Monday, December 3, 2012

Mi ropui Pu Chawngkhupa chanchin kimchang


                  PU CHAWNGKHUPA


Pu Chawngkhupa chanchin ziakna lehkhabu hi ka dap ru reng thin a, hetiang mi ropui chanchin hi kimchang taka internet-a chhiar theih tura chhawp chhuah ve reng reng hi ka duh thin a. Vanneihthlak takin Padma Shree RK Lalhluna nen kan intawngfuh hlauh mai a, keiin Pu Chawngkhupa chanchin ziakna a neih leh neih loh ka lo zawt var a, ani chuan a bu-a alo siam tawh thu leh a copy hlui a la neih thu min hrilhin min lo photocopy (xerox) sak hlauh mai a, he lehkhabu behchhan hian Pu Chawngkhupa chanchin hi kan ziak thei dawn a ni. A bu ami hi a tam tham deuh avangin kan kaitawi ang a, a pawimawh leh ngaihnawm chin lakchhuah kan tum anga, a tul angin kan belh bawk ang.

Hun hmasa lam: 
                       Pu Chawngkhupa hi Pu Kawldingpuia leh Pi Challianthangi te fa pangana a ni a, April 9, 1909 khan a lo piang a, amah hi Ralte Kawlni (Helhlah) hnam a ni. An chhungkua hi chhungkaw taima leh tluang tak an ni a, pachhia leh hmeithaite inhnemna ber an ni thin. Pu Chawngkhupa hian amah hringtunu leh pa bakah hian thlarau lam pa a nei a, chu chu ringtu hmasate zing ami Upa Khuangzika a ni a, Pu Chawngkhupa hian thlarau lama a pa, amah hringtu nia a ngaih avangin “Ka pa khuangzik Abraham” a ti kher thin.                                                                                           
                Pu Chawngkhupa hi a piantirh atangin mi pian tha mang lo a ni a, a naupan laiin a beng a chhet a, chutih rual chuan a kherh deuh reng mai bawk a, hei vang hian thil ri a hre thei meuh lo. Chu achhapah a dang a awk em em a, rei tak chhung phei chu ‘R’ hawrawp hi a lam ri thei meuh lo. Chuvang chuan chhawnchhaih leh bawlzan pawh a hlawh deuh va. Mahse a nu leh pa te hi an khawsak theih avang leh an lal fapa Lalthawvenga nen an inkawmngeih em avangin tuman an tichhe tak tak ngam lo va, an hmusit tak tak ngam lo bawk.
                Kum 1914 khan thuhriltu lar tak Pu Thangbawnga khan Pu Chawngkhupa te khua Sailam a tlawh a, hetih lai hian Sailam lal, Bengkhuaia fapa Sairuma hi Kristian do em em mai a ni a, chuvang chuan Sailamah pawh hian Kristian an tlem hle. Pu Thangbawnga chuan Sailama Kristian tlemte awmte a va tlawh tum chuan Pu Kawldingpuia te inah hian a leng a, tah chuan an fapa Chawngkhupa chu a en vang vang a, “In fapa hi naupang danglam tak a la ni dawn e,” tiin a hrilh a. Chuta tang chuan Pu Kawldingpuia te nupa chuan an fapa chu eng ang taka danglam tur nge anih an hre lem lo nain Pu Thangbawnga thusawi chu an vawng ta reng a ni.

Monday, November 12, 2012

TATTOO LEH KRISTIAN THALAITE
                 Tunlai khawvelah Tattoo hi a lar em em a, mi tam takin tattoo hi an taksa hmun hrang hrangah an chhukai a, tam takin an chhuan viau laiin tam tak chuan an zahpuiin an inchhir leh a, tih reh tumin sum tam tak an seng thin. Celebrities lar tak tak ten Tattoo hi an uar em avangin henglai hmunah pawh thalai tam tak ten tattoo hi an chhu kai ve thin a, hei hian nghawng thalo tak a neih ve theih avangin tun tum ah hian helam hi i kan chhuizau dawn ang a. Tattoo-ah hian chi hrang hrang a reh awl chi Henna tattoos, Ball Point Pen Tattoos leh temporary tattoos dang tam tak hun rei lo te chhung daih tura taksa a chhut kai chi a awm ve a, duh vang reng ni lova chhhinchhiahna chhutsak Sipai te pawh an awm. Mahse tun tum chu reh thei lo tura taksaa an chhut kai thin Permanent Tattoos chung chang kan chhui bing dawn a ni.

Monday, October 8, 2012


WATCHMAN NEE
            Kum zabi 16-na lai atang khan Europe leh America atangin Missionary tam takin China ram an luhchilh a, Chanchin tha chi an theh nasa hle a. Hemi kalzelah hian kum zabi 20-na a lo herchhuah meuh chuan heng mi huai kal hmasa te Chanchin tha chi theh tiak thang chho zelin a ram mi, mi tha tak tak missionary atan a chherchhuak chho zel a, Boxer Rebellion lai pawh khan martar an tam hle anih kha. Heng a ram mi, Krista chanchin thain China ram pum a tuam theihna atana mi inpe tam tak zingah hian Watchman Nee hi a lar pawl leh ngaihsan hlawh ber pawl a ni awm e.
                Pianna: Watchman Nee hi Nov 4, 1903 khan Foochow, China-ah Nee Shu-Tsu tih hming puin a lo piang a. A pian hma hian a nu unaunu hian fanu hlir 6 lai aneih avangin a nu pawh hian fanu a neih a inring hle a, chutih lai chuan fapa a awt bawk si. Tichuan fapa dilin Pathian hnenah, “Lalpa, fapa min pek phawt chuan i rawngbawl turin ka hlan ang e,” tiin a tawngtai ta a. Pathian chuan Nee-a nu tawngtaina chu chhangin fapa a pe ta a, a pianpui hming Nee Shu-Tsu tih hi kum 6 anih thleng a pu a, hemi hnu hian a hming hi Watchman Nee tiin a thlak ta a ni.
                Chhungkaw lam: Watchman Nee-a hi Kristian chhungkaw tha tak hnuai atang seilian niin a pu Nga U-Cheng hi kum 1870 chhoa American Supplies Commission-a an thuhriltu thin a ni a, a pa Ni Weng-Sioe hi Imperial Customs Service-a officer a ni ve thung. Nee-a thlahtute hi Methodist kohhran an ni a, Nee-a pawh hian a naupan laiin American Methodist Episcopal Mission hnuaiah Baptisma a chang a ni.

Wednesday, September 26, 2012



• X Factor


Chhiartu tam takin X factor hi enge anih, enge tuna a dinhmun tih hriat chakin zawhna in rawn siam a, chhan han tum teh ang. X Factor hi zaia intihsiakna, American Idol judge Simon Cowell-a dinchhuah niin buatsaihna hmasa ber chu UKah a ni a, kum 2004 atanga buatsaih tan niin hetih hunlaia inzaisiakna Pop Idol thlak tura ruahman a ni. X Factor hi ram hrang hrangin anmahni style in an ka
lpui nual a, a bul tanna X Factor UK hi zaithiamlar Leona Lewis leh tunlaia hit tak One Direction te larchhuahna a ni.
Tunah hian X Factor hi ram 40 chuangah kalpui a ni a, heng ram hrang hrang atang hian X Factor winner 70 chuang an awm tawh a ni. Awle X Factor zinga ngaihven hlawh bik tlem i lo chhui bing dawn teh ang.

