Rev William
Williams
Nikuma
Synod rorel khan Mizorama Chanchin Tha rawn thlen hmasak ber ni chu March 15,
1891 niin a rawn thlen hmasa bertu chu Rev William Williams ani tih an pawm thu
kha kan hre vek awm e. Kha thutlukna khan
ngaihdan hrang hrang a siam
chhuak a, a pawm leh pawm lo pawh kan
kat nuk awm e. Awle, tun tumah hian Rev William Williams-a hi Chanchin tha rawn
thlen hmasa bertu anih leh nih loh lam kan ziak dawn lo va, amah hi pa ropui ve
tak, tuifinriat ral atanga Pathian chanchin tha hril tura India hmarchhaka rawn
kal vang vang anih avangin leh tunlaia a hming a rawn lar thar leh tak em
avangin a chanchin tlem a zawng kan ziak veleh dawn a ni.
Pian
leh murna: William Williams-a hi Feb 11, 1859 khan Captain Daniel leh
Elizabeth Williams te inkarah a lo piang a. A pianna khua hi Wales ram
Cardiganshire biala thingtlang khaw te tak te Nanternis khua a ni. A pa Captain
Daniel hi lawng hmanga sumdawng mi a ni a, lawng captain a ni a, Williams-a
hian kum 12 anih thlengin Rev William Lewis-a enkawlna hnuaiah New Quay Grammar
School, Capel Neuadd-ah a zir a ni.
Piantharna:
Kum 12 anihin a pa hnung zuiin lawng hnathawktute tirhkahah a tang ve ta a, heng
hunlaia an lawng chu thli chhem kal, lawng puanzar hlai tak, sang pui pui ang
chi kha a ni. Tum khat chu Britain
hmar lama Clyde luipuia an zin chhuah laiin
thlipui na takin an lawng chu a nuai chiam mai a, theihtawpa an lawng leh
anmahni inchhanhim an tum hnuah thi loa ruangin an chhuak thei hram a. Hemi tum
hian an mangang bawk aniang, lawnga chuangte chu Pathian tanpuina dilin an
tawngtai nasa hle mai a. Chutia nungdama an chhuah a vaukam an thlen hnu chuan
Pathianin an tawngtaina a chhan avanga dam khawchhuak niin Williams-a chu a
inhria a. A nun chu Isua hnena hlanin damchhunga Pathian thu zawma a rawngbawl
chu a tum nghet ta tlat a ni.
Rawngbawl
tura inpuahchahna: Kum 17 a tlin chuan lawng lama hnathawh chu bansanin
inchhung bungraw siam
thiam bulah a inhlawhfa a, thing mistiri lamah a inlet ta a ni. Amah hi kut
themthiam tak mai niin a thilsiam pawh miten an lei duh hle thin. Hetia thing
mistiri hna a thawh lai hian Bible a chhiar nasa hle thin a, chu chuan midangte
hnena Pathian thu sawi leh zir chakna a neih tir ta a. Kum 19 a nih chuan a hun
awl apiangah Pathian thu hrilin an khua leh an khaw thenawm velah te a
vakchhuak thin. Hemi hnu hian New Quay Grammar School-ah lut tha lehin Pathian
thu zir turin a
inbuatsaih ta a, chumi hnu chuan Llandysul khuaah sikul a kal zawm leh a, chumi
hnu chuan Aberystwyth University-ah Pathian thu a zir ta a. Heta tang hian
London-ah insawnin Grattan Guiness College-ah zirna sang a zo leh a ni.
Kum
9 zet zawt lehkha a zir hnu chuan kum 28 mi lai a lo ni ta a. Kum 1887-ah
Becknockshire biala Brecon khuaa Trecastell Pastor atan nemngheh a ni ta a,
Llanilltyd khuaah Pastor hna a thawk zui ta a ni.
Hun
engemawchen pastor hna a thawh hnu chuan India
rama missionary hnaruak chu a dil ve ta a. Tichuan Welsh Calvinistic Methodist
Foreign Mission chuan India rama missionary tur 8 an lak zingah chuan a tel ve
ta a, an hmunpui Liverpool atangin Sept 28, 1887 khan Khasi rama thawk turin an
rawn tir chhuak ta a ni. Hemi tuma a rawn kalpui missionary dangte chu – Rev J
Ceredig Evans te nupa, Rev J. Pengwern Jones te nupa, Miss Sarah John, Dr D
Authurs Hughes te nupa te an ni a, William Williams hi Cherrapunji chhim lam
Shella khuaa thawk tur a ni.
