga pakhat chu a pa hi ha siam (dentist) a ni a, Software pakhat ‘Zucknet’ tih chu aman siam chhuakin a pa dawr leh an in inkar a computer a file hrang hrang in lak pawh nan a hmang a ni. He ‘Zucknet’ hi a kum leh a lo chhuak AOL Instant Mesenger lo chhuahna bulpui niin sawi a ni bawk. High School a kal lai vek hian Mark hian Intelligent Media Group hnuaiah rimawi ngaihthlakna hmanrua pakhat Synapse Media Player a siamchhuak a, he a thil siamchhuah hi IT company lar Microsoft leh AOL ten an lo hriatin  Synapse hi lei sak a Mark Zukerberg hi an hnuaia thawh tir tumin an sawm a, mahse Mark Zukerberg chuan he sawmna hi hawlin Havard University-ah zirna sang zawk bei turin kum 2002 September khan a inziak lut ta zawk a ni.
                Havard University-a a luh tirh atang hian Mark Zukerberg hi Programming lam a mithiam niin hriat a hlawh sa hle a. Computer Science leh Psychology chu a subject a ni. Havard-a a kum hnih zir kum chuan Computer program thar zirlaite hlawkpui tak tur ‘Coursematch’ chu a duang chhuak a, hemi hnu lawk hian programe dang intihhlimna atan siamin a hmingah ‘Facemash’ tih a vuah a. He Facemash hi a lar em avang leh zirlaiten an zirlai aia an buaipui nasat avangin University thuneitu ten an tih tawp sak ta hial a ni. He thil tihtawp a nih hnu hian university zirlaite chuan Zirlaite thlalak leh an chanchin tawi tarlanna website siam turin University thuneitute an ngen a, hei hi Mark-a’n a lo hriat chuan ‘University hian an siam lo anih pawhin keiman University siam aia tha zawkin ka siam ngei ang’ tiin thu a lo ti tlu a ni.

