Wednesday, April 11, 2012

Phillipines rama INKHENBEHNA
Kum tinin Good Friday alo thlen hian Isua tuarna tawmpuiin Kristian te chuan min chhandam tura Krista’n kraws lera kan thih ai a thih na ni hriatreng nan kan serh thin a. Helaiah awmni khama inkhawm leh tui taka kan zaikhawm laiin ramdangah chuan Kalvari tlang leh Isua hun tawplam hmanna hmunah te biakzinin (pilgrimage) hun an hmang thin a, inkhengbet hial te pawh an awm thin. Tuna kan sawi tur inkhenbeh hi hnam thenkhat chuan Isua tuarna tawmpui nan te, Pathian lak atanga beisei neih avangte, Pathian hnathawh leh malsawmna avanga lawmthu sawi nan te an lo chin tawh thin a ni. Kum zabi 19-na lai vel khan New Mexico-a Catholic pawl pakhat Hernannos de Luz (Brothers of Light) chuan Good Friday bawrah hian krawsa in khenbeh lem an lo chang tawh thin a. Anni ho hi chuan inkhengbet tak tak loin hruiin Kraws-ah an in tawn bet thin a ni.
Hetih lai hian kum 1833 daih tawh khan Isua tuarna tawmpui tura inkhenbehna hi New Mexico-ah neih a lo ni tawh a. Hei hi inhremna ni lovin Isua tuarna tawmpui duh, mi inpe te chu Mexico khawpui New Mexico khaw daifema Iztapalapa khuaah khenbeh an lo ni tawh a, kohhran erawhin a dodal nasa hle thung. Tunlaia kan hriatlar em em leh TV lama kan hmuh lar ber chu kumtina Philippines rama Filipino Catholic te inkhenbeh thin, kum 1960 chho atanga an lo chin tawh hi a ni awm e. Hemi chungchang hi hriatchian chak kan awm nual bawk a, tun tum chu helam hi i han bih dawn teh ang.
            Awle Philippines rama inkhenbeh chanchin kan sawi hmain Philippines ram chanchin han bih thuak ila
            Philippines ram hi Asia chhim chhak lama awm niin Taiwan chhim lamah a awm a, a chhak lamah Pacific Ocean awmin khawthlang lamah South China Sea in a hual bawk a, Pacific Ring of Fire an tih chhunga awm niin lirnghing duhna hmun nia sawi a ni a. A sik leh sa leh thing leh mau avangtein thilnung hrang hrang tamna hmun a ni. An ram khawpui hi Manila niin Philippines ram zauzawng hi Sq km 299,764 a ni a, thliarkar hrang hrang 7,107 chuang awmkhawm a ni.
            A ram hi lian lutuk nilo mahse khawvela mihring tamna ram zinga 12 na a ni phak a, mihring maktaduai 94 chuang an awm a ni. Kristian ram tih theih a ni a, mihring zawng zawng zinga 90% chu Kristian niin heng zinga 80% te hi Roman Catholic an ni. Kristian te hian kumtinin Good Friday leh Easter hi an hmang urhsun thin hle mai a, Isua tuarna natzia hriatpui nan an inkhengbet hial thin. Good Friday-a inkhenbeh pawh hi an kalpuina a rei viau tawh a, BBC leh TV programme dangah pawh kan hmu fo tawh awm e.
            He chindan hi kum 1962 atang daih tawh khan Manila atanga km 80 vela hla, Pampangana state-a thingtlang khaw pakhat San Pedro, Cutud khuaa Kapampangan hnam hovin an lo ti tan tawh a. Tih luihna emaw hremna vang ni lovin Isua tuarna tawmpui duh leh engtiang taka na nge Isuan kan tan a lo tuar tih hre duha mahni inpe (volunteers) te, Pathian hnena lawmthu sawi duh te, Pathian hnen atanga malsawmna leh damna chan duh avang tein khenbeh an ni thin a ni. Heng inkhengbet tur te hi an hnam tawngin Magdarame tih an ni a, hming hran hran vuah sakin vuak hrep an tawrh laiin Marnalaspas tih an ni a, Cross pu chin te chu Mamusan Krus tiin kawnglaia let hawl hawl thin te chu Magsalibatbat an ti a, Kraws-a khenbeh tuar chin te chu Cristos tih an ni thung. Tin, he inkhenbehna hun hi a hmingah Via Crucis tiin an vuah bawk.
Good Friday karah hian Roman Catholic ho chuan chawnghei tawngtai runpui an nei thin a, Good Friday a lo thlen ni chuan khenbeh tura inpe te chu khenbeh an ni ta thin a ni. Hetianga khenbeh an nih dawn hian hling lukhum an khum a, Rome sipai anga inthuam te’n hruihrualin an vaw chiam phawt thin a ni. Hetiang anih avang hian kawng an zawhna khawpui dungah thisen a luang nasa thinin a per nasa thei em em a, a entu te pawh an berh nuaih fo. Chumi hnuah perek lian tak hmangin an kut leh keah khenbeh an ni ta thin a ni. Hetianga an inkhenbeh hian reilote hnuah lakthlak an ni leh thin a, tichuan a inchhawka inkhengbetin he inkhenbehna avang hian tumah thi an la awm lo.
