KRISMAS MIDANGTE TAN
Zing  dar 4:30 a lo ri a, chu thlasik khawvawt tak maiah chuan loh theih  lohna in a man avang leh mamawh eng eng emaw an neih ve teuh avang chuan  a leipuia a thlai thar chhuah tlem te zuar tur chuan a chhuah a ngai a.  Nikum hmasa lawkah a pasalin a boral san a, amah lah chuan hnathawh  mumal a nei bawk si lo. Chhungte belh tur a nei lo va, an pa chhungte  lah an pa thih atangin an reh hmak bawk si.  Fa  lah chu pali lai an nei hman a. A upa ber chuan pawl sarih zir mekin a  naupang ber chuan an veng primary sikulah KG I a kal tan ve ek ek a. Gas  Connection, Tui Connection, TV, etc neih chu sawi loh an electric Bill  pawh an pe thei ngawr ngawr chauh a ni si.
                Chung  a dinhmun zawng zawng rilrua ngaihtuah chungchuan a fate khum khata mu  tlar dal chu a mal te tein a kai thova. A khela a pawisa ip chu a han en  a, cheng 10 note pali, khawr tak tak chu a lo la awm ve bam a. A pawisa  ip a bih zo a, a fate thophang hmel a han en leh a, chumi pah a  kawrthar neih an in beisei ve zia te a han suangtuah chuan a fate chu  Pathian malsawmna nge an nih phurrit mai tih chu a rilruah a rawn lut a.  Ni, an hmalawkah Krismas a lo thleng mai dawn a, a fate sikul kalpui te  chuan kawr thar leh silai lem te, in cheina hrang hrangte an lei sap  sap avang chuan leisak ngei turin a nu chu an beisei ve tlat a ni. A  fate it zawng tak han leisak tluk khawvelah chak nei lo mahse a karleha  buhfai chhum tur pawh nei tawh mang lovin chutiang a fa pali lai maite  an duhzawng han leisak tur chuan pawisa kung a hmuhfuh hial te pawh a  ngai ta ve ang.
                A  fate chu an lo tho sap sap a, an hmai te an phih ve nil nial a, chutih  lai chuang a ni chuan an ketli ung tak chuan thingpui sen hang chu a lum  ve karh karh bawk a. An tapchhak bul a bang awng huau chuan chumi zing  chu a ti vawt zual ngei mai. A hma tlaia a chuktuah huan ami Antam leh  Bean a lawh khawl tlem te chu Bazara thutpui ve turin a tel tha sauh  sauh a, a han chhut a a zavaia a hralh pawh chuan Rs 400 vel a leichhuak  thei dawn niin a inhria a. Chhuanlam siamin a fate it zawng leisak chu a  pumpelh  theih mai a inringa, buhfai erawh chu a lei ve ngei a ngai si.
                Dar  5:30 a ri ta, an nufa za chuan Bazar lamah an thlai thar tlemte zuar  tur chuan an inkai chhuak ta hnak hnak a, a fa sen ber chu a pua a, a  upa berin thlai zawrh tur chu a ak hnak hnak bawk a. Bazar an thleng ta.  Kawngsirah chuan silai lem te, ball te, hmaikawr te, Beyblade te,  samurai te, motor lem te, barbie chi hrang hrang te an lo pho tlep tuarh  tawh a, a fate chuan, “Anu hei hi nakinah min lei rawh aw’ tiin a nu  chu an ngen sap sap a. A fate chu leisak thei dawn lo mahse ‘Aw’ tiin a  chhan ve rih phawt chu a ngai si.
                Mi  dawr kawtah an pa an tuamna puan pakhat chu ui tak chungin a phah ve a,  a chungah chuan Bean leh Antam chu a pho ve a, an huana serthlum kung  ami serthlum tlem azawng a zuar bawk a. Bazar tur mipui an lo pungkhawm  tan ta. Nu thau tak tak hausak hmel pui pui, rangkachak thi awrh tuar te  chuan a thil zawrh chu an en sak a, Bean tel khat Rs 20 a tih te chu Rs  15 in an la dil tlawm tak sauh sauh a. A tlawma a hralh mai loh chuan  hmundang an pan zel si. Leichhuak tura a in hisap chu a va leichuak dawn  lo chiang em.
                An  ti nek nek a, a tlawm te pawh chuan a hralh ve mai a, a rilru chuan,  “Heng milian nupuite hian Rs 5 hi engatan vak an ti awm silo a, mi  rethei bakberh tak takin kan chawhmeh zawrh man tlawm te te  min  han dawn hniam hi chu a mak ve hle mai,” tiin a inngaihtuah nauh nauh  a. Rs 400 leichhuah in hisap kha tlawm an dil nasat em avang chuan Rs  300 chauh a lei chhuak thei a.
                                Bazar  atanga an hawn kawngah chuan a fate chuan thil lei an ngen ta. A rilru  chu a hah ngei mai. Kawr thar te, Toys te chu leisak ve chu a duh alawm,  mahse a pawisa neihin a tlin ngang si lo. Chung thil ai chuan an nun  khawchhuahna tur chaw chu a lei ngei ngei a ngai. A fa te berin mipa  naupang pakhat motor lem khalh a han ngen lai phei chuan a rukin a  biangah mittui a luang a, a fate hmuh loh tur chuan a hru zauh a.
                Awle,  mi tam zawk chuan heng harsatna hi ka hrethiam pha kher awm lo ve.  Nitin mahni tul tulin kan tul a, dawr kan nghak a, office kan kal a,  sikul kal bakah mahni hna theuh buai takin kan thawk a. Krismas lo  thleng tura kan thawmhnaw leh thil dang eng ilo leina turin pawisa kan  khawl a, heng mi rethei chanhai te dinhmun hi kan rilruah a lut hman  kher awm lo ve. Hetih lai ve thung erawh hian veng kilkhawr leh ual au  deuh laiah te chhungkaw rethei leh harsa, chhangchhe bakberh tak tak ,  eizawngtu ber ram tui leilova awm avanga chhungpuinuin loh theih lova  harsa taka hnathawk tauh tauh te. Pa tung awm loh avanga dinhmun harsa  taka awm, fate tana thil thar it ngawih ngawih, fate rual awt hmel hmu  ngam lo hmeithai leh nu leh pa an awm nual si. Heng mi te zawnchhuaha  tanpui hi a va tul tak em.
                Tunlaiin  mi tam takin Krismas-a tanpuingaite tanpui hi an intihhmuh tan a, thil  intihhmuh chi tak a ni. Thalai tam takin kawr thar leh pheikhawk thar an  lei ai te an dah tha a, thian za hova in thawhkhawmin hnuchham chawmna  hmunah te an pe thin a. Heng mi te thil tih hi Pathian lawmzawng tak a  nih ka va ring em. 
                Khawvel  ram zau zawk kan thlir pawhin ram changkangah te chuan Krismas-a tanpui  ngai te tanpui hi an uar hle a, tih pawh an ti nasa.
____________________
ARAB SPRING
 Tunhnai  khawvel chanchin thar a kan hmuh fo thin Middle East buaina hi tam tak  chuan a chin chhuakin kan la hmelhriat awm love. Middle East leh Africa  khawmualpuia ram engemawzat te chuan anmahni awpbettu dictators leh lal  te chu lungawilohna nasa taka lantirin an paihthla hlawm a, democracy  tundin a nih theih nan hma an la hlawm a ni. He buaina Arab ram leh a  chhehvela chhuak chiam hi ‘Arab Spring’ tiin sawi a ni a, a nghawng ram  hrang hrang te chu Tunisia, Egypt, Libya,Bahrain, Syria, Yemen, Algeria,  Iraq, Jordan, Morocco, Oman leh a tenau deuh Kuwait, Lebanon,  Mauritania, Saudi Arabia, Sudan etc te an ni.
                Hetianga  ram hrang hrangin lungawilohna nasa taka lantira hma an lakna hi eptu  pawlte hmalaknaa kawngzawh, khawlaia nawrh, kawng danpin etc hmanga  hmalak an ni deuh vek a. Lal pakhat rorelna hnuai kun ning tak tak mi  sangchuang te chuan anmahni ram theuhah hmalain roral lai mek te pawhin  hemi chhanlet nan hian tharum thawhna an hmang nasa a, Arab ramah mipui  sang tam tak thiin thisen a luang ngeih nguih a ni.
                Engtin nge a intan? Arab  Spring lo intanna chu Tunisian pa pakhatin amah a intihhlum kha a ni  awm e. Dec 17, 2010 khan Tunisian mi Mohamed Bouazizi chuan dik lo taka  amah sum laksak thintu leh a thlai zawrhna tawlailir hren saktu Tunisian  Police te laka lungawilohna lantir nan amah leh amah a in hal hlum a.  Hei hian Tunisia rama thuneitute rorel dan leh hlemhletna nasa tak  ningtu  Tunisia mipuite thinlung  a chhem alh chiang hle. Chumi hnuah Jan 17, 2011 khan Egyptian papakhat  chuan Egypt khawpui Cairo khawlaiah mi rethei dinhmun hniam leh an  retheihna a nasat zual em avangin a inhal hlum ve leh a. Hei hi Algeria  mi pali te chuan zawmin an ram inrelbawlna siam that ngiatin Mohamed  Bouazizi angin an inhalhlum veleh a, heng an thiltih hian mipuite  kaiharhin heng ram hrang hranga roreltu te inrelbawl dan leh hlemhletna  nasa lutuk duh lovin hma an la tan ta a. Tunisia a Bouazizi intihhlum  atanga reiloteah heng Arab ram hrang hrang Egypt, Libya, Algeria,  Bahrain, Syria, Iran, Iraq, Israel, Jordan, Yemen, Kuwait, Lebanon,  Morocco, Palestine, Saudi Arabia, Morocco leh United Arab Emirates-ah te  chuan buaina chhuakin sawrkar laka lungawilohna an lantir ta sup sup  mai a ni.