Enge Facebook ve thung chu le? :-  October 28, 2003 it intihhlimna mai mai atana Mark Zukerberg-a’n Facemash a siam University hruaitu ten an tihtawp sak hnu khan Mark Zukerberg chuan hma la leh nghal in kum 2004 khan a thiate pathum Eduardo Saverin, Dustin Moskovitz leh Chris Hughes te nen tang hovin TheFacebook.com chu a duangchhuak leh ta a. A tirah chuan Havard University chhung chauh a hman tura duan a ni. Mahse a hnu zelah Facebook chu lo darh zau zelin Boston a College hrang hrangah te, Staford, Dartmouth, Columbia, New York, Cornell, Brown leh Yale University ah te  hman a ni chho a. Hetih lai mek hian Havard University a amah aia senior Cameron Winklevoss, Tyler Winklevoss leh Divya Narendra te chuan Mark Zukerberg chu Havardconnection.com siam an tumna a puiturin an sawm a, mahse Mark chuan chu Website simna tur a an idea ru chhuak a Thefacebook.com  siam nana hmangah puhin kum 2004 khan thubuai an thehlut a, chu thubuai chu June 25, 2008 khna remfel niin Facebook chuan $20 million an pe ve ta a ni. A hnuah Mark Zukerberg leh a thiante chu Palo Alto, California ah insawnin Office atan kum 2004 laihawl vel khan in te reuh te an luah ve tan ta a ni. Facebook hi Company hlun leh lar Yahoo, Friendster, Viacom etc ten lei tum in an lo bei tawh thin a mahse an hlawhchham rih zel a. tuna Facebook hlutna hi $ 41 Billion vel ni a chhut niin Mark-a thianpa Napster dinchhuaktu Sean Parker an a hmelhriattir Paypal dintu Peter Thiel chu investor hmasa ber niin 2005 khan Facebook ah hian $500,000 a invest a, heta tang hian $200,000 a domain leiin ‘The’ tih chu paih in an hming atan facebook.com tiin an thlak ta a ni.
Duanchhuah a nih atanga vawiin ni thleng hian khawvel pumah mi maktaduai 500 chuang fe in Facebook hi an hmang mek a. Vawiin ni ah chuan Facebook hi Internet website lun ber leh thlalak awm tamna ber( thlalak Billion 1.4) a ni. Facebook ah hian mimalin mahni pualin hmun(profile) a siam theih a, amaherawhchu profile siam tu tur chu kum 13 a tlin a ngai a, chumi profile hmang chuan thian dang te sawm khawmin thu in thawn nan te leh inkawm nan te a hman theih a ni. Mimal pual a Profile siam ah chuan thlalak te, video te dah luh theih a ni a, mimal tan chauh nilo in pawl ang te pawh in group profile hi siam theih a ni. Hei bakah hian Facebook-ah hian online game chi hrang  hrang Mafia Wars, Farmville, Yoville,etc khelh tur tam tak a awm bawk a, hengbakah hian thil tih theih dang (applications) tam tak a la awm bawk a, mahse chungte chu kan sawi vek seng awm love.
Mizoramah pawh heng kan sawi tak internet hmanga thian siamna leh inkawmna (Social Networking Sites) hrang hrang te hi kan hmang nasa in kan hmelhriat tawh hle a. Facebook ah pawh hian Mizo thalai mahni a Profile nei hi 5,000 chuang kan awm tawh awm e. Kan sawi tak Facebook mai bakah hian MIRC, Orkut, Twitter, Hi5, Myspace, Friendster etc leh mobile phones hmang tu te zinga lar em em thin Frenzo te thlengin Mizo thlaite nitin ti ti leh buaipui pakhat a tling mek a. Thenkhatin lehkha zir thei loh phahin tlaivar dawn dawn a thian lo kawm(online) te an awm a, inkawm satliah mai lo a lo ‘CK’  tawk lah bo lo, hmang thiam lo leh chhiatpui fe fe hi chu kan awm a ni. Khawvel hmasawnna rualin ke kan pen ve thei tawh a, internet hmangin khawvel leh liam ami te nen kan inhmu tawnin kan inbe pawh zung zung thei hi hmasawnna pakhat chu a ni ve hrim hrim mai. Amaherawhchu heng hmasawnna te hi kan hmanthiam loh chuan kan nun tichhetu, hun khawhralna satliah leh sum leh rilru senna ho tak a ni thei a ni. Heng kan sawi tak te hi awlsamte a addict theih a ni a, hmansual(abuse) pawh awlsam tak a ni. ‘Purpose Driven Life’ tih ziaktu Pastor lar ber te zinga mi Rev Dr Rick Warren te chuan midang counseling neih pui nan leh harsatna hrang hrang midangte’n an share theih turin Twitter a hmang tangkai a, a hlawhtling hle. Hetiang ang bawk a Facebook rawngbawlna atana hmang tangkai hi Mizo milar te zingah pawh an awm nual mai. Khawvel thiamna sang zelin I dawhkanah hmasawnna hrang hrang a rawn chhawp chhuahsak che in a rawn chhawpchhuak zel dawn. Heng namen lova hmasawnna mi tam takin tangkai taka an hman hi i lo chhiatpui dawn bik em ni?

----------------------------------------------------------------


Piansualna in a hneh theih loh
NICK VUJICIC

        Khawvela mihring piang chhuak tam ber te hi fuke kim leh taksa a harsatna neisa lemlo a piang chhuak kan ni awm e. Chutih rual chuan khawvelah hian fuke kim lo, pianphunga rualbanlo sa leh natna khirhkhan tak tak in a tlak buak sa a khawvel eng rawn hmu pawh tam tak an awm ve bawk a. Fuke kima piangchhuak tam tak hian Pathian malsawmna a ni tiin Pathian hnena lawmthu sawina chang kan hrelo fo. Chutih lain harsatna tamtak leh rualbanlo sa a lo piangchhuakte hian Pathian hi an hmu chiangin harsatna an tawh te chu a hmel mawi hmuh tirtu a ni fo thin. Tun tum Thalai Huangah hian harsatna namen lo tawk chunga a harsatna tawh inhneh tir duh lotu leh Pathian rawngbawltu nichho ta kut leh ke neilo NICK VUJICIC-a (Nik Vuuichik ti a lam tur) chanchin hi i han chhuizau ve thung teh ang.