Wednesday, September 12, 2012


Mizo hmeichhia zinga IES tling hmasa ber  
LALRAMDINPUII RENTHLEI 
KAWMNA

Mizo nula chhuanawm tak mai chu Lalramdinpuii Renthlei, Lunglei Bazar Veng ami chu tunhnaiah Indian Economic Service (IES)-ah a tling hlauh mai a. An inah lenchilhin kan va inkawm ta a ni. Kan inkawmna kan tarlan hmain Ramdini inziak tlinna Indian Economic Service hi enge anih i han sawichiang dawn phawt teh ang

Indian Economic Service (IES)
Indian Economic Service (IES) hi Central Service Group "A" a ni a. UPSC kal tlangin All India Competitive Examination hmanga lak thin a ni. IAS te, IFS te anglo takin IES hi Specialised service anih avangin Economics, Econometrics leh Business Economics a Master Degree nei chin tan chauh he exam hi a pek theih a ni. Central Sawrkar a Ministry hrang hrang, Planning Commission leh Autonomous body-ah an in zar phah a, hengah hian policy division-ah an awm deuh ber thin. Economic policy awmze nei taka kalpui a ngaih chhoh zel avangin state tam tak atangin IES rawih duhna thlen anih avangin tunah hian All India Service anih theih nana hma lak mek a ni a. Amaherawhchu IES officer tam zawk hi Delhi a inbengbel leh Delhi a awm reng duh annih avangin All India Service anihna tur a duhlo leh dang pawl an thahnem viau rih a ni. IES official website (www.ies.gov.in) a alan dan chuan IES hi kum 1961 atanga lak tan niin an sanctioned strength hi 511 (471 duty post leh 40 leave reserve) a ni. Tihlen tum mek anih avangin tun hma a batch size 5-15 lek lek nithin kha kumin atang hian 20 chuang a ni chho ta a ni.
Mizo zingah IES offcier mi 4 an lo awm tawh a. Pu J.H.Ramfangzauva (1979), Pu C.Laldinliana (1981), Pu Rengliansawta (1987), Pu C. Vanlalramsanga (2001). Vanduai thlak takin Pu J.H. Ramfangzaua, Pu C. Laldinliana leh Pu Rengliansawta te hian chantuan ram min pansan tawh a. Pu C. Vanlalramsanga hi tunah Deputy Secretary, Ministry of Finance a awm mek a. Nl Ramdinpuii Renthlei hi Mizoram atanga IES tling 5 na a ni ta a ni. India ram pum a IES officer 500 vel chauh zingah Mizo a lut thei hi a lawmawm tak meuh a ni. Awle i han kawm tan ang hmiang-

Monday, September 10, 2012


Pathian tana Olympic Medal vuiliamtu leh China rama Missionary
ERIC LIDDELL

              Kum 2012 Summer Olympic, London-a nghah chu neih zawh a lo ni ta a, Olympic lunglen a la reh lo bawk a, chuvangin tun tum chu Olympic-a Gold Medal lo la tawh, a hnua Missionary-a kalta Eric Liddell-a chanchin hi i han bih ve dawn ila. Eric Liddell-a hian Olympic-ah Gold pakhat leh Bronze Medal pakhat chauh a la a, tum khat chauh Olympic-ah a tel a, mahse engatinge he pa chanchin hian ngaihven a hlawh a, khawvelin a ngaihsan em em? Mi ropui tak takin medal tamtak an lo la thin tawh a, mahse Eric Liddell a ang em em in an ropui ve lo. A chhan i han en dawn teh ang.
                Pianna: “Flying Scotchman” tia an sawi mai thin Eric Liddell hi January 16, 1902 khan China hmarlama Tianjin khuaa Missionary Rev James Dunlop Lidell-a te nupa karah a lo piang a, a pa Rev James Dunlop Liddell hi London Missionary hnuaia China rama thawk a ni. Hetianga China rama awm an nih avang hian kum 5 anih thlengin China-ah hian lehkha a zir ve a, kum 6 a trlin kumin a unaupa Robert-a nen Missionary fate puala sikul siam Eltham College, Mottingham-ah a nu te chuan an luh tur a, hetia Hostel-a an awm hlan hian a chhungte hi China ramah an rawngbawl hna an thawk a, kum khatah vawi 2 chauh te an inhmu thei thin a ni.

Saturday, August 18, 2012


India President thar
Pranab Mukherjee
.
                         Pranab Mukherjee hi Kristian a ni lo a, amah atang hian Thlarau lama hlawkna beisei tur em em a awm hran lo ang. Amaherawhchu hmanni lawk khan India ram hotulu ber President of India atan thlan tlin a ni a. Kan ram hruaitu lu ber chanchin hi hriatzauna angreng atan han ziak ve leh ngawt mai teh ang.
                Pranab Mukherjee hi Bengali chhungkua atangin khatihlai, British hunlaia Bengal Province-a Mirati khuaah December 11, 1935 khan a lo piang a, a pa chu India-in Independence a sual laia tha nasa taka lo thawh ve thintu leh kum 1952-1964 chhunga West Bengal Legislative Council member lo ni thin Kamada Kindar Mukherjee-a a ni a, a nu chu Rajlakshmi Mukherjee a ni.
                A pa Kindar Mukherjee-a hian a fapa pawh hi a hnungzui a, Politics la luhchilh turin a duh hle a, chutiang zawng chuan a kaihruai nasa hle thin. Pranab-a hian University of Calcutta hnuaiah lehkha a zir char char a, Suri Vidyasagar College ah lutin a hnuah Unioversity of Calcutta atang hian Political Science leh History subject atangin M.A. a zo va. Hemi hnu hian dan lam zirin University of Calcutta atang bawk hian L.L.B a zir zo leh bawk.
                Double M.A leh LLB degree nei nimahse a hna hmasa ber atan Deputy Accountant General (post and Telegraph) Office, Calcutta-ah UDC hna a thawk a. Hemi hnu hian kum 1963 khan Vidyanagar College-ah Political Science Lecturer hna a thawk leh a, hetih rual hian Journalist niin Desher Dak chanchinbu-ah a thawk pah bawk.

Friday, August 17, 2012


Father of Modern Revivalism
CHARLES FINNEY
Tun tumah chuan Second Great Awakening hunlaia hruaitu ropui, “Father of Modern Revivalism” an tih Charles Finney-a chanchin ve thung aw!
                Second Great Awakening : Second Great Awakening hi kum zabi 19-na tir lama America rama Kristiante zinga harhtharna nasa tak lo thlen tum hnihna kha a ni a, hetih hunlai hian mi tam takin piantharna an chang a, kohhran a thang lian a, chutih rual chuan kohhran hrang hrang Seventh Day Adventist, Mormon kohhran, Church of Christ leh a dang tam tak a lo piang a, Baptist leh Methodist kohhran pawh nasa takin a than phah a ni. Hei hian nghawng chhuah tam tak a nei a, American Civil War pawh kha a nghawng chhuah tih theih niin nghawng tam tak a nei a, American History-ah phei chuan hmun pawimawh tak, he Second Great Awakening hian a luah a ni. Hetih hunlaia mi pawimawh leh a hnarkaitu langsar zualte chu Joseph Smith, Alexander Campbell, Richard Allen, Nathaniel William Taylor, Ellen G. White, Peter Cartwright, Thomas Campbell leh Charles Finney-te hi an ni awm e!
                Harhtharna hnarkaitu bera an sawi thin Charles Finney-a chanchinin i chhunzawm dawn ang.

Wednesday, August 8, 2012


India International Player
LALRINDIKA RALTE (Didika)

India ramah hian mihring .... chuang kan cheng a, China dawtah khawvela mihring tam berna kan ni. Hetiang zozai zing atang hian a tha emaw a chhe lamah emaw a ber nih hi thil har tak a ni a, a tha pawl emaw a chhe pawl emaw zinga thlan nih pawh thil har chungchuang a ni. Chutih laiin tuna a chanchin kan sawi tur Lalrindika Ralte erawh hi chu a thianpa Jeje Lalpekhlua nen India rama Football thiam zual mi 22 zingah a tel a, India aiawhin hmun tam takah an lo fehchhuak tawh a, tun dinhmunah chuan India player hot ber pawl an ni. (Didika khelhpui India International Player Jeje Lalpekhlua erawh chu a chanchin kan lo chhuah tawh kha) Awle, Indian Winger tha, Mizo hming ti thatu Pathian tih tlat mi leh inkhelthiam bawksi Lalrindika Ralte (Didika) chanchin chu i han bihchiang dawn teh ang.