                Engvangin nge an lungawi loh?: Hetianga  Arab mipuite’n lungawilohna an lantir sup sup hian chhan engemaw tak  chu a nei a ni. Heng Arab ramah te hilal chhungkaw rorelna leh  Dictatorship (mi pakhat rorelna) a ni deuh fur a, mihring dikna chanvo  palzut (human rights violation), sawrkar corrupt tak an hrawn avangin  hnathawh tur vang(unemployment) retheihna, rethei leh hausa inkar zau  lutuk, tam tla, chaw man sang, mimal kuta ram hausakna luanglut nasa  lutuk etc te chu a thleng nasa hle a. Hei vang hian mipui an lungawilo a  ni. Tin, he Arab Spring thlen hma hian mipuite’n hmalakna neuh neuh an  lo nei tawh a, kum 2008 atang tawh khan Gafsa, Tunisia a lungalhthei  khura thawk te chuan lungawilohna kawng hrang hranga lantirin thuneitute  nen an inkarah buaina vawihnih chhuakah mi engemawzat thiin mi tam  takin hliam an lo tuar tawh bawk a ni. Egypt ah pawh kum 2004 atang khan  labor movement neiin kuthnathawktu ten lungawilohna lian tak tak an  lantira hei hi thalaite leh mi lian tak takte thlawp a hlawh hle anih  kha. Hetiang bawk hian Arab Spring lo thlen nan hian ram hrang hrangah  boruak lo inmung sa a awm deuh nual a, kan sawi vek seng lovang.
                Awle buaina hrang hrang chhuahdan kan tarlang vek seng lovang, amaherawhchu a langsar zual pahnih pathum han bih lawk ila:
                 Tunisia:  Mohammed Bouazizi in halhlum hnu khan mipuite chuan hun rei tak  President lo ni tawh Zine El Abidine Ben Ali chu hna vang, chaw man  sang, politics a zalenna duh avang leh hlemhletna punlun zel avangin a  rorelna atanga paihthlak tumin hma an la nghal a. Hei hmalakna hi kum 30  chhunga Tunisia rama lian ber a niin lungawilohna lantir mipui sangtam  tak te leh Police te inbeihnaah mi engemawzat an thi a. Tichuan Ben Ali,  President chuan a sahimna zawngin Saudi Arabia-ah a tlanchhia a,  tichuan mipuiten kum 23 chhung ro a relna chu an tihtawp sak ta a ni.
                Egypt: Kan  sawi tak angin Egypt-ah pawh lungawilohna lantirin mipuiin hma an la a.  He hmalakna hi January 25 atanga tanin ni 18 chhung kalpui a ni a.  Sawrkar chuan January 28, 2011 khan lungawihlohna lantir tute internet  kaltlanga an inbiak pawh a chanchinthar te khawvel hmuh a pholan zung  zung a nih lohna turin Egypt rama internet service chu a titawp ta vek  bawk a. Hemi ni vek atang hian lungawilohna lantirtu chu pung sawtin  mipui sing chuang teh meuh chu Egypt khawpui hrang hrang kawtthlerah an  chhuakkhawm a. A hnu deuhah President Mubarak chuan a sawrkar chu  thiatin cabinet thar a ruat a, kum 30 ro a rel chhunga a vawikhat nan  Vice President hmasa ber a ruat bawk.
                Tichuan  Feb 10-ah Mubarak chuan a thuneihna zawng zawng chu Vice President Omar  Suleiman hnenah hlanin a term zawh thak thleng President nihna a chelh  tur thu a puang a. Mahse mipuiin lungawilohna lantir an thulh chuang lo.  A tuk lawkah V President Omar Suleiman chuan Mubarak chu President  atanga a ban tak thu leh thuneihna pawh Armed Forces of Egypt hnenah  hlan a nih thu a puang a. Sipai lam chuan Egyptian Parliament chu  thiatin Egypt Constitution pawh an thiat lailawk a, thla ruk chhung ngei  a inthlanna thianghlim tak buatsaih an tiam bawk a ni. Hemi hnu hian  Essam Sharaf chu Prime Minister atan ruat a ni a. Lungawilohna chu July  thla thleng khan lantir chhunzawm a ni a, he news hian khawvel  ngaihven a hlawh hle a nih kha.
                Libya:  Arab Spring zinga chanchin ngaihven hlawh ber chu lal nunrawng Muammar  Gaddafi kahhlum leh rorelna atanga paihthlak hi a niawm e. Tunisia-a  lungawilohna lantirtute an hlawhtlin hnuin hemi dungthul hian Jan 14,  2011 atang khan Libya mipuite pawhin Bayda, Libya-ah lungawilohna an  lantir ve tan a, Police nen nasa taka intibuaiin sawrkar office leh  building engemawzat tihchhiat a ni a. Sawkar laka lungawilohna pui ber  chu Feb 15 atanga tanin eptu pawlte chuan Libya khawpui ber dawttu  Benghazi chu an thunun nghal a, sawrkar lam pawhin lak let tumin an bei  nasa hle. Feb 20-ah chuan lungawilohna lantirtu te chuan Libya khawpui  Tripoli an lut tan a, an ram TV ah te chuan Saif al Islam Gaddafi chuan  tualchhung buaina a chhuah theih thu a puangzar a. Buaina avanga thi  pung zelin khawvel pawhin a ngaiven a, Libya ram a ramdang palaite pawh  an inhnuk dawk zut zut bawk a, Gaddafi-a sawrkar pawh a mumal lo tulh  tulh.
                Feb 20, 2011-ah eptu pawl te’n Tripoli hmun thenkhat lain  Benghazi  khawpuiah sawrkar lailawk an din a, mahse heng an rem lak te hi sawrkar  lam chuan an la let leh hlawm. March 17 atangin United Nation Security  Council 1973 chu Libya-ah hman tan niin Civil mi te humhim hna chu a  thupui bera neih tura tih niin Libya ram pum chu ‘no flying zone’ah puan  a ni a. Ni hnih hnuah France, UK leh US te chu Libya buainaah  inhnamhnawihin Gaddafi-a pawlte chu an do ve tan ta a ni. Hetiang hian  tualchhung indona chuan Libya ram chu a luah hneh hle a, thisen a luang  a, mi sang fe in an thih phah a, khawvel pawhin Libya dinhmun chu a  ngaihven hle.
                August  thla chawhnu lamah eptu pawlte chuan Tripoli khawpui la lehin hei hi  Gaddafi-an Libya rama kum 42 chhung ro a rel tawpna a ni ta a ni. Hetih  lai hian Gaddafi-a pawlte chuan Sirte chu khawpuiah puangin Sirte-ah  hian an in zawmkhawm leh a. Eptu lam ten Sabha, Bani Walid leh Libyan  Desert te la leh in Gaddafi chu October 20 khan National Transitional  Counsil sipaite’n a pianna khua Sirte-ah an that a, heta tang hian  buaina pawhin reh lam a pan ta a ni.
                Hetiang  bawk hian Bahrain, Syria, Yemen, Algeria, Iraq, Jordan, Morocco, Oman  leh a tenau deuh Kuwait, Lebanon, Mauritania, Saudi Arabia, Sudan etc ah  te pawh mipuiten lungawilohna lian tak tak an lantir a. Mi sing  chuangin thih phahin hliam phei chu sawisen pawh an ni lo kan tih tawh  kha. Hetih rual hian heng rama Kristian te pawhin an tuar nasa em em a,  chanchinbu lamah pawh Kristian te tuarna tam tak chu kan chhiar fo awm  e. Arab Spring chhung hian tualchhung buaina hrang hrang chhuanlamin  Muslim te chuan Kristian te beihna remchang an zawng reng a. Kristian  pawisawilo thatin Biak inin hal a tawk a, Kristian hmun pawimawh te hmun  hrang hrangah nasa taka tihchhiat a ni bawk.      
______________________
STEVE JOB
                        Tunhnaia  chanchinthar hrang hrangah Steve Job-a thih thuin hmun a luah hnem hle  a, Mizoramah Apple computer leh Apple thil siamchhuah iPod, iPad,  iTunes, Macintosh Computer etc te kan hman tam loh avangin Steve Job hi  tunge anih a, a company Apple pawh hi enge a nih kan hre vak awm love.  Awle tun tum chu ngenna kan dawn bawhzuiin Steve Job-a chanchin  tlanglawn deuh han ziak dawn ila.
  Steve  Job hi February 24, 1955 khan San Francisco, California, USA ah Speech  Therapist, Joanne Simpson leh Political Science Lecturer Abdulfattah  ‘John’ Jandali te inkarah a piang a. Sawn anih avangin a pian hnu  karkhat lekah fahrah chawmnaah dah a ni a, Paul Job leh Clara Job te  nupa chuan an adopt(chawm) ta a, a hmingah ‘Steven Job’ tih chu an sa a.  Duat tak leh hmangaih takin Paul leh Clara te hian an enkawl seilian a,  a nu leh pa tak tak te hi Steve Job hian kum 27 mi anihin a hre chhuak  chauh nghe nghe. A pa hrawn Paul hi mechanic a ni a, ani hian Steve hi  electronic bungraw chhe siam dan leh hmandan hrang hrang te an garage  (bungrua leh motor dahna in) chhungah a zirtir thin a, hei hian Steve-a  nunah tuina leh nuam tihna nasa tak a pe a, electronic thil siam lamah a  insawrbing nasat phah hle a, lehkhazir pangngai chu a tui lo a, pawl 4  anih laiin lehkhazir turin a tham a tham a ngai hial thin a, mahse a  rilru a pek tawh vek vek chuan a thiam chak hle thin.
                          Steve  Job hi Cupertino, California-ah lehkha a zir thin a. School a kal lai  hian Palo Alto hmuna Hewlett Packard ho hmunpui chu an zirlai pui tur  atan an tlawh thin a. Hei hi computer lama tuina leh phurna pe tu a ni  chhova, Apple company a din pui Steve Wozniak nen he hmunah hian  inchharin an thawk thin ta nghe nghe a ni. 
                          High  School a zawh hnuin Reed College, Portland-ah a inziak lut a, mahse sum  harsatna avang leh a tuina lam zawh a duh avangin kum 2 hnuah lehkha  zir chhunzawm ta lovin college chu a bansan leh ta a ni. Hemi hnu hian a  thianpa Steve Wozniak nen Homebrew Computer Club inhmuhkhawmna chu an  chhim a, a hnu lawkah Computer game siamtu Atari Company hnuaiah video  game design in an thawk chhunzawm ta a ni.