        Pian leh murna: Kum 1982 December Ni 4 a lo herchhuah chuan Australia ram a Brisbane khawpuia cheng Pastor Bruce Vujicic-a leh a nupui Nurse hnathawk Dushka Vujicic-i te chuan an nghahhlelh em em  mai, harsatna awm miah lo a thla kaw chhung  nu ber in a lo pai tawh an fa piang tur chu nu ber chuan vei mek a, chutia nghakhlel tak a Pastor Bruce an an nu nauvei a dawm lai chuan beisei loh tak mai in an nu chuan naute kut pawh nei lo, ke pawh nei mumal lo chu a hring chhuak ta mai le. Chu naupiang rapthlak tak avang chuan Pastor Bruce chu Bathroom lamah luak turin a tlan lut hial a, a nupui Dushka Vujicic phei chuan thla li anih thlengin a pawm ngam lo bawk. Chutiang tak a Nick Vujicic-a an rap em em na chhan chu natna vang tak  Tetra-amelia in a a thlen piansualna, ban bul leh ke te tak te nen chauh a a lo pian chhuah vang chu a ni.

        Pan lai nun: Hetiang a rualbanlo sa a piang hi nimahse la Nick Vujicic chu naupang hrisel tak a ni a, nimahsela a piansualna chuan a nun ah hrehawmna leh harsatna tam tak a thlen thin, chung zinga pakhat chu School a luh dawnin an awmna Victoria state in a dan a hman laiah chuan pianphunga rualbanlo te tan mipangngai te luhna school a luh ve a rem lova, rualbanlote tan school hran abika dinah chuan luh t ur a ni. Nick pawh chu mi pangngai school a lut thei lovin rualbanlote school a luh tir tum a ni a, mahse a nu chuan Nick chu pianphungah rualbanlo mahse a rilru chu a pangngai em em bakah naupang bright tak leh rilru chak tak a ni tih a hre chiang em em a, rualbanlo mai pawh ni lo rilru kimlo te tana sikul Sorkarin a siamsak a a fapa rilru pangngai tak han kal tir chu a remtih loh bakah a fapa tan tha dawn a a hriat loh avangin theihtawpin a fapa tan hma a la a, sawrkar thuneitu te leh Sikul lam thuneitu hrang hrangte hmu kualin theihtawpa a beih hnuah a fapa chu sikul pangngaiah a luh tir thei ta a, naupang thiam thei tak niin Victoria State Premier pawhin a hranpa ngata tlawhin amah avang hian naupang rualbanlo te chunga khawtlang rilru put dan pawh nasa takin a danglam phah a ni.
        Beidawnna atanga Beiseina : Nick hian a school luhna ah hian harsatna tam tak a tawk chhunzawm a, naupang dang ten an tiduhdahin a piansualna avangin an chhaih nawmnah a a rilru a hrehawm hle thin. Mahse chung hunah te chuan Kristian chhungkua atanga seilian a nih angin a rilruah Bible chang Sam 139 :17 - 18   ‘Aw Pathian, i mi ngaihtuahnate chu ka tan a va hlu em; Chhiar sen rual a ni lo. Chhiar dawn ila, tiau vaivut aia tam a ni, Ka han harh chuan i kiangah ka lo awm reng a ni,’ tih hi lo awmin chu thu chuan a thlamuan fo thu a sawi. Hetianga tihduhdahna leh hmuhsitna a tawn te avang hian beidawnna leh thinrimna nasa tak a nei thin a. Kum 8 mi a nih in mahni inthah a tum a, a hlawhchham a. Kum 10 mi a nihin tuiah inhnim hlum a tum leh a, mahse a nu leh pa amah hmangaih em em tu te a ngaihtuahin a thulh leh a ni. Pathian hnenah vawi tam tak a ban leh a ke te to tir tura a dil hnuin Nick Vujicic chuan a thiam thil leh a theihna te, midang anga nung thei tur a theih tawpa a beihna te chu midang tan chona nasa tak siam sak tu leh mi thinlung a nasa taka thusawitu a ni tih a hre chhuak a, a nunna chelhsaktu Pathian hnenah lawmthu a hrilh mawlh mawlh ta zawk a ni.