            Tun hnuah chuan hetianga inkhenbeh na hun a awm dawn hian Sawrkar lam atanga mithiam ten he inkhenbehna hmun hi an vil reng thin a, an kilhna tur perek te chu tihthianghlim (sterilised) anih leh nih loh finfiahin khenbeh te chu Tetanus vaccine pek an ni thin bawk a ni. Heng inkhenbehna hun hi ram hrang hrang atanga lo kal Tourist ten an tlawhnasa thei hle a, kohhran chindan leh puithuna pakhat nimahse heng hun hi huau huauna chikhatah chantirin heng khenbehna hmunah hian mi sang tam takin an inkhengbet lai an en a, a bul velah dawr siamin Ice cream, Beer, souvenir leh hruihrual etc te an lo zuar a, mi pawimawh bik (VIP) te tana enna tur Platform pawh a hranpain an duang a, ennawm chikhatah an chhuah hi a ni ringawt tawh mai a ni.
            Heng inkhenbehnaah hian Filipinos te mai bakah foreigner te pawh khenbeh an lo ni ve tawh a, Australian leh Japanese pa pakhat leh Belgian Nun pawh khenbeh an lo ni tawh a ni. Mahse Japanese pa khenbeh anih tum hian puitling film (porn movie) lama tihlan atana lo inkhenbeh tir mai mai a lo nih avang leh he puithuna tihbawrhban anih avangin ramdangmi te tana inkhenbeh ve hi khap a ni ta a ni.  
Ruben Enaje
            Nikum khan mi 14 khenbeh an ni a. Isua tihdan angin khawpui chhungah anmahni khenbehna tur Kross an pu kual a, hemi pah hian mi thenkhatin hrui hrual hmangin an lo vaw bawk a, an thi zeih zuih mai a ni. Heng an khenbeh thin zinga a senior deuh ber pawl Ruben Enaje, kum 50 mi chu nikum khan a vawi 25 nan khenbeh a ni leh a, ani hian a accident tawhna a Pathianin a venhimna avanga lawmthu sawi nan hetiang hian a ti thin tih sawiin, “Ka tawrh theih chhung chu tih zel ka la tum,” tiin a sawi mauh mai. Nikuma Ruben Enaje an khenbeh tum pawh hian Krawss pu chunga khawpui an fankual pui hnuah minute sawm chhung an khengbet zui a ni. Ruben Enaje chuan a inkhenbeh thin nachhan hetiang hian a sawi.
            “Kan naupan lai atangin hetiang chin dan (tradition) hi kan than hnan tawh a. Kum engemawzat liamta khan in chhawng thum laia sang atangin ka tla palh a. Mahse ka ruh pakhatmah a tliak lo. Hei hi Pathian min venna a ni a, lawmthu sawi nan ka inkhenbeh tir ta thin a ni. Kraws-a in khenbeh hi a namai lo a, na tak a ni. Mahse Krawss lera khenbeha ka awm lai hian Pathian nen kan inhnaih hlein ka hre thin” tiin
            Kum 2010-a Ruben Enaje an khenbeh ruala khenbeh ve tho Rice Cake siam thin Mary Jane Manmangon, 34, pawh hi vawi 14 a inkhenbehna a ni a, a ni pawh hian a pi leh a unaunu, cancer veite Pathianin a tihdam avanga lawmthu sawi nan kum 18 mi anih lai atangin a inkhengbet thin a ni.
            Kum 2008 khan he an puithuna leh an chindan ang hian rawlthar kum 15 mi lek pawh Philippines-ah hian a in khenbeh tir ve a, a rual hian hmeichhia kum 18 mi leh midang thenkhat pawh khenbeh an ni. Hetianga khenbeh an nih hma hian hruihruala vuak te pawh an tuar vek a, na an ti thei hle. Kum 2008-a Cutud khuaa inkhenbeh runpui neih anih tum hian mi 19 lai khenbeh an ni.
            Dodalna: Hetianga Filipinos te’n inkhenbeh thin tradition-a an lo neih tawh hi Roman Catholic kohhran chuan an pawmui hran lo a, amaherawhchu sawrkar leh kohhran angin han tih tawp tir ngawt theih dan erawh an hre bik lo. The Catholic Bishop’s Conference of the Philippines chuan Kristian rinna tak tak tarlanna chu mahni inkhenbeh lam ni lovin Lent hunlaia inchhira inlamletna hun leh mahni intuaithar lehna hi a ni zawk tiin he inkhenbeh chungchangah hian ngaihdan an lo puangchhuak tawh a ni. Prelature of Infanta Bishop Rolando Tirona pawhin hetianga mahni hrehawm taka insiam hnua inkhenbeh hi puithuna atthlak tak a ni a, tourist ho hipkhawm nan leh chung mite atanga pawisa hmuh duh vang mai niin a lo chhuah tawh bawk.
            He inkhenbehna hi sawi tur tingin tourist ho ten an tlawh nasa a, chu chuan sumdawnna kawng pawh a hawng ve nghal bawk. Hetianga Good Friday sumdawnna chikhat ang maia kalpui tawk an lo awm avang hian Catholic kohhran chuan he hun an kalpui dan hi an sawisel nasa hle a, inkhengbet te hi pawisa pek thin an ni ti hiala sawi te pawh a awm thin. Mahse vawi tam tak lo inkhengbet tawh Ruben Enaje chuan he thu hi thu belhchian dawl lo mai a ni ti a sawiin “Pawisa hlawh duh vanga inkhengbet kan ni lo, kan thil tihah hian kan sincere (ti tak) tak meuh a ni,” tiin a sawi thung.
            Kohhran leh Sawrkarin heng Kampampangans ho puithuna leh chindan Via Crucis hi an tih tawp tir theih loh avangin Health Deptt lam chuan an perek hman tur leh invuakna tur hruihrual, darthlalang keh them nawi awmna te chu an tithianghlim sak vek thin a, tin khenbeh tawh te lakthlakna tur stretcher nen an lo inring ngawt mai thin a ni.

No comments:

Post a Comment