                          Heng  hunlai hian sakhuana leh thlarau nun chungchangin a nun a luah nasat em  avangin Steve Job hian a hnathawh te atangin pawisa a khawl a, chu a  pawisa khawl hmang chuan sakhua dik tak leh siamthar lehna zawng turin a  thian te nen India ramah an rawn zin a. India ram a rawn zin atang hian  Buddhist sakhua zawmin a lu a ziat kawlh ta a, Buddhist  ho inthuam angin a inthuam ta reng mai a ni.
                          Tichuan  a thianpa Wozniak nen Atari company hnuaia thawk chungin an inzir pah  zel a. Kum 1976 kum chuan Steven Wozniak chuan ama puala a computer  design chu Steve Job hnenah hian hmuhin Job chuan Wozniak chu Computer  circuit board siamna company dinpuiah a sawm ta. Tichuan April 1, 1976  khan Steve Job-a te Garage chhungah hmanraw hrang hrang in chhawpin an  pahnih chuan Apple Computer Company dinin computer part hrang hrang  remkhawm chawp chu an siamchhuak ta a, heta an hmalak nan hian sum an  indaih loh avangin Steve Job hian a Volkswagen Bus leh a calculator te  chu a hralh nghe nghe a. Computer siam chu an tui zawk avangin circuit  board siam tum chuan computer siam lamah an inher ta daih mai a ni. Hemi  tuma an computer siam hi Apple I tiin a hming an vuah a, computer set  khat zel hi dollar 666 in an hralh a Apple I chu Dollar 774,000 man lai  an hralh a ni. A kum lehah Apple II chu hlawhtling takin an siamchhuak  leh ta. Hei pawh hi Dollar Million 139 man lai an hralh leh nghe nghe.  Tichuan May, 1980 khan Apple III computer chu an siamchhuak leh a,  hlawhtling vak lo mahse hei hi stock market-a mumal taka an company  hminga an inpho chhuah theihna hmasa ber a ni chho ta a, an sum khawih  vel pawh dollar Billion chuang anih chho ta ta, hma pawh an lak belh  nasa hle.
                          Chutianga  hma an lak chhoh lai chuan, kum 1983 khan Steve Job chuan Pepsi-Cola  thluak bur John Sculley chu an company, Apple a CEO hna thawk turin a  sawm lut a. Tichuan hlawhtling takin kum 1984 khan Macintosh computer  chu an siam chhuak thei a, Mac hi a hlawhtlin tak em avangin Apple  I,II,III etc an buaipui chu an bansan ta a ni.
  Hetianga  tluang taka an kal lai hian an computer design leh mil zawnga ngaihdan  in an loh avang leh neuh neuh dang vangin Steve Job chu Apple Board of  Directors ten a nihna chelh thenkhat an hlihsak a. Hei vang hian he  company-ah Chairman la ni tho mahse company-a a share neih te chu a  hralh deuh vek a. A hnuah Apple chu chhuahsanin company dang NeXT  Computers chu dinin he company pawh hi a thang duang leh hle. Mahse an  thilsiam te chu a man a to deuh a vang tein an hralh tha ta lutuk lova.  Kum 1993 phei kha chuan set 50,000 chauh an hralh a ni. Hei vang hian  Next Computers hian software lamah hma an la ta a, internet hman dawn a  World Wide Web 1.0  (www)  ziahna hmanrua Interface Builder chu siam chhuakin a hnuah Unix  Operating System an siam chhuak leh a hei phei hi chu Apple Computer  Company in an operating system atan an hmang nghe nghe a ni. 
  Tichuan  kum 1986 khan Steve hian Film Director lar George Lucas-a company  Lucasfilms hnuaia computer graphic division(cartoon siamna) chu  leichhawngin ama pualin a chei thar a, a hmingah Pixar tih a vuah ta.  Pixar hian film siamtu company Walt Disney nen animated movie (cartoon)  siam turin inremna (contract) an siam dun ta a. Steve Job-a company  Pixar leh Walt Disney thawh dunna hnuaiah hian film hlawhtling tak tak  Toy Story (1995), A Bug’s Life (1998), Toy Story 2 (1999), Monster Inc  (2001), Finding Nemo (2003) leh The Incredibles (2004) te an siam hman  a, mahse company pahnih te contract chungchangah buaina neuh neuh a awm  tak avangin kum 2005 khan Walt Disney chuan Pixar chu a zavaiin $7.4  billion in a lei ta a, Steve Job chu he company a shareholder lian ber  anih avangin Walt Disney hnuaia Pixar-ah chuan Board of Directors zingah  a awm ta reng tho a ni.
                          Hetianga  Pixar a hlawhtlin chhoh viau lai hian sum lam tlakchhiatna avangin a  company pui ber NeXT.Inc chu zawrh a ni a. Kum 1996 khan Apple Company  chuan NeXT.Inc chu $402 million in an lei ta. Hei vang hian Steve Job  pawh chuan a lo chhuahsan hnu Apple company-ah chuan a luh leh phah ta..
                          Hetia  Apple company-a a luh leh hnu lawk hian Steve Job hi kum 1997 atang  khan Chief Executive Officer (CEO) hna thawh tir a ni leh nghal a. A  hnuai atang hian project hrang hrang buaipuiin hlawkna namen lo Apple  company hian a hlawh leh a. Kal dan phung tam tak thlakin amah Steve  Job, CEO ngei pawh chuan kum khat chhungin Dollar 1 chiah a hlawh a ni.  Next software tam zawk chu Apple than chhoh nan hian hmangin  operating  sysytem atan NEXTSTEP an hmang leh a hei hi Mac OS X operating system  lo chhuahna a ni nghe nghe. Apple company chu Steve Job-a kuta a awm  hnuin hlawkna in a bawm reng a. Pianhmang mawi leh mi hip tak a iMac  Computer an siamchhuah te,  music  ngaihthlakna hmanrua lar tak iPod leh music software iTunes an  siamchhuah te chuan Apple Company tan hlawkna nasa tak a thlen bawk.
                          Tichuan  kawng hrang hranga hma la chho zelin June 29, 2007 khan Apple chuan  mobile phones changkang siam chhuakin iPhone chu an rawn tlangzarh leh  a, hei pawh hi hralh a kalin khawthlang lamah chuan an intihhmuh nasa  leh ngei mai. Tunhnai maiah pawh Steve Job-a hmalakna a zarah Apple  company chuan computer chikhat changkang tak, laptop tiat, thleh ngai si  lo, touch screen vek iPad chu an tichhuak leh anih kha. iPad pawh hi  hralh a kal leh hle mai.
  Steve  Job hian kum 1991 khan Laurene Powell chu nupui atan a nei a, Laurene  nen hian fapa pakhat leh fanu pahnih an neih bakah kum 1978 a sawn a  thlak fanu Lisa Brennan Jobs a nei bawk. Hetianga buai taka a thawh lai  hian kum 2003 khan pancreatic cancer a nei tih hmuh chhuah a ni a, mahse  Apples Board of Directors te chuan hetianga Apple company thluak bur  berin natna khirhkhan tak a tuar tih an hriat chuan company a tlukchhiat  mai an hlauh avangin an puang chhuak mai duh lo a, mahse kum 2004 khan a  pancrease chu hlawhtling taka zai a ni a. Kawng hrang hranga enkawl  chhoh niin amah pawh chuan hna tam tak a la thawk pah reng tho va.  Chutianga hlawhtlinna hrang hrang an tawn chhoh lai chuan Aug 24, 2011  khan Steve Job chuan Apple CEO anihna atanga a banna a thehlut ta a, a  aiawh tur hian Tim Cook chu thlan nghal a ni bawk a ni. Tichuan a natna  tawrh chuan zual lam a pan zel a, October 5, 2011 khan khawvel mithiam  leh thluak tha, computer khawvel zuan tir awk awk tu chu a thi ta a ni.
  Steve  Job hi mi taima leh a hnaa rilru zawng zawng pa mi a ni a. Khawvel pa  thluak tha zinga sawi a ni. A thih hnu lawk khan US President Barrack  Obama chuan, “Hetiang ang mi special leh thluak tha hi khawvelah hian an  piang zen zen lova. Computer khawvela bung thar min kai tirtu, thil tam  tak hmuchhuak a, hmuhchhuah belh zeltu mi ropui Steve Job kan chan hi  Khawvel pum tan channa nasa tak a tling ani,” tiin thuchhuah a siam hial  a ni. Steve Job hi a damlai khan thusawi turin hmun hrang hrangah sawm a  ni thin a. Kum 2005-a Stanford-a a thusawiah chuan heti hian a sawi,  “Kum 17 mi ka nih laiin thuziak pakhat ka chhiar a, chu thuziakah chuan  ‘I nitin nun hi a i ni hman tawp ber tur angin ngai la, engtik niah emaw  chuan rindik hun i nei ngei ang’ tiin. He thu hian ka rilruah thu a  sawi nasa em em a. Khata tanga kum 33 chhung zet chu zingtin  darthlalangah in enin ‘Vawiin hi ka ni hnuhnung ber ni ta se, vawiina ka  thil tih tum hi ka ti ang em?’ tiin ka in zawt ziah thin. Chu zawhna  chu ‘Aih’ ti a ka chhan fo chuan ka nunah thlakthleng tur leh insiam  thatna tur ka nei a lo ni fo,” tiin a sawi. 
  Ni,  keini Kristian thalai te pawh hian Steve Job-a thusawi ang hian zawhna  han inzawt ta ila. Vawiin hi he leia kan dam ni hnuhnung ber ni ta se,  vawiina tih kan tum te hi kan ti duh angem? Kan nitin nun hi kan thih  dawn nia kan hun hman tur angin hmang ila, chu ni hnuhnunga kan thil tih  duh loh tur chu bansan ngam ila, tichuan Krista tawk turin kan inpeih  reng dawn zuk ni a.
  ________________________
Irom Chanu Sharmilla 
                  Hman deuh atanga a khat tawka News luah ve fo tu, kan  thenawm state Manipur-a sawrkarin Armed Forces (Special Power) Act  (AFSPA) a hman dodal avanga kum engemawzat chawngheia sawrkar lo nawr  tawh tu, Manipur Social Activist, Political Activist leh hlaphuahthiam  ni bawk Sharmila Chanu chanchin hi tun tum chu i han chhui zau dawn ila,  chumi hmain enge Armed Forces(Special Power) Act 1958 chu anih tih  bihchiang ila, chumi hnuah Sharmila Chanu chanchin hi kan bih zui dawn  nia.