        Hetianga nun khawhar leh beidawng taka a hman lai hian nikhat chu a nu in chanchinbu a mi pakhat piansualna hrang hrangin a tlakbuak chanchin inziak chu a chhiar tir a, he thuziak hi a nun nasa taka thlakthleng chhotu a lo ni ta in Nick-a chuan amah chauh chu chutiang harsatna leh beidawnna tawk a ni lo tih a hrechhuak a, chu chuan tumruhna pek belhchhahin thil tam zawk tih theih tumin nasa takin hma a lak phah ta a, chung a beidawnna hrang hrang a tawn te chuan hneh tum tlatin a thinlungah tumruhna leh tuarchhelna a siamsak tuah a hmang zawk a, tichuan a tumruhna leh a tuarchhelnaa vangin a ke veilama a ke zungtang pahnih hmangin a ziak thei a, Computer mouse leh keyboard te a ke hmangin duh tawkin a hmang thei a, Tennis ball te vawm theiin Drumset te a ke hmangin a vaw thei a, a ke hmang vekin a sam te khuih theiin a ha te a nawt a, phone te hmang theiin a bak hmul te a inziah fai sak theih bakah tui te pawh duh tawkin a in thei a ni. Ni khat chu Sunday School a a zirlaiin a rilru a khawih em em a, chuta tang chuan a rinna chu Isua Kristaah nghatin midangtana malsawmna ni thei turin a hringnun chanchin te midang a hrilh thin a. A chanchin midang a hrilh thinin midang nuna thu a sawi nasat zia leh an nuna harsatna  hrang hrang an tawha tuarchhelna leh tumruhna petu a nih thin thu a hriat chuan amahah Pathianin thil tum a nei tih a man chho ta a, a piansualna leh rual a ban lohna te chu Pathianin midangte cho chhuaktu atana hmanruaa hman a duh tih a hriat in a vawikhatna atan a chunga thil thleng zawng zawng chu Pathian malsawmnaah a pawm thei ta a ni.
        Pawl sarih a nih in an Class Captain atan thlan a ni a, kum sawmpasarih a lo tlin chuan Tawngtai pawl a dinah thusawi tanin hlawkna umlova midang tan a rawngbawlsaktu pawl ‘Life Without Limbs’ chu a din chho ta a ni. Kum 21 a nihin Subject pahnih Accounting leh Financial Planning te major subject a la in a graduate a, chumi hnu atang chuan motivational speaker(mite fuih leh chophur zawnga thusawi tu) niin tunlai thalaite thil tawn hrang hrang leh a nun behchhanin hmun hrang hrangah thusawiin a zinkual thin a. Khawvel pum huap a thusawi hmang a mite fuih thara chophurtu nih tumin Kristian intawhkhawmna, sikul, leh pawl ho intawhkhawmnaah te thu sawin vawiin ni thleng hian khawmualpui panga a ram hrang hrang 24 a cheng mihring maktaduai 3 chuang hmaah thusawi tawh ni a chhut a ni. Heng bakah hian khawvel huapa show lar ber pawl Oprah Winfrey Show ah te a inlan a, tin, kum 2005 khan  a nitin nundan leh mi pangngaiin a thil an tih thin hrang hrang te kut leh ke pangngai tello a a tih thin dan chu film a siamin mi dangte fuihnan ‘Life’s Greater Purpose’ DVD chu a tichhuak a, thalaite leh naupang zawkte tan a en turin a nun behchhana harsatna hrang hrang a paltlang dan tar lanna ‘No Arms, No Legs, No Worries: Youth Version’ chu a tichhuak leh bawk a ni. 