Shella
khuaah: Rev William Williams hi Shella khuaa missionary lut 4-na a ni
a, a luh hlim hian kum 28 mi a ni. He khuaa Sap missionary lut hmasa ber John
Roberts- bangla sakah a cheng nghal a, chuta tang chuan an chhehvel khua te chu
thui tak thlengin rawngbawlin a fang ta thin a ni. Williams-a hi pa sa tha tak
leh chak tak mai niin ramhnuai tlang karah te kea kalin Pathian thu a hril zel
a, mi inpe zo em em mai anih avangin phur takin a zin vel thin a ni..
Reiloteah Khasi tawng a thiam a, Shella
khua Pastor Ksan-a nen thosi leh vangvat karah hmun hla tak tak thlengin
Pathian thu an hril zel a, M.G. Lyngdoh-a chuan Williams-a chu missionary
ropui, thusawi thiam leh mi hneh thei Pathian thu sawi thiam niin a sawi. Tin,
hei mai bakah hian, Rev William Williams chuan a hmaa missionary hmasa ten
Roman script hmanga Khasi hawrawp an lo siamsa hmangin kum 1889 khan “U Nongkit
Khuber” (Thuchah kengtu) chanchinbu chu a ti chhuak a, kum 1902 thleng
tihchhuah a ni. Hei hi Khasi tawnga chanchinbu chhuak hmasa ber niin Calcutta -a Star Press-a
chhut a ni.
Mizote
a hmelhriat dan: Kum 1889 tawp lamah Mizoram chu Vailian vawi hnihna
khan British ram chhungah a rin lut a. Mahse
Mizote rilru erawh a hmin lo hle. Kum 1890 September thlaah Mizo lal 6
zet intiam rualte chuan Aijal kulh leh Changsil kulh an bei ta vak mai a, an la
thelh nghe nghe. Hemi avang hian Bristish hote chuan Mizo lal engemawzah an man
a, heng an mi man te hi Sylhet jail-ah te, Tezpur Jail-ah te an tantir hlawm a
ni.
William
Williams-a hi pa thlarau mi tak, tawngtai mi leh Chanchin Tha mite hnena hrilh
darh vei em em mai mi a ni a, missionary-a a lo chhuahpu Rev Pengwern Jones te
nupa nen hian thlarau lamah pawh an
inzawm hle a, kar tawp (weekend)ah te hian Rev Pengwern Jones te hian
Williams-a hi anmahni tlawh turin an sawm fo thin a ni.
William
Williams-a Khasi rama kum 3 a thawh hnu, kum 1980 khan tum dang ang bawkin Rev
Pengwern Jones te nupa chu Sylhet-ah a va tlawh leh a. Hemi tum hian Rev
Pengwern Jones-a te chuan Sylhet Jail lianpui mai chu an lo fanpui a. Chumi ni
chuan Mizo lal, Sylhet tanina an khung tharte chu hmuin an kawm chiang a, hnam
kawlhsen tak mai leh indo hrat tak an nih thu te Isua chanchin pawh an la hre
ve reng reng lo tih te an hriat chuan Isua chanchin te an han hrilh a, Mizo lal
te chuan an hrethiam lo hle. Chuta tang chuan Mizote leh Mizorama chengte chu William
Williams-a hian a vei ta em em a, chhun leh zana a rilru luahtu ber niin Mizo
te zinga Missionary hna thawh a chak ta em em mai a ni.
Heti
tak maia Mizote a vei hi amah pawhin hrehawm a tih khawpin a nasa tual tual a,
Pathian hnenah pawh a duh zawng a nih loh chuan lak kian sak mai tur te pawhin
a dil thin a, a king thei chuang si lo. A tawp a tawpah Feb 7,1891 khan Liverpool -a an hotu, Mission Secretary Josiah Thomas
hnenah chuan lehkha a thawn ta a ni.
Rev William Williams-a hi a
ngaihsanawm riauna chu himna ngaihtuah avanga sawrkar hnathawk nilo Mingote
Lushai Hills-a luh an phalsak loh lai pawhin Mizote a vei em avangin Missionary
angin kal thei lo mahse, Aizawl thleng tala zin a tum a, tichuan Silchar DC
hnenah dilna a thehlut ta. Silchar
DC pawh chuan chuti tak maia
Aizawl zin chak chu Sipa ho ruala Aijal thlen theih hram dan a ngaihtuah sak ta
a.