                Enge AFSPA chu?:  A tawi leh hriatthiam awlsam zawngin sawi mai ila. ‘Dan Dragon’ tia  sawi thin Armed Forces Special Power Act hi Sept 11, 1958 khan India  chuan a rorelna sang, Parliament-ah a lo passed tawh a. He dan hmanna  tur atana tinzawn deuh chu buaina chhuah nasatna hmun Arunachal Pradesh,  Manipur Assam, Meghalaya, Mizoram, Nagaland leh Tripura te a hman theih  turin he dan hi a duang a, a hnuah he dan vek hi Jammu & Kashmir a  hman theih turin kum 1990 khan an siam danglam leh a ni.
                India  ram danpui Constitution chuan state in a emergency a puan theihna tur  hun leh dan a duang a. Hetianga state-a emergency puan anih a buaina  punlun zel te state police ten an thunun zo lo anih chuan state chuan  central-ah puihna dilin heng hmunah te hian an dinhmun a zirin central  sawrkar chuan a sipaite a tir lut ta thin a ni.
                Chutiang state buaia AFSPA hman  anih  chuan sipaite chuan an mi rinhlelh zawng te, danin mi pungkhawm thei a  phal chin bak aia tam pungkhawm te, chu phalna la hmasa lo pawhin an  kaphlum thei a, man phalna warrant nei lo pawhin an man hmiah hmiah  theih bakah an rinhlelhna chu eng hmun pawh an duh danin an dap kual  chiam thei bawk a, thuneihna chu sipai kutah a awm ani deuh ber mai.  Hetiang ASFPA hi rambuai lai ngei pawh khan Mizoramah pawh hman a lo ni  tawh a, chutiangin ‘rambuai’ nia puan state dang dangah te pawh hman a  ni tawh bawk.
                Kum  1980 atanga Armed Forces Special Power Act 1958 hman anih atang hian  Manipur ah ringawt pawh mi 25,000 chuangin an thih phah tawh niin sawi a  ni a. Kum 2009 khan Manipur DGP Joy Kumar Singh chuan thla 11 chhungin  Police ten mi 260 chuang an that niin a sawi.  Hei  bakah hian pawngsual, rukruk etc a hluar tel hle a, he dan sawisela hma  la tu te pawh thah an ni fo tawh a ni. Heng dinhmun hi rambuai lai nen  khan tehkhin ila kan hrethiam tlang mai awm e.
Tunge Sharmila Chanu?:  Tunhnaia AFSPA chanchin nena inkungkaih tlat chu Manipura AFSPA dan  hman dodal avanga rei tak chawngheia sawrkar lo nawr tawh tu Irom  Sharmila Chanu hi a ni awm e. Sharmila Chanu hi March 14, 1972 khan  Kongpal khua, Manipur-ah a piang a, vantlang rawngbawl mi(civil rights  activist), political activist leh hlaphuahthiam hriatlar niin ASFPA dan  hnuaia civil mite tawrhna chhuitu Indian People’s Inquiry Committee  (IPIC) ah volunteer a ni a. Sipai te’n hleihluak taka civil mite an  nghaisa a an pawngsual thin chuan a thin a khei a, AFSPA dan nuaibo tura  sawrkar ngen dan tur a ngaihtuah nasa thei hle. Tichuan, November 2,  2000 atang khan Manipur-a AFSPA dan hlip tura sawrkar nawrin kar 500  chuang chaw a nghei tawh a, khawvel-a hunger strike nei rei ber nia  hriat niin ‘Iron Lady of Manipur’ ti a hriat lar a ni bawk.
                Engvangin nge chaw a nghei?:  Manipurah hian India sawrkarin Armed Forces Special Act dan khauh takin  a hmang tih kan sawi tawh kha. November 2, 2000 khan Imphal a Malom  khuaa Bus Stand pakhata mi dingkhawm chu chhan leh vang awm lovin Assam  Rifles hovin an pawng kah chiam a. Hetah hian civil mi 10 thiin an  zingah hian pitar pakhat leh kum 1988-a naupang huaisen lawmman National  Child Bravery Award lo dawng tawh tu Leisangbam Ibetomi te pawh Assam  Rifles ho hian an kaphlum tel a, hei hian ramchhung dengchhuak nghalin  mi tam takin an vui thuan chhakchhuak a, duhlohna pawh an lantir nasa in  he thil thleng hi ‘Malom Massacre’ tiin a hming an vuah a ni.
                Hetih hunlaia nula kum 28 mi, Vety Dept hnuaia fouth grade hna thawk Pu Irom C. Nanda fanu Sharmilla Chanu  pawh  chu he thilthleng rapthlak tak hian a deng na hle a, khawlaia thisen  luang ngeih nguih te chuan a rilru a tina hle. Naupan lai atangin dan  anga ningani apianga chaw nghei thin a ni a, he thil thlen ni pawh hian a  tihdan thin anga chaw ngheiin chu thil thleng chuan a den nat avang  chuan atuk zirtawpniah chuan a nu hnenah chawngheia nawrh dila a nu ke a  khawihin anu malsawmna a dil a, tichuan chhang tlem a ei hnuah India  sawrkarin hel pawl ni a a apiang man a kahhlum phalna a pekna dan Armed  Forces Special Power Act chu Manipur a hman a nih tawh lohna tura  sawrkar nawr nan a chawnghei chu a tan ta a ni.
                Hetianga  nithum chhung chaw a nghei hnu hian ‘mahni inthah tum’ ni a puhin IPC  Section 309-na hmangin Police te chuan an man a, a chawnghei a bansan  duh chuan loh avanga a hriselna a tlakhniam zel avang chuan Police te  pawhin Imphal-a Jawaharlal Nehru Hopital-ah dah lutin a hnar atangin  chaw an pe lui hial a. Kum khat hnua chhuah a nih hnu pawhin a chawnghei  a chhunzawm zel avangin Police te pawhin kum tin ‘mahni intihhlum tum’  nia puhin an man ta ziah a ni.
                Hetianga chawnghei chunga man a tawh zak zak lai hian rampumah hriat a hlawh hle tawh a. October 6, 2006-a  tanin  atanga a chhuah leh tum chuan a mi ngaihsan em em Mahatma Gandhi-a  zahna chibai buk tur leh a thil beih laia huaisenna leh chakna a neih  theih na turin Mahatma Gandhi-a thlan Rajghat, New Delhi-ah a kal a. Raj  Ghat atang hian sawrkar nawr zui a lungawilohna lantur tumin Jantar  Mantar chu a pan leh a. Hetah hian Sharmila Chanu hi zirlai rual, human  rights activists leh a hmalakna thlawptu mi engemawzat te chuan an zui a  ni. Tichuan Oct 6-ah Delhi Police ten ‘mahni intihhlum tum ni a puhin  an man leh a, All India Institute of Medical Science (AIIMS)-ah enkawl  turin an thawn a, tuma tlawh pawh theih loh turin he damdawiin a ward  pakhatah chuan hren a ni. Heta tang hianSharmila Chanu chuan Prime  Minister, President leh Home Minister te lehkha a thawn a. Tin, AIIMS-a a  awm lai vek hian Nobel Prize lo dawng tawh Shirin Ebadi nen intawngin  ani hian Sharmila hmalakna chu United Nations Human Rights Council hnena  thlen sak a tiam a, hei vang hian kum 2009 khan UN Commissioner for  Human Rights hotu Navanethem Pillay chuan India chu AFSPA dan hmang tawh  lo turin a ngen a, mahse India chuan he dan hi North East state ten  Independent an sual mai hlauhthawn thil thua anmahni awpbeh nana dan  tangkai tak nia sawiin tihtawp an tum loh thuin a lo chhang. Hemi hnu  hian Shirin Ebadi hian press mite kawmin, “Sharmila hi a thih chuan  Parliament in mawh a phur ber ang. Sharmila a thih chuan Court leh  Judiciary in mawh a phur ang a, Prime Minister leh President pawhin  engmah an tih loh avangin mawh an phur ang. A lo thi palh anih hlauh  chuan Journalist ho pawhin in tih tur in tih loh avangin mawh in phur  bawk ang,” tiin na takin Journalist te hi a lo hrilh a ni.
                Sawi  tawh angin Sharmila hian kum 11 chuang chaw a nghei tawh a. Hemi chhung  hian tui a in lova, chaw a ei hek lo. Amaherawhchu amah tih chak nan  tihluihna in nasogastric tubation hmanga a hnar atanga a pumpuia chaw  pek a ni. A sam a khuih lova, a ha a nawt hek lo. Hei vang hian a taksa  pawhin a tuar nasa hle a, a thlatin thi neih thin chu a nei tawh lova, a  ruh te a mawih a, a taksa in harsatna hrang hrang an tawk mek niin  doctor te’n an sawi. Mahse he Iron lady of Manipur hian a tuar luia “Eng  ang pawhin tuar mah ila mahni inhremnaah ka ngai lo, Manipur leh North  East India mite tana ka mawhphurhna hlenchhuak tura ka beihna a ni si  a,” tiin Sharmila chuan a sawi. A hriselna dinhmun mai bakah hian a  nuta pa pawhin sawrkar hna a chan phah a, an chhungkuain an retheih phah  hle. Tin, chaw a nghei tan dawna a nu nen an inhmuh bak kha a ni Irom  Sakhi nen hian an inhmu leh miah lova, an inhmuh lohna chhan hi a nu  chuan, “Kan inhmuh chuan ka khawngaih dawn em a, hei hian a thil beih  lai mek ah ama inrintawkna a hloh tir palh ang tih ka hlau a. Ka fanu  hian he indonaah hian hnehna chang ngei se ka duh a, chuvangin a  chaklohna thlen tu nih ka duh lo ani,” tiin a sawi.