Sunday, August 5, 2012


Mizo Pastor hmasa ber
Rev Chhuahkhama

                Rev Chhuahkhama hi Phaileng East khuaah kum 1885 khan a piang a, a pa chu Parova a ni. Parova hi khawlhring hnam a ni a, Pasaltha, Ramvachal a nih avangin Parova hi Phaileng khuaah hian a lar ve hle thin. Hetianga ramchhuah atchilh tak anih avang hian in lamah pawh awm tam lovin ramhnuai lamah a tal tam hle a, engmah hian a ramchhuak tur an thulh tir thei lo.  Mahse Chhuahkhama a pian dawn tuk erawh hi chuan Parova pawh hian ramchhuah a lo tum vek tawh chu a thulh phah a, chuvang chuan a fapa lo piang hmingah pawh ‘Ramchhuahkhama’ tih a phuah ta a, mahse a hnuah ‘Ram’ tih hi pawihin Chhuahkhama' tih chu a pu hlen ta a ni.
                Chhuahkhama te khua hi Vailian in an haldarh tak avangin Pawibawiha fapa Thangkhama khaw din thar Sekaihah an insawn a, hemi hnu hian Patkhuihah kaiin reilote hnuah Tualbungah an insawn leh a. Heta tang hian Lungpherah an kai leh ta a ni.
               Chhuahkhama chu kum 15 mi vel anihin eizawnna kawng dap turin Aizawl-ah a thianpa Darnghaka nen a pa hriat lohin an kal ru ta a. Hetih hunlai hian Gurkhali Sipai hovin Mizo naupangte chu bel nawt atan an chhawr thin a, naupang thenkhat chuan belnawta inhlawh chung hian lehkha an zir thin a, Chhuahkhama pawh hian sipai belnawt chunga lehkhazir chu a chak leh Aizawl a kal chhan ber chu a ni.

Friday, July 13, 2012


Rev RICK WARREN        

 Tunlai khawvela Pastor lar ber mai, Rev Rick Warren-a chanchin hi  ziak tura ngenna a awm nual avangin tun tum chu Mega Church lar tak Saddleback Church-a Senior Pastor Rev Rick Warren-a chanchin hi kan thlurbing leh dawn a. A chanchin kan luhchilh hmain hriatzau nan enge Mega Church awmzia han sawi phawt ila.

              
                     Mega Church: Megachurch tih hi khawvel ram zau zawka kohhran lian zualte sawi nan hman a ni thin a, kartawp inkhawmnaa member 2,000 aia tam inkhawm ziahna kohhran hi Mega Curch tiin koh a ni. US-ah khuan hetiang Mega Church hi tam tak a awm a, The Hartford Institute in a zirchian danin US ringawtah khuan Protestant ho Mega Church hi 1,300 chuan a awm niin tarlan a ni. He zirchiannaah hian kar tawp inkhawma member 10,000 – 47,000 chuang inkhawm awmna thin kohhran 50 chuang a awm a, US a Mega Church lian ber chu Lakewood Church, Houston, Texas ami niin kar tawp apiangin he kohhrana inkhawm hi mi 40,000 an chuang ziah a ni. South Korea hian khawvela Mega Church lian Top 10-a lang pha Mega Church 5 an nei a, khawvela Mega Church lian ber pawh member 8,30,000 chuang nei Yoido Full Gospel Church, Seoul, S. Korea a mi a ni. Heng Mega Church te hi inkhawmpui lian a ni hawt mai a, Stadium hman bikah te, kar tawpah an inkhawm a, Pastor pawh engemawzat an nei thin a ni. Awle duhtawk dawn ila, Mega Church Senior Pastor Rev Rick Warren a chanchin in chhunzawm ang.


Baptistu Johana hnua thuhriltu hmuhnawm ber
Billy Sunday
               Tun tum chu American Baseball player hmingthang, ropuina hrang hrang khumtu, mahse mahni ropuina aia Pathian rawngbawl thlangtu Evangelist hmingthang Billy Sunday-a chanchin ve thung aw!
            Billy Sunday hi Ames, Iowa, USA-ah Nov 19, 1862 khan a piang a. A pa hi Germany atanga US-a pem lut Sonntag-a niin US a pemluh hnu hian William Sunday tiin a hming a thlak ta a. A pa William-a hi lung mistiri niin sipaiah te a tang zak zak a, Billy Sunday-a naupan laiin a pa hian a thihsan a, hei vang hian a nu Mary Jane Sunday hian a Billy-a te unau hi a an pi leh pu te bulah a pempui ta a ni.
            An pi leh pu te bulah chuan an awm reng thei lo va. Tichuan a nu chuan pasal dang neiin hmundangah an insawn leh a, a pahrawn pawh hian a hnu lawkah a kalbosan leh avangin an nufa za hian an rethei hle. Hetianga an retheih em avang hian kum 10 mi anihin a nu chuan Billy-a leh a u  te chu Glenwood, Iowa-a fahrah chawmna in Soldiers Orphan Home-ah a dah a. He fahrah chawmna in atang hian Billy-a pawhin zirna mumal tak leh nundan mawi tak zir chhoin infiamna lamah talent tha tak a nei tih hriatchhuah a ni chho ta a ni.

Wednesday, June 20, 2012

He lekhathawn photo copy hi Mizorama Chanchin Tha rawn thlentu Pu Buanga ( JH Lorrain-a ) kutziak ngei kha a ni a. March 29, 1932-a a ziak a ni a, A haw pahin Calcutta atanga Pu Zathanga a rawn chawimawina thu a ni. 




Friday, June 15, 2012


China rama Missionary hratkhawkheng
Jonathan Goforth

China rama Missionary ropui Hudson Taylor-a avangin mi hrang hrangin China ram an vei a, Pathian ram zauh duhna thinlung neiin China hi an luhchilh a. Chung zingah chuan mi ropui tak tak, khawvelin a hriat reng tur Missionary an awm nual a, tuna a chanchin kan sawi tur Jonathan Goforth pawh hi Hudson Taylor-a hniakhnung zuia China rama Missionary ropui tak ti ta a ni.
            Panlai nun: Kum 1840 khan England ram atangin John Goforth-a te chhungkua chu Canada-ah pem lutin Thorndale, Ontario-ah an inbengbel a. Pu John-a hian a nupui Jane Bates-i nen fa 11 lai neiin a pasarihna chu Jonathan Goforth hi niin February 10, 1859 khan Thorndale, Ontario-ah Jonathan-a hi a piang a ni.
            Jonathan-a nu leh pa te hi lonei mi niin an chhungkaw khawsak a harsa hle mai a, chutih rual chuan a nu hi Pathian ring tlat mi leh a fate pawh Pathian lam hawia hruai tum tlat, nu fel tak a ni. A nu hian a fate chu Bible chhiar leh a chhunga thu awmte hrilhfiahin a zirtir thin a. Sam ziak te chu Jonathana hian a vawng bel hle thin. Kum 7 mi a nihin an thenawm nuin Bible a present a, chu chu a chhiar taima hle thin. Mahse hetih hunlai hian a la piangthar lo a, vanneihthlak takin kum 18 a nih laiin Pastor pakhat Lachlan Cameron-a thusawi atangin a rilru a siam a, Isua chu Lal leh chhandamtua pawmin a piangthar ta a ni.
            Jonathan Goforth-a hian Politician emaw Dan hremi (Lawyer) hlawhtling tak nih a tumruh hle thin a, an kawmcharah chuan amahin thusawite a zir nasa thin hle. Mahse a pain Robert Murray M’Cheyne lehkhabu ziak a chhiar tir chuan a nun chu a thlakthleng chiang hle a, chu lehkhabu hmang chuan Pathianin a rawngbawl turin a ko zawk niin a ngai hmiah mai a ni. Jonathan Goforth-a hi Presbyterian Church of Canada member a ni a, a pianthar hnu atang hian rinna lamah a thang chak hle. Robert Murray M’Cheyne-a lehkhabu ziak a chhiar zawh atang chuan kohhranah tuina nasa tak a nei ta a, Sunday school zirtirtu te niin Bible tract sem chu hna pawimawh takah a ngai a, Pathianni apiangin Biak in kawngka bulah lo dingin Bible Tract chu mitin hnenah a sem thin a ni. Chutianga Bible Tract sem hna a kalpui leh hnuah chuan a rawngbawl dan chu duhkhawp lovin an in atanga mel khat vela hlaa school building hluiah chuan Sunday tlai inkhawm a buatsaih tan ta a. Chu hmunah chuan chhungkhat laina hnai te nen inkhawmna hun hmang thinin a pa lo pianthar theih nan nasa takin Pathian hnenah an tawngtai thin a , thla tam a ral hnuah chuan a pa ngei pawh chu a piangthar ve ta nghe nghe a ni.