        Hetiang taka abeihna leh midangte tana malsawmna nih tum a abeih avang hian kum 2005 khan Nick Vujicic chu ‘Young Australian of the Year’ Award hlan a ni a. Tin, short film pakhat ‘The Butterfly Circus’ tih a ah a inlan a Will-a lemah a chang a ni. He film hian Doorpost Film Project lawmman sang ber chu kum 2009 khan a dawng a, he film avang bawk hian Method Fest Film Festival ah Best Short Film Award a dawn bakah NIcj Vujicic hian Best Actor in a short Film Award a dawng bawk a ni. Hei bakah hian nikum 2010 khan Hollywood a sem Feel Good Film Festival ah he film vek hian Best Short Film  Award a dawng bawk a ni. Tunah hian  Nick Vujicic hi California ah a cheng mek a, a pawl din ‘Life Without Limbs’ ah theih tawpa inhmangin midangte tan thuchah ropui tak tak puangchhuakin hun a hmang mek a ni.
        Nick Vujicic hian midang te fuihtu leh beidawngte tana beiseina kawng kawhhmuhtu nih a tumna chu a hringnun kawng chhukchho tak atanga a thintawn midangte hnena sawi atangin a ti hlawhtling a, mi maktaduai chuang hnenah chona leh fuihna thu tha tak tak a hrilh a ni. Nick Vujicic hian ka thil thlir dan te bihchiang turin min ngen a, harsatna kan tawh hrang hrangte thlir kan a chung harsatna kan tawhte chu remchanga la a hmasawnnan leh tisa leh thlarau a than lenna atan hmang turin min fuih a ni

CHUAN A VIDEO CHU HEI LE! Tin Nick Vujicic-a video hi ka Blog Side bar a Youtube videos ah pawh hian a awm e










Mary Slessor (1848-1915): 

Mary hi Aberdeen,Scotland-ah kum 1848 khan a piang a, a nu chu Kristian tha tak niin a pa erawh zu ngawlvei a ni thung. A naupan lai atangin a nuta nen Missionary nih an chak em em a, mahse a ngam mai lo. A unaupa, missionary nih chak em em main a boral san tak avangin Missionary hna thawk turin a penchhuak ta a ni.

                Tum khat chu Missionary pakhat hian Nigeria rama Calabar ram chanchin a sawi hi a ngaithla a. Chu Missionary chuan, “Calabar chu khawvela hmun thim ber, hringei leh dawithiamna ten ro a relna hmun a ni a, mihring ramhuai hnena hlan te, anchhia te, tur te an hlau em em a, Phir fa an hrin phei chuan anchhia a ngaiin an tihlum zel a ni,” tih a sawi chu a ngaithla a. Thusawitu chuan sawi zelin “Buh seng tur a tam hle si a, nimahsela a thawktu te an tlem (Mat 9:37), Pathian rawngbawlnaa hlawhchham aiin damlohna leh khawsik tawrh kan hlau zawk a. Mi tam takin he ram hi luhchilhin an ram hausakna hmangin an sumdawng a, mihring te an hralh a. Heng mi khawngaihthlak tak tak te chhanchhuak a, heng naupang chanhai tak te chhanchhuak tur hian lo pen chhuak ngem in awm em?” tiin a sawi a. He Missionary thusawi hian Mary thinlungah nasa takin chon a a siam a, Mary chuan chu hmuna kal chu a duh a, chung mite hnena Chanchin Tha hril chu a duh tlat mai le.

                Tichuan Kum 28 a tlin kumin Mary chu Africa pan chuan bungraw phur lawngah a chuang ta a. Africa an thlen hnua a chuanna lawng atanga Whiskey (Zu) barrel engemawzat an hlan thlak lai chuan Mary chuan a rilru in ‘Scotland hian Zu barrel engemawzah Africa-ah an thawn luh lai hian Missionary pakhat chauh maw an thawnluh le” tiin rualawhna nasa tak a neih phah a ni.

                Mary Slessor hian kum 40 chhung Calabar ah Efik leh Okoyong hnam ho zingah Missionary hna thawkin khawtlang nun chawikan chu a hna ber a ni. Phir tam tak nu leh pa te’n anchhia a an ngaih avanga thah an tum chu a chhanhim a, mihring sa ei an chin thin te chu a sim tir thei a. A rammi ten an ngaina in naupang tam tak, an nu leh pa te duh loh chu a enkawl a, a huaisenna leh a thatna avangin an ngaisang hle. Vawiinniah chuan Scotland leh Nigeria ramah te ngaihsan a hlawh hle a, ‘The White Queen of Calabar’ tia hriat a ni ta hial a ni. Pathian a ring a, a rawngbawlsak Lalpa chuan chawimawi let vein Scotland hmeichhe zinga Scotland pawisa a thla chuang hmasa ber niin Mary Slessor thla hi Scottish Clydesdale Bank siam Cheng sawm note-ah a chuang a ni. Mary hian African mite tan a nunna a hlan a, January 13, 1915 khan kum 66 mi niin a rawngbawlna hmun Nigeria-ah a lu a phum ta a ni.