                Chawimawina: Hetianga  mihring dikna chanvo humhalh tuma mahni hrehawm pawisa lova nasa taka a  beihna avang hian hlawhtlinna hmel chu la hmu lo mahse khawvelin  Sharmila Chanu huaisenna leh tumruhna hi a en liam mai mai lova, a  ngaisang hle zawk a ni. Kum 2005 khan Guwahati-a hmeichhe pawl pakhat  North East network chuan Sharmila hi Nobel Peace Prize dawng thei tur  zingah a chhawpchhuak a, mahse amah leh a thil tih te khawvelin a la  hriat lar loh avangin a dawng ta lo. Kum 2007 khan Human Right humhalh,  mipui rorelna chawiding leh remna leh muanna awm theihna tura mi  thawkhlawk chungchuang te chawimawina Gwangju Prize for Human Rights  leh Mayilama Award chu hlan a ni a, kum 2010 khan Rabindranath Tagore Peace Prize hmasa ber chu hlan a ni bawk.  Kum  2010 vek khan Sarva Gunah Sampannah ‘Award for Peace and Harmony’ chu  hlan a ni leh a, Bangalore-ah Law Minister Verrapa Moily chuan Lifetime  Achievement award a hlan bawk a. Tun hnai mai pawh khan Adivasi Ratna  Award chu hlan a ni leh bawk a ni. Tin Turkey rama Human Rights group  pakhat The Documentaries ten December 8-11, 2010-a The Which Human  Rights Festival an huaihawt chu Sharmila Chanu tan hian an hlan bawk.
                Tin  he a hmalakna behchhan hian mi thiam tak tak ten lehkhabu an siam nual  tawh a, documentary film leh kawng hrang hrang hmangin an thenlar hle  bawk. A langsar zual zingah Deepti Priya Mehotra lehkhabu ‘Burning  Bright:Irom Sharmila and the Struggle for Peace in Manipur’ te, Kavita  Joshi documentary tawi ‘My Body My Weapon’ te, theatre artist Ojas  SV-a’n Sharmila hmalakna behchhana a siam lemchan Le Mashale (Take the  Torch) te an ni.
                Hetih  lai hian Sharmila Chanu thlawptu te chuan ‘Save Sharmila Solidarity  Campaign’ neiin ASFPA dan in a huam Jamu & Kashmir khawpui Srinagar  atangin he campaign zawm tu Civil Activist 25 te chuan Imphal an pan a.  Heng mite hian sawrkarin tihluihna hmanga chaw an pekna lehan hrenna  Jawaharlal Nehru Institute of Medical Sciences (JNIMS), Imphal-ah  Sharmila hi hmuh an tum a, JNIMS kawtah hian chawngheia nawrh nghal an  tum a ni. Mahse sawrkar lam chuan hmuh phal ahnekin heng kawngzawhtu te  hi a lo man phiar a, bailed leh nghal an ni.
                He  campaign hian thlawp pawh a hlawh tan hle a. Social Activist lar Medha  Patkar, Aruna Roy, Binayak Sen, thuziak mi Arundhati Roy leh mi lar tak  tak te chuan Sharmila hmalakna leh amah thlawpnan a hmalak te chu an  thlawp thu an puang bawk.
                Hmun zau tawk kan neih loh avangin chipchiar takin kan  sawi seng lovang. Ni 12 lek chawnghei Anna Hazare chu khawvelin a  ngaihven a, a thil ngiat pawh a hlawhtling thawkhat e. Mahse he nu, kum  10 chuang chawngheia sawrkar lo nawr tawh chanchin hi sawrkar lamin an  hupbeh avang te pawhin hriat a hlawh lo hle a, tunah rampumin a ngaihven  tan ta a, issue lian tak ani chho dawnin a lang.
                Awle  tun tum atan chuan JNIMS, Imphal-a sawrkar in a hren mek ‘Iron lady of  Manipur’ Sharmilla Chanu chanchin chu kan duh tawk rih ang a, he article  atang hian chhiartu zawng zawng te’n min awpbet tu sual hrang hrang  (duhamna, mipat hmeichhiatna, eirukna, chapona, rinawmlohna etc) atanga  talchhuak tur hian eng angin nge kan beih, talchhuah kan duh tak tak em?  Tih hi hi in ngaihtuahchiang leh ang u
IDOL KAN BUAIPUI DAN LUIH LUIH HI
             Heti khawp hian Zai hian kan nitin nun min luhchilh a, heivang hi a ni  ange zaithiam pawh kan ngaina in kan ngaisang hle. Tun decade chhung  hian Demand Channel vangin ‘celebrity explosion’ a rawn thleng a,  zaithiam chu ‘a mak a makin’ an rawn pung ta. Mizote hi zai ngaina hnam  kan ni a, hetianga zaithiam kan ngaina pawh hi thil awm tak a ni reng a  ni. Tun decade chawhnu lam atang khan sap hovin American Idol leh X  Factor etc an tih dungthulin Mizo Idol, Youth Idol, Youth Icon, etc kan  han thlang ve tak tak a le, zai thiam tak tak pawh kan lo tam a, hei  vang hian Mizote hi zai thiam hnam kan ni tih hi zaithiam ve thak lo mah  ila ka pawm ve riau a ni. Kan peng thui ta, thupuiah lut ang.
               Vawi engemawzat zaithiam thlanna Mizoram hmun hrang hrangah neih a ni  tawh a, Youth Idol/Icon, Zo Star, Tuichangral Idol, Chhaktiang Lelte,  Biate Idol etc kan thlang hnem ta. Heng zaia intihsiakna hrang hrang  atang hian mi tam takin hriat an hlawh a, kan ram economy ngaihtuahin  zai hi eizawnna tlak nilo mahse sum pawh an huilut tha hle mai. Mi harsa  tak takin leirem an rah phah a, Pathianin mithenkhatte talent a pek hai  chhuak sakna a ni a, heng zaia intihsiakna neih hi a tha ngei mai.
               Mahse, mipuiin Idol kan buaipui dan luih luih hi chu keini ang ram  rethei leh intodelh lo tan hi chuan bengsik a ngaihtuah chian ngai niin  ka hria. Tunhnai maiah pawh local TV pakhat chuan Mizo Idol a thlang a.  Kha an Idol thlan kha Mizote tan Idol a ni em? A zaithiam ber em? Ka tan  viau em tih lam sawi ka tum lova, an lo hmuah dan chipchiar leh an  hlasak chungchang te, an thluk dik leh dik loh, an kawr thuisak tu,  thilpek engzatnge an dawn tih lam pawh sawi ka tum hek lo. Amaherawhchu  kan idol thlan zawh taka ka vei ve deuh thil te ka han sawi ve niah niah  teh ang.
               Zonet chuan Idol thlanna a han kalpui chho zel a, thiam kan tih an tla  a, thiam kan lo tih loh ve em em kha an tling leh ang nawlh nawlh a. Top  20 vel atang phei chuan khawlai titi a tling ta. Bazar nu ho atanga  kamding nuho te, kohhran office atanga mutia hahchawl te, class awl lai  Staff Room titi atanga Counsellor tawngtai zo hlim thlengin “Nizan  Lalthuthaa zai that zia kha!” “Lalbiakmuana vangin ka star a tlak phah  a” etc chu kan titi ber a ni chho ta. Top 10 atangin an han tla leh  phawk phawk a, a buatsaihtute lam chuan SMS Voting an han hmang chho ta.  Khatah chiah khan kan Idol buaipui dana ka ngaimawh chu a rawn  langchhuak tan ta.
               SMS Voting a han nia, keini ang tlangval hawizau lo leh tlang bawl deuh  phei chuan Sim Card Idol an thlang ta emaw chu tih mai turin kalna leh  hawina lam apiangah “Chumi khami chu vote ve teh,” “Idol i vote ve tawh  em?” “Kha hei hi vote ve rawh” etc tih chu vawi tam kan dawng chamchi ta  mai a. Kan mobile phone a lo ri tlang tlang a, SMS sweet tak dawn  inbeisei ru takin thiante hmuh hlau takin a rukin kan handset man tlawm  tak chu ka han unlock a, ka message dawn thar chu ka han en ve de de a,  chutah a ngai bawk...”Lal chumi khamia hi hemi number-ah hian lo vote ve  teh, “ “Mizohub XXX tih type la, chumi khami numberah chuan lo vote  teh” etc tih vel a lo ni leh thin si. Ka rilruah chuan SMS Idol kan  thlang ta ani maw tih chu a rawn lut ve mai bawk a, India khua leh tui  ka nih avanga ka duty VOTE THLAK ka ngaih pawimawh viau laiin Idol-ah  chuan vote ka thlak ve ta chuang lem hlei lova.
               A then lah chuan mi phone an hawh a, “Chumi khami chu vote verawh” tiin  anmahni chuan an type ang zungzung bawk a, balance lo nei tlem deuh tan  chuan Rs 3 laia kal avangin mualpho phah pawh awl tak a ni. Tichuan  mipuiin kan han vote ta tak tak a, a then lahin sim card thar an lo lei  belh a, top up inthunsak ta pawh bo lo. Kan tuipui zawng ania facebook  tawngkam takin i han 'Like' phawt mai teh ang. SMS Voting lam buaipuitu  lam chuan sms chi hrang hrang dawng leh thliar hrangin an lo buai awm  teh e.
               Final kan han chuang kai phei chu Chhim leh Hmar indona a thleng dawn  emaw tih mai tur khawpin a chhim leh hmar azawnga in enhrang miah lo  Idol finalist pahnih te tana campaign auhla hrang hrangah chuan a rawn  lang ta. Hei hi tunlai a social networking site lar ber mai Facebook  lamah phei chuan a nasa hle. A thenin Hmar lam an tangrual si a Chhim  lam kan tanrual a ngai..chuvangin hemi hi vote ngeingei tur tiin an ziak  a. Chutiang bawkin Lunglei leh chhim lam zawngin chumi khami chu an  vote dawn si a, chuvangin Serchhip piah lam zawng chuan chumi khami chu  vote vek tur ti tein ngenna an siam a. He thil hi ka ngaimawh deuh  avangin keipawhin hetianga Facebook-a wall post ka hmuh chang hian ka  comment ve hlek thin nghe nghe.
               Ni, Local channel pakhatin an sumdawnna huang zauh nana programme  pakhat an siam ve mai hmanga a chhim leh hmar hawizawnga lo tan teh vak  kha tul hi ka han tilo mai mai khawp a. Zaithiam thlanna a ni a,  zaithiam tih zawng chu thlan mai tur, chhim leh hmar feelings chawhthawh  nan chuan Mizo Idol tih vel mai mai chu a ho emai tiin hetiang zawnga  campaign-na Wall Post ho hi ka comment thin a ni. Chu chu ka rilru pawh a  ni. Thil engemaw hlek a awm a chhim ho chu tia han tanrual hi a that  chang awm mahse a ho ka ti a, zalen taka mahni rilru fim tak hmanga kan  duhzawng chu thlan mai turah niin ka ngai. Kan khawchhuak te an lo nih  chuan a awm tho va, mahse chhim leh hmar issue-a lo lak luh nan chuan  Idol vel hi chu a te tham deuh a ni.