Jail tangte tana Angel
ELIZABETH FRY

Elizabeth Fry hi Gurney Court, Norwich, Norfolk, England-ah May 21, 1780 khan a piang a, a pa hi John Gurney niin Gurney Bank neitu pakhat a ni a, a nu Catherine ve thung hi Barclays Bank neitu, Barclay chhungkua a mi a ni thung. Chungkaw khawsa thei tak an ni a, an chhungkua hi Kristian inzawmkhawm pawl Religious Society of Friends ‘Quaker’ pawla inhmang tak an ni. Elizabeth-i kum 12 mi lek a nih laiin a nu hian a thihsan a. An unau zinga upa ber anih avangin a unaute leh inchhungkhur enkawl chu naupangte anih lai atangin a kutah a awm a, a naute pawh a enkawl puitling hle aniang a laizawnnu Louisa Gurney hi ziaktu lar tak ni chhoin a nuta Joseph John Gurney hi Philanthropist lar tak a ni.
            Elizabeth Fry-i nu, Catherine-i hian zirna a ngai pawimawh em em a, mipa an ni emaw hmeichhia an ni emaw, naupang chuan engkim thiam tura an zir a ngai a ni a ti thin. Hetiang hian a fa te pawh a damchhungin a enkawl a, heivang hian Elizabeth-i pawh hian a nu hnen atang hian thil hrang hrang a zirthiam a ni. Pi Catherine-i hian damlo leh mirethei te a ngaipawimawh hle a, chutiang mite chu hmun hrang hrang a mi a tlawh kual thin. Heng hunah te hian Elizabeth-i hian a nu hi a zui ve reng thin a, hei hian tanpui ngaite tanpui leh a hnu zela a rawngbawlnaah phurna nasa tak a pe a, chutih laiin kum 12 mi lek a nih laia a nuin a thihsan pawh a tuar hle.


Wednesday, May 23, 2012


Tunlai khawvel hian thil buaipui lian tak mai a nei a, America ram atanga Mizoram thlengin he thil hian buaipui a hlawh mek a. Ngaihdan a in ang lo a, pawmdan a in ang hek lo. Chu chu tuna kan sawi tur Same Sex Marriage (Neih inang inneih/inkawp) hi a ni. Tam takin sual tawpkhawka an ngaih laiin ram thenkhatah chuan mawngkawhur puithiam te an nei a, chutiangin kan ramah ngei pawh Mawngkawhur an tam tawhin nihna zahpui hauh lova TV vela in lan ngam te pawh an tam a, nupa ang maia khawsa pawh sawi tur tam tak an awm ta.
            He thuah hian inhnialna tawp thei lo a awm reng a, mipui an thuhmun fo thei lo tih thu tichiang tu tak a ni awm e. Tunhnaiah US President Barack Obama meuhin tunhmaa a pawm ngai loh Same Sex Marriage/Gay Marriage chu a rilru thlakin phalsak ni tawh se a duh thu a puang chhuak hluai mai a. Hei hi USA-a mawngkawhur nuai tam tak te vote a duh vang pawh ni fa hmiang, a elpui tur Mitt Romney-a’n a dodal tlat hek. He Obama thu chhuak hian Mawngkawhur ho a ti lawm a, khawlaiah te chhuakin lawmin an lam a. Chutih laiin he thu vek hian khawvel a barakhaih a, US president zinga a hmasa ber atan Barack Obama’n Same Sex Marriage phalsak mai a duh ta mai hian helam ngaihven lo tu te beng a verh a, keini pawhin tun tum chu helam hi i han thai lang ve teh ang.

Monday, May 21, 2012

GEORGE MULLER

Tawngtai mi leh Fahrahte PA
George Muller
       George Muller hi Prussia rama Halberstadt khaw kiang lawka Kroppenstaedt-ah September 27, 1805 khan a piang a. Kum 1810-ah an khaw bul lawka Heimersleben khuaah pemin hetah hian a pa chuan chhiahkhawn hna a thawk a ni.
            Pa ngaihsanawm tak ni chho mahse a naupanlai hian Muller-a hian nun duhawm tak a nei bik lova, rukruk a ching a, dawtsawi leh pawisa khelh a ching hle bawk. Kum 10 mi lek a nih laiin a pa chhiah khawn sa, sawrkar pawisa a ru chhuak tawh a, kum 14 mi anih laia a nu thih dawn lai pawhin a thiante nen zu in chungin pawisa a khelh san daih a ni. Hetianga a nun tawp leh tenawm tak hi sawitur tam tak a awm a, kan sawi zui lo ang.
            Hetiang hian sual mahse a pa hian Pathian thu zirtira Pathian rawngbawltu a nih theih a beisei pui tlat a. Tichuan Muller-a chu kohhran sikul, Cathedral Classical School, Halberstadt-ah a luh tir a, kum 10 mi anih atanga kum 16 anih thleng he sikul-ah hian a zir a ni. Kohhran sikulah kaihhruaina tha tak dawngin zir mahse a nunin hmasawnna a neih phah lova, a dan ngaite in mi hrang hrang a bum kual a, naupang sual tak a ni.

Wednesday, May 16, 2012


DISTRICT PARK SWIMMING POOL KAN ENKAWL DAN HI

- Gilbert Renthlei

Electric Veng, Lunglei

Mihring zingah hian tuichen nuam tilo hi an vang hle awm e. Tui thiamin a thuk poh leh nuam an ti a, sang tak tak atanga zuan thlak te, han in vawrhbin te, han liluh vang vang mai te, tuidungchhir leh sakhi tui hleuh te, zangthal tuihleuh te chu a thiam tan chuan nuam tak a ni reng a ni. Khawlum laia tui dai nuam tak maia han dive luh bawrh tluka lum tihna hnawt kiang chiang a awm lo va, nuam fi fia tak a ni.

Amah Pu R. Saptawna’n kan naupan laiin “Kei chu tui lai thiam ka ni,” a ti teh fo a. Enge Tui lai thiam awmzia kan han zawh chuan a ni chuan, “Tui ka hleuh hian lan ka tumin ka pil a, pil ka tumin ka lang zel thin. Chuvang chuan Tui lai thiam ka ni,” tiin min chhang a, kan nui dar dar thin. Ni, Pu R. Saptawna anga tui thiam lo pawh hian tui hleuh hi an lawm a, a pawn lai deuh, thawk buai lohna chinah tal in nem khalh chungin an in chhek kal zut zut thin. Tui chen hi chu a nuam a ni.

Tuesday, May 8, 2012


US PRESIDENTIAL ELECTION 2012
Khawvela ram ropui ber tia chhal ngam USA chuan kum 5 dana an tih thin angin a vawi 57 na atan an ram hruaitu lu ber President thlanna an nei leh dawn ta. Super Power US President hi chu khawvelin a chung en a, khawvel roreltu ang maia thlir anih avangin khawvelin he inthlan hi a ngaihven a, chuvangin keini pawhin Gospel viau lem lo mahse hriatna tihzau belh nan kumin... a neih tur US Presidential Election chungchang leh a candidate te i han bih zau dawn teh ang.
            A hun: US Presidential Election hi November thlaa Thawhlehni hmasa berah neih a ni thin. Hetia ‘Thawhlehni hmasa ber’-ah kher USin inthlan a neih thin nachhan chu tun hma chuan zin veivahna motor, rail, thlawhtheihna etc a la awm lo va, vote thlak tura Polling station pan tur ten ke leh tawlailir hmanga an pan a ngaih si avang leh Kristian deuh vek an nih bawk si avangin Pathianni an inkhawm phawt a, thawhtanniah vote thlak turin an thawkchhuak a, thawhlehniah vote an thlak ta thin a ni. Hetianga kum zali chuang liamtaa an lo tih thin hi kalpui zelin US chuan an ram inthlanpui hi November thla thawhlehni hmasa berah an nei thin a, kumin pawh hian November 6-ah inthlanpui hi an nei dawn a ni.

Thursday, May 3, 2012


Tunlai thalaite lawm
GRAFFITI ART

Mizo thalaite zingah kutthemthiam leh Art lama sang tak tak tam tak an awm a. Eizawn nan em chuan mipui lamin kan la hlut si lo. Paintings leh Artist te kutchhuak hian mizo te zing mai nilo, khawvel hringmi zawng zawng zingah hian ngaihhlut a hlawh a, kan pi leh pu te hlei hlei khan Art hi an ngaisang a, Civilization ropui tak takah te art lama hmanlai mite lo san zia kan hmu thei awm e.
            Art chikhat zing ami painting hian medieval hunlai atanga vawiin thlengin ngaihhlut a hlawh a. Brush hmanga ziak te, meihawl hmanga ziak te, chemte (Knife) hmanga ziak te, spray (phuh) chi hmanga ziak te leh kawng chi dang tam tak a awm. Awle tun tum chu khawthlang lama an uar em em, TV lama kan hmuh thin, bang cheiran mawi tak tak, Graffiti Art chungchang hi i han bih thuak teh ang.