Mizoram
zin phalna an hmuh veleh Feb 18, 1891-ah Rev pengwern Jones-a te, Missionary
William-i leh Brownlow-i te nen Shella atangin Sylhet an pan a. Assamese thian
pakhat Kasinath-a leh Khasi pakhat U Khassia ten an zui a, an ni bakah hian Free
Church of Scotland kohhran upa, hetih laia The Englishman chanchinbu sub editor
ni bawk, Chanchin tha hril ngaipawimawh em em mai Benjamin Aitken-a chuan a
rawn fin ve leh bawk a ni.
Sylhet
atangin lawngin Surma luiah Silchar an pan a, ni thum an thang hnuah an thleng.
An kalkawngah pawh hian Surma luikama
vai thingtlang khuaah te chuan Pathian thu an hril zel a, Pathian
thuziak te an sem chho zel a ni.
March
1, 1891 Pathianni chu Silchar-ah chamin Thawhtanniah sakawrin Jhalna cherra an
pan a, thingpui huana thawkten an lo dawngsawng tha hle a, Mary Winchester-i pa
an thahna hmun Alexandrapur-ah zan khat an riak nghe nghe.
March
5 ah jhalnacherra atanin Tlawng luiah lawngin an chho ta a. A karleh Nilaini,
March 11-ah Tut chhuah, vaihovin Gutumukh an tih chu an thleng a. Inrinni March
14 ah chuan Mizo khaw ram pahnih an rawn hmu chho va. March 15 chu Pathianni a
ni a, chhunah Mizo naupang rual an hmu ta a. hengmi te hi Liankunga khua
Mualvum an ni a, Tlawng kam mel 5-a hlaa awm in 500 lai an ni.
Rev
William Williams-a hian “A visit to the Lushais” tih a ziakah chuan Mizo mipa
naupang, kum 10-15 inkar 8/9 vel an hmuh thu te, darkar hnih emaw lai hlim taka
an inkawm thu te, naupangte chu Pathian lehkhabu mileh an sem thu te, hla an sa
a, naupang ho chuan ang phiauvin an ngaithla a ni tih te, a hnu deuhah lawng
pana an chhukthlak laiin an hlasak thlukin an tiri ve rat rat ani tih te a ziak
a ni. Helai hmun hi Kutbul lui chhuah, Mualvum leh kawnpui kai a ni a, Changsil
atanga mel 3 vela hla a ni.
Chumi
tuk, Thawhtanni, March 16 chuan Aizawl lam panin an chhuak a, khaw hrang hrang
tlawhin tlai lamah Changsil kulh an thleng a, hetah hian Nilaini thleng an cham
a ni. Ningani March 19-ah Changsila anmahni lo mikhualtu Capt Williamson-a leh
Bawrhsap McCabe leh Sipai engemawzat rualin Sairang an pan a, Sairangah riakin
a tuk Zirtawpniah sakawr an chah chu a lo thleng a, chhunah Aizawl an lut ta a
ni.
Aizawl
an luh hlim chuan Kuli za tam tak, hnam hrang hrang (Khasi, Jaintia, Naga,
Mikir, Kuki, Lushai. Assamese etc) a hmu a, Dokhama Vengah thlen tir an ni.
Hetih hunlai hian sawi tawh angin sawrkar hnathawk lo tan Mizoramah hian zin
phal a ni lo va, Rev William Williams-a te pawh hi Bawrhsap phalnain sipai ho
rualin an lo zin a ni a, sipai hotute zai ngai chung zela an awm a ngai a, duh
duhna hmunah an vah phalsak an ni lo. ‘Thim ata Engah’tih ziaktu Lalhmuaka
chuan Williams-a te hi ven zel an ngaih avangin sawrkar pawhin a buaipui vek
seng lo va, ven awlsam lai Bawrhsap office bul vela Kuli chhawrte an kawm tam
ber a ni. Pathianniah mi 100 emaw vel zingah Pathian thu an sawi a, Khasi te,
Meitei te, Naga te leh midang Kuli hna thawk ho zingah an sawi a ni. A ruala
kal ve M. Khanai chuan Meitei tawngin thu a sawi a, Rev William Williams-a’n
Khasi tawngin a sawi a, Aitken-an sap tawngin a sawi ve bawk a, chu chu Khasi
tawngin Rev William Williams-a chuan a lo let ve leh bawk a ni.