               Tin, ka ngaimawh pakhat chu Idol leh a behbawma sum kal ral nasa lutuk  hi a ni. Engzat chiah nge Idol avang hian kan sen tih lo ngaihtuah chu a  ho maithei a, chhut thiam pawh a har awm e. Final zan khan vote tla  atangin sms hmang ringawta kan sum sen ral zat ka lo chhut ve mai mai a  hetiang deuh hi a ni. 
               Ka thuziah hi tul ti lofe fe pawh an awm ang. Mitinin ngaihdan kan nei  theuh a, keima mimal ngaihdan ka han thai lang ve mai mai a ni e.  Hetianga zaithiam kan buaipui luih luih ang hian zirlai leh eizawnnaa mi  hlawhtling te hi buaipuiin chawimawi ila. Naupang zawkte tan heng  lehkhathiam leh mihlawhtlingte hi IDOL atan kawhhmuh ta zawk ila,  chutiang zawng tal chuan kan ‘value system’ hi han thlak ta ila chuan  Zofate hian hma kan sawn deuh ngei ang mawle.
______________________________________________________________________________
HALLOWEEN
Kristiante tih ve chi a ni em?
Halloween  hi Mizoramah chuan kan hre lar lutuk lova he hun hi kan tradition-a bet  a nih ve lo avang te pawh a ni ang kan ngaipawimawh ve lem lo bawk.  Khawthlang lam ho chin dan anih avangin hmelhriat lutuk lo mah ila Mizo  zingah pawh Halloween costume(thawmhnaw) haa thla la leh Halloween  festival hmang kan awm ve nual tawh a, khawthlang lam thil chin danin  min nghawng zel avangte, tun hnaia electronic media (TV, Internet etc)  kaltlanga Mizo thalaiten Halloween an hmelhriat chhoh ve zel dan te leh  tleirawl te zinga Halloween party buatsaih ve chakna lo awm tan  avangtein Halloween tobul leh Kristianna nen a inhmeh leh hmeh loh te  inzirtir hi a tul tawh hle a ni.
Enge Halloween chu?:  Halloween hi All Hallows/All Saints Day Nov 1 thlen hma ni chiah  October 31-ah a urlawkna ang reng deuhin khawthlang lamah chuan hman a  ni thin a. Kum sang engemawzat kalta a Ireland rama Celtic hovin Samhain  kut an hman thin kal zel niin sawi a ni. Samhain hi Cetics ho thihna  pathian niin an Lunar Calendar hmanga an chhut a November 1 hnaih bertu  Full Moon zan hian Samhain chuan mitthi tawh te chu an chhungte tlawh a  phalsak thin a, chung thlarau chuan an mi hrang hrang tlawh kualin eitur  te an ei thin ni a an ngaih avangin ramhuai ho hnawh kian nan Celtics  ho chuan an khaw chhungah meipui (bonfire) an chhep hluah a, nasa takin  an in chei rangin ramhuai te tihlawm nan an puithiam (druids) te chuan  ran leh mihring thisen hial te an hlan thin a, he huan hlan tur hian  puithiam te chuan dawithiam pitar angin an inchei thin. Hetih hunlai  hian Halloween tih a la ni lova, mahse Roman hovin Kum zabi 1-na hunlaia  Celts ho an run vak tumin Celts ho chu an tlawm a, Roman hovin an awp  bawk a, tichuan chu Samhain kut pawh chu Roman ho vek chuan siam  danglamin he kutah hian Roman ho thei leh thlai chi pathian Poloma leh  mitthi tawhte an zahna lantirna Feralia chu an telh belh a. Chu Celtic  leh Roman ho tradition inchawhpawlh chu hmang chho zelin AD 800 lai vela  Kristian hovin mithianghlim kal ta te puala All Saints Day/All Hallows  Day an hman ni, November 1 hma chian October 31 ah a urlawk nan All  Hallow Eve tiin thlak ani chhova,  hei hi hun lokal zelah Halloween tia  thlak a ni chho ta a ni.
Halloween leh Kristian te: Constantine-a  hunlaia Roman Empire kha Kristian lalram anih thin avangin Rome kohhran  hote chuan Roman Empire chhunga Pagans (Pathian thu awihlo/Ramhuai bia)  ho kha Kristiana sengluh an nih theihna turin Pagans ho chu thil tih  thin tam tak Kristianna nen inmil turin an senglut a, Halloween pawh hi  khata tang khan Kristian ten an hmang ve tan a ni. Vawiin niah chuan  Khawthlang ramah te tradition-a an lo neih tawh avangin Kristian tam tak  pawhin Halloween hi an hmang thin a, mahse Kristian nghet leh  conservative deuh erawh chuan Halloween hi ramhuai biakna, thlarau  biakna nena inzawm nia an hriat avang leh Halloween Costume te hi a  ramhuai(evil) em avangin an duh lo bur a an hmang ngai meuh lo. Roman  Catholic erawh chuan Halloween hi Kristian nen inzawma ngaihna an neih  avangin Halloween hi Catholic School leh Colleges ah te chuan a hluar  hle a. Prostestant kohhran thenkhatin Reformation Day atana hmangin  thenkhat chuan a tuk maia All Saints Day atana inpuahchahna leh  intihhlimna ni angah an hmanga Kristian leh tian lo tam tak chuan an  mahni thlahtu leh an chhungte thi tawh leh anmahni thlahtute chanchin  chhuibinga, zahna lantirna hun atan an hmang ve thung a ni. 
Halloween leh Kristian sakhua hi a inhmeh em?:  Mizoramah  pawh thianzaho leh sikul thenkhat chuan Halloween Party hi an lo nei ve  tawh a ni awm e. Phai lama Mizo te luhna college thenkhatah te pawh  Halloween hi an hmang fo tawh reng a ni. Khawthlang zia ngaisang ta reng  reng chuan engtikah emaw chuan Halloween te pawh hi kan ramah kan  sengluh ve hun a la awm ngei ang a, kan society hlimhlawp lawm tak hian a  pawm angem? Kristian sakhua nen a inhmeh reng em?
Halloween  Day-a intih hlim hrim hrim hi sual a ni ka ti lem lo. Mi hrang hrangin  he hun an hman duh dan a zirin a tha zawng pawhin a kaihlek theih awm e.  Khawthlang naupangte tan phei chuan hun hlimawm ropui tak ani a, he hun  lo thleng tur hi an nghakhlel hle thin. Mahse a history kan chhuiin  Halloween hi ringlo mite ramhuai biakna (paganism) leh Dawi (witchcraft)  nena kalkawp tlat a ni a, Halloween costume (incheina) te pawh ramhuai  hmel te, dracula, vampire etc leh satanic thei ang ber thawmhnaw te anih  avangin Halloween hman leh Kristianna hi thil inhmeh tak zawng a ni  thei lo a ni. Setana hian thiam takin he hun hi  a hlimawm zawngin a  rawn kuai her mai mai ani lo maw! A rapawm thei ang bera inthuam a,  ramhuai an tum thei angber a inchei hi a Kristian lo phawt. A tobul leh  chinchhuah anih dan kan thlir phei chuan Kristiante inrawlh ve lohna tur  chi a ni. Kum 4000 chuang kalta phei chuan Halloween-ah hian ran leh  mihring thisen hial te pawh an hlan thin tih kan sawi tawh kha. Kristian  te tan chuan festival hlu leh ropui tak Krismas kan nei a, a tobul  felfai lo leh a chin dan satanic tak Halloween lo lawm ve hi kan Pathian  thu nen pawh a inhmeh lo a ni. I Korinth 10:20-21 ah chuan “Jentailte  inthawina chu Pathian lakah nilovin, ramhuaiho lakah an inthawi thin ani  tih ka sawi zawk a ni; nangni zawngin ramhuaiho in tawmpui ka duhsak lo  che u a sin. Lalpa no leh ramhuai no in in kawp thei lovang; Lalpa  dawhkana mi leh ramhuai dawhkana mi in ei kawp thei hek lovang” tiin kan  Bible-ah a lo chuang daih tawh a. Tin Ephesi 5:11 ah chuan, “Tin, thim  thiltih rah nei ngai lovahte chuan telna reng reng nei suh ula, tel  ahnekin a thiam lohzia hriattir zawk rawh u,” tiin min hrilh bawk a ni.  Hei hian ramhuai biak atanga bul tan Haloween chungchanga kan rilru put  dan tur chu a tichiang mai awm e.     
Awle kan thuziak tih tawp nan Kristian mi hmingthang tak te’n Halloween chungchanga an thusawi thenkhat han tarlang teh ang:-
*Albert  Dager – Naupangte hian Pathian hmelma Setana chawisanna thiltih reng  rengah, a nuam emaw a hlimawm emaw an tel ve tur a ni lo.
*David  L Brown : Halloween –a thil tih reng rengte hi pathian lem chawimawina a  ni, chu chu Setana lawmzawng a ni a, Chuvangin Halloween hi Setana  holliday a ni
*Christian  Youth Alliance – Halloween hian thim thil tih theihna a chawimawi avang  leh naupang te te ten an ngaihhlut em avangin Setana hian Halloween hi a  duh hle a ni.
*Tom  Sanguinet – Halloween hi ramhuai thil a ni. Eng ang pawhin siam danglam  mah ila a tobula  fuh miau loh avangin Isua pawm tlak a ni thei lo.
2G SPECTRUM SCANDAL
(Independence hnu lama India rama scandal lian ber chu !)