Khuanu kutchhuak ropui
NIAGARA FALLS

US leh Canada inrinnah khuan Niagara lui-ah tuikhawhthla lian em em mai, Niagara Falls a awm a. He Niagara Falls hi hmun thumah khawhthlain heng hmun thuma a khawhthlakna te hi Horseshoe Falls, American Falls leh Bridal Veil Falls ti tein koh an ni.
            History: Historian te chuan Ice Age tawp lama North America khuh luk tu vur khawn (glacier) lo tuiral ta Wisconsin Glaciation in North America-a tuipui lian tak Great Lakes khu a siam niin an ngai a. He Great Lakes zinga tuipui pakhat Lake Erie  atang hian tui luangchhuak lehin Lake Ontario-ah a in chhung lut leh a. He a luanchhuahna hi Niagara lui chu niin Niagara Falls pawh he luiah hian a awm a ni.
            Niagara Falls hming Niagara hi helai hmuna lo cheng hmasa Indian Iroquois tawng ‘Onguiaahra’ tih atanga lakchhawn a ni a, chumi awmzia chu Strait ‘tuipui rek’ tihna a ni. He tuikhawhthla tlawhchhuaktu hmasa ber chu French mi Samuel de Champlain kha niin an sawi a, a ni hian Canada ram leh a chhehvel a fan laiin kum 1604 khan he hmun hi a tlawh chhuak niin sawi a ni. Hetih lai hian mi tam tak chuan kum 1677-a he hmun tlawhchhuak tu Belgian Missionary, Louis Hennepin kha niin an ngai bawk.

NBA KRISTIAN PLAYER
JEREMY LIN
Basketball hi Mizo thalaite zingah pawh a lar chak chho hle a, chumi rual chuan khawvela Basketball League Tournament lar ber NBA pawhin Mizo thalaite en a hlawh ta hle mai. Tun hnaia NBA-a a chet that em avanga lar ta em em amah atchilhna tawngkam thar ‘Linsanity’ hial an chherchhuahna leh Kristian anih zahpui lo va khawvel hmaa puangchhuaktu Jeremy Lin-a chanchin i han bih dawn teh ang.
            Jeremy Lin hi Taiwanese thlah niin Los Angeles-ah August 23, 1988 khan a piang a, a pa chu Lin Gie Ming niin a nu hi Shirley Lin a ni. A nu leh pa te hi kum 1970 chho vel khan Taiwan atangin US-ah an pem a, hmun hrang hranga awm kualin Jeremy pawh hi Los Angeles-ah piang mahse a naupanlai hun a hmanna chu Facebook Office pui ber awmna Palo Alto, San Francisco-ah a ni.
            Basketball Player ni tur hian san hi a pawimawh ve pakhat a, Jeremy Lin pawh hi Feet 6.3 laia sang a ni. Mak angreng takin a nu leh pa te hi chu Feet 5.6 ve ve a sang chauh an ni lawi a, mahse a nu te chhung lam hi feet 6 hawl an awm thuau avangin an ni lam hi a chhun niin a lang. Jeremy-a te unau hi mipa vek niin a pa hian an khuaa YMCA Centre-ah a tet lai atangin Basketball khelh a zirtir thin a, hei vang hian Jeremy pawhin Basketball-ah a tui phah hle. A nu Shirley hian an khua Palo Alto-ah National Junior Basketball Programme kalpuiin a fapa pawh hi a khelh tir ve a, a lehkha zir tibuai lo thei ang ber turin a fapa hi a tuina lamah a kal tir a ni.

Pathian tana engkim pe phal
CT Studd
                Khawvel pum huapa lar hi thil harsa tak a ni a, kawng chi hnih a khawvel hriat hlawh phei hi chu mi tlemte chauh an awm. Tuna a chanchin kan sawi tur C.T. Studd hi  khawvelin Cricketer lar leh Missionary anih angin a hria a, mi ropui tak a ni
Pianna: CT Studd hi December 2, 1860 khan Spratton, Northamptonshire, England-ah a lo piang a, a pa hi India leh ramdanga Indigo (Ting) chingtu hlawhtling, sumdawng hausa tak Edward Studd niin kum 1877 khan an chanchin kan lo ziak tawh DL Moody leh Ira D. Sankey te inkawp rawngbawlna atanga piangthar a ni a, a pianthar atang hian a atchilh em em sa pela ram vah leh sakawr intlansiak te chu bansan nghal hmakin Tidworth, Wiltshire-a a in chu Kristian te’n a Pathian an pawl nan leh inkhawm nan a hmang nghal a ni.
            Hetianga a pa Edward Studd a pianthara rawngbawlna lam ngawt maia a tui em em lai hian CT Studd-a leh a nuta pahnih George leh Kynaston te chu Eton College-ah lehkha zirin an awm bo va, a pain piangthar ve tura a duhna erawh chu an thinlung lam chuan a hlat hle. Hetih lai hian a pa chuan a fapa te pathumin Krista an neih theih nan bang lo va tawngtai sakin chu a tawngtaina chu Pathianin a chhansak ta a. Kum 1878-a nipui chawlh an neih laiin Evangelist pakhat chu an chhungkaw bula khawsaa thlarau lama intuaitharna neih pui turin an sawm a. Chu Evangelist rawngbawlna kaltlang chuan CT Studd-a te unau chu an piangthar ve ta a, CT Studd hian a pianthar chanchin hetiang hian a sawi-
            “Evangelist-in Pathian thutiam leh keimaha a tum te, min chhandam thu te chiang taka min hrilh hnu chuan ka thing thi a, ‘Lalpa, ka lawm e’ ka ti a. Chu veleh hlimna leh lawmna nasa tak chu ka thinlungah a lo awm ta a ni. Heta tang hian ‘Pianthar’ awmzia ka hre ta a, a hmaa engahmah ka lo ngaih loh ‘Bible’ chu ka tan engkima engkim a lo ni ta,” tiin.

Sunday, April 15, 2012

ALYSSA LIES
(ka rilru a va khawih em!!) 
            Ka accident vanga khup pilh nuau leh hmun thum leka an thui ve avanga Sunday Sikul ka kai kim lo tur chu ka ui hle mai. Ka chhungte inkhawm turin an kal ta maw tihah Youtube lamah ka favourite country artist Alan Jackson-a video en loh ka neih takin tia ka keu kual dun dun lai chuan he video ‘Alyssa Lies’ tih hi recommended videos-ah a lo awm a. Ka han hawng a, mi zawng zawng deuhthawin an ngaihthlak hnuah ka ngaithla ta. Ka rilruah thu tam tak a sawi a, a video leh a lyrics pawhin thu a sawi.
            He hla hi a satu country star Jason Michael Carroll-a’n a phuah a ni a, he hla phuah tur hian kum thum chhung a hmang a ni. He hla true story behchhana phuah a ni a, Carroll hian phuah chhuah harsa a tih em avangin (emotionally) a hla thu a ziah lai hian Migraines a neih phah hial a ni awm e. Chutianga harsa ti taka a phauh lai chuan kum thum hnuah a phuahchhuak ta a, October 17, 2006 khan released a ni a, Jason Michael Carroll-a album Waitin in the Country-ah dah a ni. US Billboard (Country Songs) ah 5 a hauh phain Hot 100 lamah erawh 58 na ani.
            He hla behchhan hi a phuahtu Carroll-a fanu thiannu Alyssa chungchang a ni a. A fanu hian an sikulah thian thar Alyssa chu a tawng a, an in kawmngeih hle. Mahse he hmeichhe naupang, Alyssa hian tihbawrhban(abuse) a tawk thin hi a ni a. Amah khawihchhetu chuan sawichhuak lo tura a vaubeh tlat avangin a pawngsualna lama a hliam tawrh te chu hmeichhe naupang khawngaihthlak Alyssa-i chuan a sawichhuak ngam lova, chhuanlam dang a siam a, an zirtirtu te leh a zirlai pui lakah chuan thupin dawt a sawi thin a ni. Chutianga Alyssa-i chunga thil thleng chu a thiannu (Carroll-a fanu) chuan hrethiam lovin (Alyssa-i harsatna erawh a hriatpui a) a pa hnenah chuan engvanga Alyssa-i chuan dawtsawi thin nge anih tih a zawt ta.