John Gibson Paton (1824-1907)
John Paton hi May 24, 1824 khan Braehead, Dumfriesshire, Scotland-ah a lo piang a, a naupan lai chuan mawza siamna hmunah a thawk thin a, a pa, Kristian tha tak chuan a nunah nghawng lian tak neiin a pa chuan nitin vawi hnih an tawngtaina pindanah a tawngtai thin bakah chhungkaw tawngtai vawi hnih a neipui nitin thin a ni. John Paton hian Missionary nih tum tlat in hemi atana tangkai turin Glasgow ah Damdawi leh Pathian thu lam a zir thin a, hemi hnu hian Glassgow daifem-ah mirethei te tanpuia hna thawkin Pathian thuziak te a sem thin a ni. Kum 30 a tlinin Reformed Church of Scotland chuan New Hebrides Island-a thawk tur Missionary an la dawn a, New Hebrides Island, Hring ei ho awmna hmuna rawngbawl tur chuan a inpe ta a ni.

John Paton chuan Krista vanga harsatna leh nunna hial chan pawh a huam ngei mai. Pacific Ocean chhim lama awm New Hebrides Island hi hringei (Cannibals) te tamna hmun niin he hmuna Missionary lokal hmasa pahnih te chu an that a, an sa an ei hial a ni. Chutiang khawpa hmun tihbaiawm chu nimahse John Paton chuan chu hmuna kal chu a duh tlat a. Kal tura a inpuahchah lai chuan putar pakhat Mr Dickson chuan, “John he hmunah hian i kal ang maw? Cannibals awmna ram a nia, i sa an ei ve mai ange, kal duh suh,” tiin a thil tum thulh tur chuan a nawr fo mai a. Chutah, John Paton chuan chhangin, “Mr Dickson, ka thih hunah ka ruang chu phumin a awm ang a, ka taksa chu lung(worms) leh pangang te’n an ei ral dawn tho a lawm. Krista chanchin tha hrila ka nun pum ka hman a, a rawng ka bawl vanga ka thi a nih chuan Cannibal (hringei) emaw Lung (worms) ten ka taksa hi ei mahse la pawi ka ti lo a sin,” tiin huaisen takin a chhang a ni.

New Hebrides Island-a John Paton-a in
                Hetianga ruahmanna a siam lai hian John hian Scotland-ah Bible class hlung tak leh hlawhtling takin a kalpui a. Hetih hun laia Kristian tam tak chuan chung ramthim a rawngbawla kalchhuah chu an hreh viau laiin mahni awmna khuaa rawngbawl erawh nuam an ti viau thung si niin a hria a. Tichuan a kohna dawn chu chhangin rawngbawl turin New Hebrides Island-ah chuan a nupui nen an kal ta a, Aniwa thliarkar-ah rawngbawl an bawl a ni. New Hebrides Island an luhchilh hnu hian a nupuiin a thihsan a, a hnuah a fapa neihchhunin a boral san bawk. Harsatna namen lo tak tak tawk chungin Pathian ram tulna chuan John Paton-a rilru chu a luahkhat tlat a, beidawng hauh lovin Pathian tan a thawk tang tang a ni. Vawi 50 chuang hring ei ho hian thah tumin an bei thin a, mak tak takin Pathianin a chhanhim leh hlauh thin. Helai hmuna hringei tam tak chuan John Paton-a rawngbawlna avang hian Pathian an hmu a, Kristian an lo ni ta a ni.

                John Gibson Paton hi January 28, 1907 khan kum 83 mi niin Melbourne, Australia-ah a thi.