CONTRIBUTED BY - Er. Chhungpuia Renthlei

Awle, Kan CM hmasa Pu Zoramthanga tawngkam takin nem muka liam zawih zawih khawpa amaka maka tam, pawisa vaibelchhia hlira a telkhawm, vaibelchhe tel chheh 700 aia tam daih mai eirukna, India rama Eirukna lian ber tling pha hial khawpa an sawi 2 G Spectrum chungchang tlema zawng bihchian kan tum avangin tun tum chu mobile hmanga sakruaka thlalo la la hram hram te, Mobile changkang tak tak nei si a, hmang thiam leh si lo leh balance thunna pawisa pawh nei mang lova mp3 hla ngaithla a, zanrei fe fe thlenga mobile khal peih te, Nupui fanau te chhuahsana Mobile hmanga KS dawrkuala khawimaw laia saruak ngalngata zankhuaa tupa bawp sei sei tia tlai tak tak inlama haw thin te, Traffic jam tireh tura duty thenkhat Taxi leh 2 wheeler te hnena sawm zinga pakhat thilpek beiseia rei tak tak dinchilh lawi si te. Motor intai palh avanga midang ngaihtuah lek lova traffic tibuai vek khawpa thiamthu insawisiak te leh 6 pay kan hman avanga KS atanga pastor, antam atanga vawksa, underpen atanga overcoat..et.c hononarium tihpun a lo ni nih tak te sawilan a remchang lo vang.
2G hi enge ni le?
Lehkhabu leh film siamtu ten Version1, version 2… etc. an siam ang hian Mobile company te hian mobile hi phases hrang hrangin an siama hei hi Generation an ti. Genration hi G tiin an dah mai thin. Mitam zawk ten kan hriat thiam theihna nan Mobile 2G awmzia ber chu Mobile / Cellular phone technology second Generation tihna a ni ber mai. Mobile chhuak hmasa ho kha 1G an ni a, tunlaia kan hman mp3, Camera, touch screen, Dual SIM, circuit-based, digital, voice centric technologies e.t.c 1990 hnu lama a mi hi 2G ani leh a. 2G tunlaia kan mobile hman ber hi ni a, cellular technologies chi thum Time Division Multiple Access (TDMA), Code Division Multiple Access (CDMA) leh Global System for Mobile (GSM) hmanga siam a ni. Kum 2000 hnu lam atang khan computer ang maia hman theih, tuna kan hman mek aia changkang zawk 3G mobile siam a han ni leh a, hei erawh hi chu keini mizoramah chuan kan la hmang meuh lo. Khai aw.. Kan thupui 2G ani tih hrereng chungin Duh aia thui kan sawi dawn e, Nilaizan thupui hawng turin Zirtawp zan thupui kan hawng ang tih pawh a hlauhawm e, Helam chu duh tawk phawt teh ang !
2G spectrum kan tih ber chu enge ni le ?
2G spectrum awmzia ber chu Digital Signal chikhat, Inbiak tawnna atana bandwidth sang tak leh signal tam tak karah pawh buai hauh lova thui tak kal thei 2G Technology support thei leh 2G atana hman ber sawina ani ber mai. A awmzia ber chu second-generation wireless telephone technology atana hman digital Signal frequency chak leh sang tha tak tihna ani mai awm e.Mobile hmanga SMS, E-mail e.t.c kan hawnna te hi 2G spectrum a ni. 2G spectrum Scandal lo chhuahdan tlangpui han bih thuak thuak the ang Eirukna leh thamna lian tham a awm hi chuan a kaihhnawih leh changtu Minister te hi mawhphurtu ber an ni lo thei lo. Tunah pawh hetianga buaina namenlo a lo thleng takah chuan India's IT and Telecom minister A. Raja hming a ri zing malh malh hle mai. Communication chungchangah hian India sorkar mai nilo khawvel sorkar hian dan leh dun fel tak a nei thei a. Pawisa neih leh hmanraw neih avanga apawng ataka Signal pekchhuah leh lo dawnsawn hi phal a ni lo. Licenses mumal tak neih vek a ngai a ni. Kan hriat thiam theih nan, Mizoramah pawh LPS, ZONET leh Sub-Operators te hi India Communication dan hnuaia khuahkhirh vek an ni . Kum 2000 kan chuangkai a , Mobile Khawvela sumdawnna a hlawkin private Company tam tak lo piangin mobile lamah inelna nasa tak a awm a. sumdawngtu ten a hlawk lam apiang kan pan dul dul mai bawk si a, amak a maka tamin helama thuneitu te hnenah 2G Spectrum License an dil ta sup supa, a hlawk em avangin thamna pawisa pawh nem muka liam zawih zawih khawpa thahnem an paipawn a, sumdawngtu te inthik kualin an vir sek nen, lehlamah politician ho in chaltauhna a bang thei bawk si lo. A ri tet ret a, a a ri rut rut a, a ri pawpa, a puak keh ta dur a, a tawpah India rampumah a puak ri kan lo hre ta a ni. Hmun tin hmun tangah India's IT and Telecom minister A. Raja hming an lam ri ta sup sup mai le . Pawisa atam avangin Politician leh sumdawng lian ho an inrawlh nasa mai si a, India in Independence ahmuh hnu atanga India rama Eirukna lian ber (India biggest Scandal after independence ) tih hial a sawi a lo ni ta.
Aw le, thil tam tak awm mahse, 2G spectrum Scandal kaihhnawih ber te chu hetiang hian han sawi ila.Kum 2008 chho khanIndia ramin inbiak tawnna lama hma a han sawn chhoh tak tak khan Mobile lamah sumdawnna a hlawk hle a, Mobile lama private company lian tak tak hnenah 2G licenses hi man leh mual uchuak taka pekchhuah a ni.Dan lovin 2G spectrum license thahnem tak pek chhuah a ni.CAG thuchhuah dan chuan Spectrum scam hian India sorkar government sum a khawih chingpen nasa hle a, tunah hian a tlem berah Rs. 1.76 lakh crore a chingpen a ni.Tin, CAG chuan 2G spectrum chungchanga license an pekchhuah hian Dan leh dun an bawhchhe nasa hle niin a sawi bawk.
2G Spectrum lo irhchhuah dan tlangpui chu hetiang hi a ni: Kum 2007 khan India sorkar chuan mobile services chungchangah 2G spectrum chungchangah India ram pumpuia hmalakna a nei a. Kum 2008 a lo inhera GSM operators’ group COAI leh Department of Telecommication chuan 2G leh 3G felfai taka thliar hran an duh thu an sawi a. Kum tawp dawn November thla ah 2G mobile services leh 3G mobile services chungchanga spectrum pekchhuah dan sawi ho a ni. Hetah tak hian ngaihdan a phir tan ta. 3G lam ten changkang taka inbiak tawnna an enghelh laiin Mobile sumdawng tu tam zawk te 2G khawvelah an la cheng si. A buaithlakin thutlukna siam a har hle a ni. Uluk taka mithiam ten an han ngaihtuahin 2G mobile services te chu auction mai nise tiin thu siama. Mahse, Telecom Ministry ngaidan nen thu a in hmu thei ta silo. Auction anih chuan puanzar phena an thiltih zawng zawng engkim mai pholan a ni thei bawk si a. 3G avanga hetianga 2G auction anih a, revenue Rs 40,000 crore laia tihsan anih bawk chuan telecom department lam chuan 2G policy siam danglam hret ngaiin an hre bawk nen. Heta tang hian revenue leh permission chung changah a lo buai tan chu a ni ber mai. He buaina hian zung a kaih thuk hle mai, kan CM zahawm tak hian eirukna a zung chawpa kar phawngin han phoro ta ni se chuan , politics lama a pi leh pu te pawh tui hal dang charin vun khi ter tuar khawpin a pho tel ve ngei ang le. He tiang eh deuh nuaih anih avang hian roreltu te pawhin 2G Spectrum thubuaia inhnamhnawih te hi a pawng ataka han hrem thei din hmunah an dng mai bik silova. Hei tak hi Oppsition lamin an hre kar mai sia, Politics silaimu a hmangin nasa takin a au bengchhenga, Media lamah lah nise an thehdarh chuai chuai mai bawk. 2G spectrum License dil ve si, pek ve tak loh company engemaw zatin thawm an nei a. tin, dik lo tak leh man to lutuka license pekchhuah ho ten an lungawi loh thu an sawi bawk nen, rampum buaina a rawn tling chho ta a ni ber mai. IT hmasawnna hian rose par min puichhuah lai hian a hling zum tak tak te pawh min lo pe tel ve reng a ni tih hai rual ani lo ve ! Cheng maktaduaih tam tham tak mai tih ching pen a ni te hi a uihawmin hetih rual hian He 2 G spectrum scandal hian InformationTechnology & communication India in a ngaih pawimawh zia leh helamasum leh pai lama kan sorkar pawh a in sen nasat zia chiang takin tilang awm e.
Information Technology lama thang duang tak India ramah hian sum leh pai atama, hna zawngtu te tan hna atama, eirukna leh thamna pawh a theu neu lo hle a ni ang, India sorkar meuh pawh rorel thei lovin vawi enge maw zat parliament thutkhawm tihtawp a ni. Tun hnai mai 22 November 2010 a Parliament thutkhawmna ah 2G spectrum sawi a nia, inhnialna nasa tak avangin tihtawp a nia, GAC report siam tura tih a ni Janata Party chief Subramanian Swamy chuan nasa taka he law ministry leh government law officials demin telecom minister A Raja chu 2G spectrum case avangin rampumah a hming lam rik ani ta ni ta. Hetiang buaina lian tham a han awm takah chuan kan minister thenkhat ten bang ngam tak tak si lova, political platforma thiamchan tum nana an ban tum thu an puang ang ni lovin, party hotu te phalna la miah lovin Telecommunication Minister nilai mek A Raja chuan banna a theh lut a, a banna an pawm duh leh duh loh a ngaihtuah lo, huaisen takin a bang tawp mai. Tichuan, Human Resource Development minister ni mek, Kapil Sibal chuan tunah hian Telecom Ministry a enkawl mek a ni.