Wednesday, April 11, 2012

Phillipines rama INKHENBEHNA
Kum tinin Good Friday alo thlen hian Isua tuarna tawmpuiin Kristian te chuan min chhandam tura Krista’n kraws lera kan thih ai a thih na ni hriatreng nan kan serh thin a. Helaiah awmni khama inkhawm leh tui taka kan zaikhawm laiin ramdangah chuan Kalvari tlang leh Isua hun tawplam hmanna hmunah te biakzinin (pilgrimage) hun an hmang thin a, inkhengbet hial te pawh an awm thin. Tuna kan sawi tur inkhenbeh hi hnam thenkhat chuan Isua tuarna tawmpui nan te, Pathian lak atanga beisei neih avangte, Pathian hnathawh leh malsawmna avanga lawmthu sawi nan te an lo chin tawh thin a ni. Kum zabi 19-na lai vel khan New Mexico-a Catholic pawl pakhat Hernannos de Luz (Brothers of Light) chuan Good Friday bawrah hian krawsa in khenbeh lem an lo chang tawh thin a. Anni ho hi chuan inkhengbet tak tak loin hruiin Kraws-ah an in tawn bet thin a ni.
Hetih lai hian kum 1833 daih tawh khan Isua tuarna tawmpui tura inkhenbehna hi New Mexico-ah neih a lo ni tawh a. Hei hi inhremna ni lovin Isua tuarna tawmpui duh, mi inpe te chu Mexico khawpui New Mexico khaw daifema Iztapalapa khuaah khenbeh an lo ni tawh a, kohhran erawhin a dodal nasa hle thung. Tunlaia kan hriatlar em em leh TV lama kan hmuh lar ber chu kumtina Philippines rama Filipino Catholic te inkhenbeh thin, kum 1960 chho atanga an lo chin tawh hi a ni awm e. Hemi chungchang hi hriatchian chak kan awm nual bawk a, tun tum chu helam hi i han bih dawn teh ang.