                                          




    __________________________________________________________________________
    WILLIAM CAREY
    William Carey
    William Carey (1761-1834): William Carey hi Aug. 17, 1761 khan Paulerspury, Northamptonshire, England-ah a lo piang a, Baptist Missionary Society dinchhuaktute zing ami a ni. ‘Father of Modern Missionary Movement’ tia hriat lar, India rama Missionary ropui tak hi kan hre \heuh awm e. England-a a awm lai chuan Carey hi pheikhawk siamtu a ni thin a. Khang hun laia English pachal, lawng mi lar Capt. James Cook kha a ngaisang thei hle a, Capt James Cook anga khawvel fan chhuah a Pathian la hre lo hnam mawlmang tak tak te zawnchhuaha Chanchin Tha hrilh chu a rilruah a lian thei hle  a ni. A pheikhawk siamna dawr te bangah chuan khawvel map tarin chutah chuan hnam hrang hrang te chanchin, an eizawnna, sik leh sa, an ranvulh etc. te chu a chhinchhiah thin a ni. Savun hmanga khawvel lem (Globe) a siam chu tuai virin ram hrang hrang te chu khawihin chung rama Chanchin Tha la hre lo hnam te tan chuan a tawngtai sak thin a ni.

                    William Carey hian mi bo (Chanchin Tha la hre lo) te a vei em em a, a rilru an luah reng a ni. A tawngtai sak a, an zinga rawngbawl thei turin Pathian puihna a dil fo \hin. A tawpah Pathianin a tawngtaina chhangin India ramah a rawn kal thei ta a, nasa takin rawng a bawl a, Bible lehlin hna thawkin Bengali, Sanskrit leh tawng tualleng dang tam tak, a zavaiin tawng hrang hrang 44 chuangin Bible chu a letling a, a thawhrah avang hian American Civil War thlen hma khan mi 300,000,000 chuang hnenah Bible a thleng hman a, mi bo tam tak Krista hnenah a hruai theih phah ta a ni. Hetianga Bible a lehlinna kawngah hian Pathianin Carey hi talent tha tak a pe a, amah hi tawng hrang hrang thiam chak chi (multi-lingual) hi a ni. Rawngbawla a chhuah hma hian hna hrang hrang a thawk kual ve a, hemi pah hian tawng hrang hrang a zir pah thin a ni. Latin grammar chu kar ruk chhung lekin a thiam bel hman em em a, hun reilo te chhungin Dutch pawh a thiam nghal mai bawk. hun reilote chhungin Bible chu tawng hrang hrang parukin a chhiar thei a ni.

    Bible a letling
                    A chanchin ngaihnawm tak tak te kan sawi vek seng lova, mahse a sulhnu tlem han tar lang ila. October 1792 kuma Baptist Missionary Society din anih khan Charter member te zingah a tel a. Kum 1820 khan Alipore, Kolkatta-ah Agricultural and Horticultural Society chu a din. kum 1821-a Serampore College din a nih khan William Carey hi Council member hmasa ber pathum te zingah telh a ni bawk. Carey-a thawhrimna rah liau liau avangin kum 1829 khan Sati (Hindu hmeichhia te an pasal te thih ruala hal hlum thinna dan) chu tihtawp a ni bawk.

                    Carey hian a nunah harsatna tam tak a tawk a, chung harsatna te chuan Carey chu tumruhna leh huaisenna a pe hlauh zawk a ni. Nupui chungchangah pawh a vanduai ve hle. Carey hian nupui pathum a nei hman a, nupui pahnih a sun hman a ni chu. A nupui hmasa ber Dorothy Plackett Carey chuan kum 1807 khan a thihsan a, a ni nen hian fa pasarih an nei. A nupui pahnihna Charlotte Rumohr Carey nen kum 1807 ah innei leh in ani hian May, 1821 khan a thihsan leh bawk. A nupui pathumna hi Grace Hughes Carey niin a ni ve thung hi chu Carey a thih hnu kum khatah !835 khan a thi thung a ni.

    Carey hian a pro-missionary sermon nung tak, Isaia 54 :2-3 behchhana a sawi tuma a thusawi, “Pathian hnen atangin thil ropui tak beisei la, Pathian tan thil ropui tak ti rawh” (Expect great things from God; attempt great things for God) tih chu thusawi ropui ber zinga chhiar a ni hial a ni.

    William Carey hi June 9, 1934 khan kum 72 mi niin a thi a, a ruang hi Serampore, India-ah zalh a ni. A hnathawh ropui tak te avangin ‘Father of Modern Missions’ ti a koh a ni ta