Hetianga
Kuli ho zinga theih ang anga rawngbawla Aizawl an cham hnu hian April 17,
1891-ah Aizawl chhuahsanin an haw leh a, Changsil-atanga lawnga an chhuah hma
chuan Mizote thla an la teuh a, pakhat chauh lo chu meizu lai thla vek a ni.
April 23-ah Silchar an thleng a, tichuan an awmna hmun theuh an pan leh ta a
ni.
William
Williams-a zin chanchin hi vantlangin an ngaihven bakah Kohhran hruaitute
pawhin an ngaihven hle a. Ram buai chung chung leh rem leh rem lova Chanchin
Tha hril a la nih ngei beiseia Lushai Hills an han tlawh pawp hi an ngaisang
hle a ni. Williams-a hian Aijal an tlawh thu hi a zin haw hnuah Welsh ram
chanchinbu lar tak ‘Y faner an Amserau Cymru’ ah a thawn thla a, an lo chhuah
sak a ni. Hei bakah hian Williams-a hian Mizoram a vei em avangin Mizoram-a
chanchin tha hril a nih ngei theih nan an mission hotute hnenah Appeal a siam bawk a. Heng a appeal siam leh chanchinbua
a thuziak an chhuah ang hian Welsh General Assembly July 1891 chuan a ngaihtuah
ta a. Bawhzuitu committee pawh insiamin Rev E. Perry-a Chairman-na hnuaiah
ngaihtuah a ni a. An thurel chu, Welsh General Assembly June 1892 machynleth-a
neih chuan khatih hunlaia Lushai Hills ram ralmuan loh zia hre reng chungin ‘A
remchan huna bawh zui dan tur ngaihtuah ni rawh se’ tiin thu a dah ta a ni.
Vanduaithlak
takin Welsh Mission-in Lushai Hills-a thawh dan tur an ngaihtuah det det laiin
he an thu ngaihtuah tuipui bertu, Mizo ten Krista chanchin kan la hre ve lo min
vei em emtu Rev William William-a chu Mawphlang-ahg April 21, 1892 khan Typhoid
natna avangin a thi ta thut mai a, a thih thu hian an hotute rilru pawh a ti
phir hle mai a. Rev John Jones-a’n an hotupa Josiah Thomas-a hnena lehkha a
thawnah pawh William Williams-a hi, “Lushaio-a kal ngei tum kha a ni asin mawle”
tiin a ziak nghe nghe a, a hnua Lushai Hills-a missionary tirh thu an sawi
apiangah hian, William Williams-a kha la dam sela chuan, a chak em em ang tak
khan, Lushai Hills-ah hian Chanchin Tha a han hril thei tura ni a, tih thu hi
an ziak lang hram zel a ni.
William
William-a hian Mizote min vei em em thin a, mut hmawh hnar mawhah neiin Lushai
Hills-a Chanchin tha a luh ve ngei kha a duh hle a, hlauhawm karah Mizote min
rawn tlawhchhuah hram hram a, a ngaihsanawm hle a, hetiang taka min veitu hi
kan chawimawi let pawh a tul hle. Hetih laia William Williams-a Mizote hnena
Chanchin tha thlen hmasa bertu anih leh nih loh thua Zoram kohhrante kan inhnial luih luih hi
Williams-a pawh khan engtin tak ngai ang maw? Ani kha chuan Lushai Hills-a
Missionary hmasa ber record siam aduh vanga Mizote min vei a ni lo va, Mizo ten
chatuan nunna kan nei lo leh kan thlarau chhandama a awm lo tur kha a vei ber a
ni awm si a...
Courtesy
– Rev Dr PL Lianzuala-
Zofate Chanchin Tha rawn hlantute
Lalhruaitluanga
Ralte – Zoram Vartian
Lalhmuaka
– Thim ata engah
Kristian
Tlangau April, 1953
MgrancoPcymha Dan Johnson https://wakelet.com/wake/bPcry0q2PXQCZIfHcyBl-
ReplyDeleteoldedovic
VconfpiOciepu Nick Singh WinZip
ReplyDeleteMovavi Video Editor
Autodesk Maya
rapypolhy