Wednesday, March 28, 2012


Hringei te tana nun hlantu
JAMES CHALMERS
            James Chalmers hi August 4, 1841 khan Scotland rama khaw te takte Ardrishaig-ah a piang a, a pa hi lung chher mi niin Kristian tha tak leh inkhawm peih em em mai a ni a, Chalmers hian a hnua a sawi danin ‘thli tleh lai a ni emaw, ruah leh vur sur lai a ni emaw, khaw that lai ani emaw a pa lakah chuan a in ang vek a, engmahin Biak ina a inkhawm a thulh tir ngailo va, min hruai tel ziah thin’ tiin a sawi thin. Chalmers hi a fapa mal neih chhun a nih avangin rinna lamah pawh a kaihruai tha hle.
Kum 7 mi anih laiin an chhungkua hi Inverary khuaah an pem a, hetah hian school a kal a, kum 13 anih thlengin lehkha a zir a ni. Hemi hnu hian Inverary khuaa dan hremi office-ah tirhkah hna thawkin a inhlawh ve thin. A naupan lai hian naupang harhvang tak leh huaisen tak, adventurous tak mai a ni a. Tui hleuh a thiamin ramhnuai leh tuifinriat velah a khawsa nasa hle a, khawvel zau zawk fan duhna a nei lian hle thin. A sikul kal lai hian insual a hrat thei hle a, a huaisen ber ni thinin tuia hleuh thiam bawk a, tui tlaa thi mai tur mi tam tak a chhanchhuak a, Lawngpu (Sailors) ten an duh thei hle. (Hei hi a hnua a rawngbawl zelna kawngah a tangkai hle a ni). A naupan lai ringawt pawh hian chanchin ngaihnawm tak tak a nei a, kan sawi vek seng lovang.
Missionary atana kohna: Kum 14 mi a nih laiin tumkhat chu Sunday School-ah an pastor Rev Gilbert Meikle chuan chanchinbu pakhata Fiji rama missionary pakhatin a thuziak a chhiar chhuak a. Chu thuziakah chuan Fiji rama hringei ho hnena Pathian ram thlen dan chanchin a inziak a ni. Pastorin chu lehkha a chhiar zawh chuan a tarmit kar atang mittui luang zung zung chungin “Vawin chawhnu inkhawm zingah hian mipa naupang nakin lawka missionary a kala Hringei ho hnena rawng la bawl tur in awm thei angem?” tiin sawmna a siam a. Chu sawmna chu Chalmers-a chuan a rilru a lo chhangin , Pathianin rem a tih chuan keimah ka kal ang,” a lo ti rilru a. Chumi tlai Sunday School bana an in pana a haw lai chuan a thu ngaihthlakin a rilru a hneh em avangin kawngsirah a thingthi a, Pathian hnenah a missionary atana pawm turin a dil ta a.
Mahse naupang mai a la nih avangin kal mai theih erawh a ni lo. Nikhua a lo rei a, tleirawl sual leh khawvel fan zau zel chakna chuan a rilru a lak pen nasat em avangin Sunday school kal pawh a thlahthlam tial tial a, an pastor leh amah hmangaih em em tu Mr Meikle pawh chu a pumpelh ta zak zak mai. Tleirawl sualna lamah a inhmang chho zel a, insual a hrat bawk si, a nun chu a buaichuar tak meuh ani tih amah pawhin a hai lo.
Hetianga nun buai chuar taka a awm lai hian amah hmangaiha duhsaktu Pastor Meikle chuan a nun atanga chhanchhuak turin Evangelist Mr Duncan nen chuan kawng an lo zawng ve mek bawk a, Isua hnena hruai let leh chu an tum hle a ni. Tichuan kum 1859 November thla khan an khuaah chuan Pastor Meikle-an Nothern Ireland atanga evangelist a chahchhuah hmangin Crusade huaihawt a ni a. Chutah chuan mi tihbuai tur zawngin Chalmers leh a thiante pawh an kal ve a. An va thlen chuan a thian hlui pakhat hian Bible lo pein Pathian thu ngaithla ve turin a lo ngen a. Midang tibuai ta lo chuan chumi zana sermon Thuuan 22:17 behchhana speaker sawi chu a ngaithla ta a. Chu sermon hmang chuan Pathianin Chalmers-a thinlungah nasa taka thu sawiin Chalmers chuan Pathian chhandamna lak ata a lo kalbo thui tawh zia te a inhmuchhuakin a beidawng hle a. Chu chu hriain a tuk atang chuan Pastor Meikle chuan Chalmers-a thinlung beidawng chhanchhuak turin a kawm ta a, chuta tang chuan Chalmers-a chuan piantharna tak tak a lo chang ta a ni.
Hetia a pianthar tak atang hian James Chalmers hi rawngbawlna kawngah a inhmang tan ta nghal a.Khawchhung hmun hrang hranga inkhawm te a huaihawtin a kaihruai thin a. Hei hian Missionary atana thu a lo intiam tawh chu a kaitho thar leh hle. Mahse Missionary-a kal tura a han inngaihtuah erawh chuan a rilru tibuaitu tam tak in a rawn chim thin a. An chhungkua an rethei si, lehkha a lo zir sang mang bawk si lo. Hei vang hian lehkha zir leh duhna pawh a neilian hman hle. Hetianga rilru buai taka a awm lai hian Pastor Meikle-a bawk chu amah tanpui turin a rawn lang leh a.  Meikle chuan Chalmers-a chu Latin tawng zirtirin Glasgow City Mission zawm turin a kawhhmuh a, hei hi a chhan chu GCM hian a rawngbawl zelna turah a pui thei dawna a lan vang a ni.
Tichuan Glasgow City mission hnuaiah chuan Evangelist angin a thawk ve ta naw naw a. Hetianga a thawh lai hian tumkhat chu Samoa rama missionary furlough-a rawn haw George Turner-a nen intawngin George Turner hian London Missionary Society hnuaia Missionary hnaruak atana dil ve turin thurawn a pe a. London Missionary Society hnuaiah chuan missionary hnaruak chu dil vein lak ani ta a. Lak a nih hnu hian LMS chuan missionary atana Pathian thu (theology) zirturin Chesnut College ah an zirtir leh a ni. Chesnut atanga a zirchhuah hnu hian Highgate-ah Rev George Gill-a hnenah a rawngbawlna tur Rarotongan chanchin leh an tawng te a zir leh a ni.
Nupui a nei: Lehkha a zirlaia a ngaihzawng thin Miss Jane Hercus nen Oct 17, 1865 khan an innei a, Jane-i pawh hian Chalmers-a rawngbawlnaah a tuipuiin rilru leh tih takzetin rawng a bawl thin niin Chalmers-a hian a sawi. James Chalmers leh Jane-i te nupa hi an in hmangaih em em a, rawngbawlnaah pawh Chalmers-a hian a tui phah hle a ni. Hetia an inneih atanga ni hnih hnu maiah Chalmers-a chu ordained a ni ta a. Tichuan Pathian tana ram la tura kawng hrang hranga an inbuatsaih hnuin January 4, 1866 khan an rawngbawlna tur hmun chu II John Williams lawng hmangin an pan ta a ni
------------------------------------------------------------------------------------------
Rawngbawl tur zinkawng: John Williams lawng hmanga Australia rama Sydney khawpui an pan ta chu an hlim hle mai. Tluang takin Sydney an thleng a, Sydney-a an cham chhunga a Bible class neih leh tawngtai hona  ahuaihawt te chuan hlut a hlawhin thlarau bo a chhanchhuak nghal nual mai. Sydney atanga an chhuah leh hnu lawkah an lawng chu a chhiat avangin siamtha turin an let leh a, chumi hnua an chhuah leh pawh chuan an lawng bawk chhu chhe lehin chumi tum chuan an lawng chu a chhe vek a, a chhunga chuang tumah thi an awmlo. Tichuan an tum ram pan tur chuan lawng dang hmangin an chuang a, he an chuanna lawng captain hi pa rorum leh thinchhe tak mai ni mahse Chalmers-a  bulah chuan a mizia a danglam vek a, a bula awm reng tura a it thu he lawng captain hian a sawichhuak nghe nghe.
            Tichuan May 20,1867 khan Chalmers-a te chuan Avarua, Rarotonga an thleng ta a. Hemi tuma lawng lian atanga lawngleng hmanga khawmuala a chuangte an phurh luh dawn chuan a hnam mi, lawngleng khalh tu chuan a hming a zawt a, a ni chuan ‘Chalmers’ tia a chhan hnuah a zawttu chuan ‘Tamate’ tiin a ko ta hlauh a. Chuta tang chuan a ram mi te chuan ‘Tamate’ tiin an ko hlen ta a ni.
Rarotonga a thlen atang hian an tawng a zir ta nghal char char a, thiam pawh a thiam chak viau. Chutih lai erawh chuan Rarotonga ram chu Kristianna in a lo luah hneh tawh em avang chuan mak a ti viau a, mahse chung Kristian te chu eirukna thinlung leh nun dahlauin a eichhe nasa em em a, chumi siam tha tur chuan hnathawh tur tam tak a awm tih a hre nghal a ni.
Rarotonga rama Kristian nun tlachhe tawh tak siam tha tura a thawh hmasak ber chu zu do a ni. He ramah hian zuin hi sualah an ngaih loh bakah an rui tawng thei em em a, chu chuan sual hrang hrang a hring chhuak ani tih hriain huaisen takin a do a, a tirah chuan sawt in lang lo mahse zuin mi te chuan an zah phah hle. Hnim buk kara zu in khawm te hi a va phawk a, an zu a leih buak tir vek a, tichuan Pathian thu a hrilh zui ta thin a ni. Hemi rual hian Chalmers hian Pathian rawngbawl tura inpe te chher hriamna hmun (institution) Rarotonga-ah hian a enkawl bawk a. Heta a zirlaite rilruah hian an ram chhehvela ramthim palhdarha chanchin tha puan darh duhna Chalmers-a hian a tuh nghet hle. Hei bakah hian Chanchin tha puandarhna atan English in chanchinbu a siam bawk a, Rarotonga ram mi te hian English an hriatthiam deuh nual avangin he chanchinbu hian a thawh hlawk hle a, rawngbawlnaah a pui nasa hle. Rarotonga-ah hian kum 10 chuang a thawk hman a ni.
            Hringei zingah: Hetianga Rarotonga rama rawng a bawl lai hian a rawngbawl dan duhkhawp lovin Rarotonga bul lawka Pacific tuifinriata thliarkar pakhat New Guinea thliarkara hring ei ho hnena Chanchin Tha hril duhna chuan a rilru a luahkhat tlat mai a. “Isua Krista leh a Kraws ka hnaih poh leh heng hringei ho hi hmaichhana hmuh a Chanchin Tha hrilh hi ka chak zual thin,” tiin a sawi hial a ni. Mihring pangngaiina hringei ho an tenna leh an hlauhna tak chu James Chalmers-a tan chuan amah hip tu a ni ve thung a. Tichuan amah tirtu London Missionary Society chuan Kum 1877 May thla khan furlough-a haw theihna hun an pe a, furlough-a haw ta lo chuan a nupui nen chuan New Guinea lam chu an pan ta daih mai a ni.
New guinea hi Great Britain let thum laia lian a ni a, hriat a la hlawh loin a ram mi te an kawlhsen a, hringei ho awmna a ni. Sakhaw mumal an nei lo a, ramhuai hnathawh hlauhna leh mihring thlarau thihtheihtawh loh rinna chu an sakhua ber a ni mai. Khawsik leh natna hrang hrang te hi enkawl an tum lo a, Malaria a tam em em a, heng avanga mi an thih chuan a ramhuai hnathawh niin an ngai hmiah mai a ni. He rama missionary te tana kawng lo satkaw tu Rev W.G. Lewis chuan, “Hringei awmkhawmna a ni a, tupawh mai hi rukru leh mi dawheh an nivek mai. An chhuan ber chu an tatoo hi a ni a, tatoo nei tur chuan mihring thisen chhuah ngei nih a ngai,” tiin hetih hunlaia New Guinea ram mite chungchang a sawi.
Tichuan Chalmers te nupa chuan New Guinea chu panin Port Moresby-ah October 22,1877 khan an  thleng a, Suau-ah an Mission Station hmasa ber an din ta a ni. An thlen hlim hian James Chalmers chuan thi, savun kawnghren, puan etc chu anmahni ringhlel em em tu a ram mi te thian a siam nan a present a, an lo ngaina phian aniang an lal chuan Mission station an sak chhung hian Chalmers te hi a inah a lo mikhual nghe nghe a ni. An inbun fel atang hian hna an thawk nasa hle a, a ram mi te lehkha zirtir hna chu a nupui pi Chalmers-i’n a thawk a, chutih laiin James Chalmers ve thung chuan Pathian thu hrilhin inkhawm te a huaihawt a. An hlawhtling chho hle.  Piangthar inti apiang chu nasa takin an enkawl zui a, danglamna nasa tak nei te chauh fimkhur takin Chalmers-a chuan a Baptist ta thin a ni.
New Guinea-a hringei ho hi an la mawl em em a, khabe ruh leh mihring ruhro an awrh hnuang a, khawvel mihring dang zawng zawng hi hringei vek turah an ngai mai. James Chalmers-a te nupa in chawhmeh atana sa tin(can) an ken te chu mihring sa ni turah an ngai mai zel. Tumkhat chu Chalmers-a’n hringei zing ami piangthar tawh pakhat hnenah beram leh kel sa tui a tih leh tih loh a zawt a, chu hringei chuan tui a tih loh thu sawiin mihring sa tui a tih leh tih loh a zawh leh chuan chu pa chuan a hmui te chap chap pahin ‘Tui tak a ni’ tiin a chhang niin Chalmers-a hian a sawi.
Tum khat chu Chalmers-a rawngbawla a zinchhuahna hmun pakhatah nu pakhat hian an pa thi tawh ruang chu haichhuakin a thenawmte nen ruai theh nan an lo hmang a, tum khat leh phei chu hringei ho hian an ruai thehnaah an sawm ve a, chumi tum chuan Chalmers-a nupui Jane-i chu chawhmeh atan mihring hnute an chhawp hnur mai a ni. Hetiang chanchin maksak leh rapawm tak tak hi an tawng tam hle. Jane-i hi nu ropui tak pakhat a ni ve hrim a, a pasalin rawngbawla hmun hrang hrang a zin changte hian amahin in a lo nghak a, rawngbawl hna chu hringei hnam kawlhsen tak zingah a lo kalpui ve thin a, Chalmers-a rawngbawlna ti hlawhtlingtu pawimawh tak a ni.
Hetianga chawlh pawh awm lek lova rawngbawl hna nasa taka an thawh lai hian a taksa chauh em avangin Chalmers-a nupui Jane-i chu natna hrang hrangin a tlakbuak a. In enkawl turinFebruary 20, 1879 khan Sydney a pan a, hetih chhung hian Chalmers-a chuan rawngbawl hna a lo thawk chhunzawm ngar ngar a. Jane-i hi Sydney-ah hian a natna tuar chhuak zo lo vin a thi ta a, hei hi a hnu fe a lehkha a hmuh hnu chauhah Chalmers-a hian a hre ve chauh a ni. Hetianga a rawngbawlpui leh a hmangaih em em a nupuiin a thihsan tih a hriat hian a ruk tak chuan Chalmers-a hian a tuar ve hle. Mahse chu lehkha a chhiar zawh chuan pachang takin, “Ka lungngaihna zawng zawng te Krista tana thawk chung zelin ka phum bo ang, ka nupui hi a kiangah a awm si a,” a la ti thei hial a ni.
------------------------------------------------------------------------------------------------
            New Guinea-ah hian James Chalmers-a hmaah Missionary thenkhat chu lo lut ve tawh bawk mahse hna tak tak thawk a, a ram lairil luhchilhtu ber chu Chalmers-a hi a ni awm e. Heng hringei hnam zinga rawngbawl tur hian an duhzawng hrang hrang pein thianah a siam hmasa phawt thin a, hringei ho duh em em Tomahawk (hreite) leh sa sah chemte te chu Britain atangin heng hringei ho thiana siam nan hian thahnem tak a chah lut hial a ni. Hetianga nasa taka rawng abawlna hi Pathian pawhin mal a sawm a, kum 1878-ah chuan ramhuai biakna zualpui (Reign of Hethenism) chu tih reh niin kum 1882-ah phei kha chuan mihring sa an hem hminna thuk te, mihring sa hmanga ruai theh te, mihring luruh ro inkhawl siak te chu a rawngbawlna hmuna mi te chuan an bansan fel ta niin Chalmers-a hian a record a ni.
            Hetianga Hringei hnam hoin Pathian lam an lo hawi hnu hian inkhawm nan ahma a ramhuai an lo biak thinna hmun te chu an hmang ta a, heng an Biak in ah te hian mihring sa an ei tawh te leh ramsa luruh ro tam tak chu banga tar thutin a chhuat te chu mihring thisen luanna hmun a ni bawk a, a tliang hun mai a ni. Hetianga Chalmers-a’n Hringei hnam ho thiana siama Kristiana a inleh tir avang hian British sawrkarin helai thliarkar ho a awp tan hlim pawh khan Chalmers-a hi a tangkai hle a, thuneitu lam pawhin an zah hle.
            Vawi tam tak amah tirtu London Missionary Society-in Furlough-a haw turin an ko thin a, mahse hna a tam em avangin furlough-a haw a a hna chawlhsan chu a ui hle thin. Mahse kum 1886 khan lohtheihlohna avangin furlough-a a hawn zak a tul ta a, hemi tuma a haw hian London-ah a kal a ngaisangtu a ngahin  London tlawhtu missionary ngaihhlut ber pawl a tling awm e. Hemi tuma chawlh a hman lai hian W. Wyatt Gill nena an ziah ‘Work and Adventure in New Guinea 1877-1885 leh ‘Adventures in New Guinea’ lehkhabu te a tichhuak a. Tin, a nupui hmasa Jane-i thiannu Sarah Eliza Harrison nen intawngin a ni nen hian kum 1888 khan an innei a. Sarah pawh hian a rawngbawlna hmunah zui ve nghalin New Guinea-ah an let leh a, New Guinea khawthlang lamah an rawngbawlna zauhin Motumotu thliarkarah an insawn a, heta tang hian hringei dang, chanchin tha la hrelo te hnenah hma a lak zauh lehzual theih phah a ni. Chalmers-a nupui pahnihna Sarah-i pawh hian Chalmers-a rawngbawlna hi a tuipui hle a, a khawhar a hnemin a rawngbawlpui tangkai tak a ni.
            Chalmers hian a nupui pahnihna nen hian kawng hrang hrangin rawngbawl hna an chhunzawm a, kum 13 liamtaa rawng an lo bawl tawhna Rarotonga chu tlawh lehin hemi tum hian mitinin an lo lawm a, rual u deuh te phei chu an mittui te a tla hial a ni. Kum 1891-ah Port Moresby-ah an inkulh leh a, Chalmers chuan heta tang hian hmung hrang hrangah rawngbawlin a zinchhuak thin a ni. Hetianga a zinchhuah hlan te hian Sarah-i hian an in lamah a rammi an chhawr te nen rawngbawl hna a lo chhunzawm thin a ni.
            Kum 1895 kha London Missionary Society kum 100 tlinna (Centenary) kum a ni a. Hemi tum hian amah titu Society lam chuan a rawngbawlna chanchin report te pe a, midang a cho chhuah zel theih beiseiin London-ah an ko haw a. Hemi tum hian kum tawp thleng London-ah hian chamin a cham chhung hian a rawngbawlna chanchin a ziahna lehkhabu ‘Pioneer Life and Work in New Guinea 1977-1894 chu a tichhuak nghe nghe a ni.
            Fly River-ah: Furlough-a a haw hma khan New Guinea ramchhunga hmun hlauhawm ber leh rapthlak, a rammi te pawhin an tlawhpawh ngam loh leh Chanchin tha la thlen lohna hringei tam tak la awmna hmun Fly River dung chu tlawh chhuah tumna lian tak a nei a. A let leh hnu hian a rammi a chhawrte chu rawngbawl hna thawk turin he lui kam hmun hrang hrangah hian a dah a. Tum dang ang bawkin Tomahawk (hreite), Vaihlo leh bungrua eng eng emaw chu heng lai hmuna hringei te thiana siam nan a sem leh a, hei hian hemi tuma a rawngbawlnaah pawh hian kori a tuin, mi tam tak Krista hnenah a hruai theih phah a, a hnuah phei chuan New Guinea-a Biak in tha ber pawh dinna hmun niin Torres Straits Mission  chu a rammi te hian an din ta hial a ni.
            Kum 1900 khan Daru Island-a an awm laiin Chalmers-a hi a nupui pahnihna Sarah chuan a thihsan leh a, Sarah hi a thih hma hian thla 14 zet khumbetin a damlo a ni. Hemi tum pawh hian a hma ang bawkin Chalmers-a hian a chunga thilthleng chu ‘a tana tha tura Pathian remruatnaaa’ a ngai leh hmiah mai a, New Guinea ram chu a hriselloh em avanga amah pawhin a tuar ve mai hlauin haw mai tura ngenna te pawh Scotland lam atangin adawng a, mahse chung an ngenna te chu chhangin “Ka chhehvelah hringei tam tak Krista la hre lo an awm a, ka nupui thihna hian he ka rawngbawl hna atang hian min chawlh tr thei lo a ni,” a la ti fan a, mahse vanneihthlak takin a rawngbawl hna pui turin Rev. Oliver F. Tomkins chuan a rawn zawm hlauh mai a, ani nen hian hringei ho hnena rawngbawl hna chu an thawk chhunzawm ta a ni.
            A hun tawp lam: April 4, 1901 khan Chalmers hian a vei em em, hringei kawlhsen tak tak awmna hmun Goaribari Island-a hringei ho thiana siam tur leh an zinga rawngbawl turin Tomkins-a nen an thawkchhuak a, April 7-ah an lawng chuan he thliarkar hi thlengin an thlen hlim hian Hringei ho chuan an lawng chuanna Niue chu beih tumin an rawn hual nghal a. Mahse Chalmers-a chuan a tuk zinga inhmuh tiamin chung Hringei ho chu a hnawt kiang thei hram a. A tuk zingah chuan chung hringei ho chu vaukamah an ralthuam famkim nen a hma aia tam zawk an rawn thawk chhuak a, Chalmers-a pawh chuan anmahni be tur chuan a rawngbawlpui Tomkins-a nen vaukam lam chu an pan ta. Vaukam an va thlen chuan heng hringei ho hian Chalmers-a leh a rammi Kristian te chu chaw ei turin an ruaithehna hmun lamah an hruai a, chutia chaw ei tura an thut lai chuan Chalmers-a leh Tomkins-a te chu hnunglam atangin talhtum hmangin an vaw thlu ta thut a. An lu an tan sak a, an taksa chu chan sawm vek hnuah Hringei nu pakhat hnenah eitur atana siam turin New Guinea rama Krista chanchintha puangchhuaktu Krista pasaltha James Chalmers-a leh Rev. Oliver F. Tomkins-a te sa chu an hlan ta a, an eizo ta vek a ni.