Nitla senga lova roreltu, British Lalropui kumpinu thlazar hnuaia tanga India a indan atanga thubuai lian ber hiala sawi 2 G spectrum hian India ram pumpui a tuam mup mup mai le. He 2G Spectrum scandal avang hian India rama rorelna sang pahnih lok saba leh Rajya saba pawh rorel thei lovin tih tawp a ni a, nimin mai 29th November thawhtan khan ngaihtuah leh turin an thukhawma, mahse rorel hlei thei lova an an inhnial buai leh avangin session tihtawp leh a ni. CBI leh supreme court lam chuan a tlem berah thla thum chhunga he eirukna liantham tak hi chinfel theih an in beisei na chungin engtia rei nge he 2G spectrum scandal hial hun a duh rei ang hriat a ni lo.India chanchinbu hrang hrang te chuan chhum lo chat lovin he thu buai avanga nizan hmasa lawk a communications minister atanga bang ta A. Raja chungchang an chhuah chuai chuai mai bawk. India Comedian-actor Jaspal Bhatti meuh pawhin 2G spectrum chung changah India mipui te dikna humhim a duh thu a sawi chhuak ve hial mai bawk. Congress party Senior leader Pranab Mukherjee meuh pawh a tal buai ta, Opposition leaders te kokhawmin 2g Spectrum chung chang an chhui laia zahngai taka lo awm hram hram turin a ngen ve mek bawk. HE scandal an buaipui ni atanga vawiin thlengin Politician, Sumdawng, Media lama thawk leh India mi hausa chi hrang hrang te an lo inhnamhnawih nasatzia Media lamah tarlan a la ni reng mai te hian 2G Spectrum Scandal in India a chiah hnehzia tilangtu a ni. Aw le, Tunah hian 2G spectrum hi Kohhran khawmpui lian ang maia awlsam taka tihtawp mai chi nih loh avangin india sorkar hruaitu te chuan a chhun azanin mutmu tuah lohvin an buaipui mek a ni.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
BIKE TLAN CHAK LEH KA TESTIMONY
   (Published on The Zozam Times, The Aizawl Post, Ralvengtu, Vulmawi & Daifim)
 Hman  deuh kan naupan lai (han ti ve khanglang ila) kha chuan kan toys neih  ve chhun kha chu G.I. Joe te, Barbie te, He-Man te, Hot Wheels etc te  kha a ni mai a. Tleirawl, awmthei fa deuh chuan BMX kha an nei leh a.  Tleirawl/Rawlthar tam zawk kha chuan buk te kan sa a, sipai lui leh  sawrkar huan lamah sikul chawlh chang chuan tui cheng turin kan liam  thla sung sung thin a nih kha. Luikal anih loh pawhin marble hmanga in  thap te, rubber band hmanga infiam te, in rubber miss te, ciggarates  kawr ruak hmanga in mawr te kan hratin kan hlim thei hle a nih kha.
Hman  deuh kan naupan lai (han ti ve khanglang ila) kha chuan kan toys neih  ve chhun kha chu G.I. Joe te, Barbie te, He-Man te, Hot Wheels etc te  kha a ni mai a. Tleirawl, awmthei fa deuh chuan BMX kha an nei leh a.  Tleirawl/Rawlthar tam zawk kha chuan buk te kan sa a, sipai lui leh  sawrkar huan lamah sikul chawlh chang chuan tui cheng turin kan liam  thla sung sung thin a nih kha. Luikal anih loh pawhin marble hmanga in  thap te, rubber band hmanga infiam te, in rubber miss te, ciggarates  kawr ruak hmanga in mawr te kan hratin kan hlim thei hle a nih kha.             Tunlai khawvelah zawng, kan infiamna a changkang tawh a. Luikal, buk  sak etc aichuan computer leh internet hmangin kan intihlim tawh a.  naupangte te in Warcraft, Call of Duty, Counter Strike, Fifa etc te  khelin mahni ina khel peih lo pawhin a huhovin Cyber Café leh Gaming  parlour te an pan luih luih thin. BMX khalh thin ang rual te khan nu leh  pa te hnenah Bike an ngen ta a. Matric Pass lawm nan/HSSLC Pass lawm  nana Bike in leisak te kan uar ta hle mai.
               Rawlthar thaza rualin Bike a han nei ta chu tul lova tlankual leh han  lim vel te, Stunt Rider ho tidan ang deuha a hma chawi leh Side Burn te,  Drift leh in Free Turn te chu nuam tak a ni nuam tak. Bike engine 150cc  - 225cc inkar te chu bike chak pangngai tak an nih avangin tleirawl  thaza rualin an khalh chuan tlanchak chu tihmakmawhah an ngai mai thin.  Bike-a intlansiak a kawng kual lai a corner awn fe a han lak vel te lah  chu, min hmu apiangin min ngaisang dawn emaw tih a awl a. Tul mang lovah  accelerator han raise vak vak te kha rilruah miin min ngaisang viau  dawn emaw tihna a awm ve tlat thin vang a ni
               Adolescent stage (tleirawl lai)ah hian mi tam zawk chuan mi ngaihven  (point of attraction) hlawh duhna rilru kan nei thin a, ngaihsan neih  uar lai(idol worshiping) hun a ni bawk. Mi ngaihsan leh ngaihven duh  rilruk avang han alawm rawlthar tha za rual Bike chak thawkhat tak khalh  te an leu vak vak thin a, bike nei lem lo a hmei a pa rual pawh maksak  tak taka inchei an uar thin.
               Tunhnaiah bike accident avangin kei ngei pawhin ka thiante ka chan ta  nual mai. Vul lai hun an hmang tan dawn chauh a mual min liamsan ta hi  ka lainat a, ngaihtuahna a ti thui hle thin. Chutiang bawkin kei ngei  pawh tunhma lam chuan intlansiak leh chak tak taka tlan ching tak mai ka  ni a, accident pawh ka tawk ngun ve khawp mai. Mahse ka accident tawh  atangin zirlai (lesson) ka chhar thar a, tunah chuan ‘zawite te in ka  kal dem dem tawh ang’ tih chu ka thupui a ni ta.
              Enge ka lesson chhar chu?: 
  Bike a intlansiak hian hlawkna min pe lo:  Bike a kan intlansiak hian chhungrila kan phurna leh kan chakna phuhruk  leh in race-a min chotu te kan hneh changa uanna min pek bak thildang  hlawkna min pe lo. Risk a sang a, second hnih khat lek chhunga bike  chhiat vek theihna leh mahni nun chan leh ramtui lei lova awm theihna a  ni. Chubakah kawngsira ke a kal leh midang tan chhiatna kan thlen thei  bawk. In race-naah chuan chak pawh ni ila in melh rum zui leh a chaklo  tan chhuanlam siam bak tih tur a awm lo.
  Kan kawngte hi intlansiak nana siam a ni lo: TV-ah  MotoGP te kan en a, Computer Games lamah Need for Speed, Superbike etc  kan khel bawk thin a, chung chuan a taka tih ve a intlansiak chakna min  siam thin. TV a kan hmuh thin an intlansiakna Racing Circuit te hi  intlansiak nan liau liaua duan a ni a, chetsual a tlem bakah  proffesionals hlir an ni a an fimkhur hle. Chutiang khawpa kan inthlauh  laia kan kawngpui kumkhat pawh daih mang lova kan mithiam ten an siam,  bawk leh khuar thleh thluah tam tak, motor dang lo tlan ve sek lai leh  speed limit 30 kmph tih inziah kuau na laia 90 km/h vela lo phit ve vak  vak hi a risk a sanga, a atthlak bakah a MAWL thlak a ni
              Bike a chak tak taka tlan hian tuman min ngaisang lo:  Bike Accelerator han raise chiam a chak mangkhenga han tlan phit tuarh  hian Riders tam tak chuan kan tlansan tak kawngsira tleirawl chhelo tak  tak leh kan rawlthar pui, mi dawr kawta lo thu te khan min ngaihsan viau  kan ring mai thei. Hnai love. Chung mite chuan ‘A va hmanhmawh awm ve,  khatianga hmanhmawh chu tun aia hma deuhah khan kal tawh awm!’ tiin  nuihza siam nan min lo hmanga anchhia min lawh bawrh bawrh thin. Chung  an tawngkam te chu chak mangkhenga kan phit bo san tawh avangin kan hre  pha tawh lova, min ngaisang emaw kan lo ti mai mai thin lek a lo ni.
              Bike a tlan chak –Hekna hlir hekna hlir:  ‘Nuam kan tia kan tlanchak a ni mai, Ka bike ania ka thu thu’ inlo ti a  nih pawhin a awm thove. Mahse ka sawiduh chu Bike a tlanchak hi a RISK a  SANG em em a ni tih hi a ni. Ngaihtuah mang lova kawng lo kan thut,  kawngsira motor ding lai tlan chhuak thut, kan hmaa motor tlan lai ding  thut, Lung chil, Ui leh Ar kawng kan thut chil palh, naupang sut,  balance hloh palh etc a awm thei. Hengah hian 2wheeler a nih miau avang  leh brake eng ang mah ila a tleng tho avangin chil emaw sut emaw tluk  emaw chu i hmabak a ni mai. I bike khan ABS pawh hmang mahse i speed a  san chuan i him chuang lo ang. Chutiang thil a thlen a i thih phah lo  anih pawhin i bike a chhia anga, a siam nan cheng tamtak i seng anga, i  hliam enkawl chhung nen chubakah mi motor i hliam palh chuan a siamman i  chawi bawk anga, i nuam tihzawng tak chu i hek phah thei hle a ni.
              Helmet khum hi kan himna:  Hairstyle mawi duh avangin tam takin helmet kan khum peih lo fo.  Traffic Police te man hlauh vang chauhva helmet hi khum tur a ni lo. Kan  him nan leh accident kan tawh palh a ka lu bawr, sensitive tak mai hi  kan sawhchhiat loh nana min vengtu ani a, mahni hma ngai a helmet kan  khum hram hram hi a pawimawh hle a ni
              Ngenna:  Kum tlingloa bike leh scooty khalh hmuh tur an awm fo mai. MVI lam hian  Driving Licence pek chhuah lamah hian tun ai hian khauh sela, test  hrang hrang paltlang ngai te pawh paltlang tir ngei ni thin se. Kan  Traffic Police polite leh fel tak tak te pawhin tun aia nasa in mobile  hi nei sela, dan lo anga lirthei khalh te kan himtlan zawk nan hanman  hmak hmak teh se.
               Two wheeler hi kum 10 chuang ka lo khalh ve tawh a, chung atanga ka  expirience thenkhat atangin he thu hi ka ziak ngam chauh a ni. Nunna hi a  hlu a, chak tak taka tlan hian kan himna bakah midangte himna a tichhe  thei a ni. BIKE A CHAK TAKA TLAN HIAN HLAWKNA ENGMAH A NEI LO tih hi  thangthar lo awmzel tur te pawh in zirtir a, Zawi te tea tlan delh delh  kan uar hi thil tul tak a ni tawh a ni. Bike vangin kan thalai te kan  chan hnem tawh lua e. A la dam te hian kan thian kal hmasa te atang hian  in zir thar ila, zawite tein i tlan tawh ang u. Accident hmanga i in  tawn harh ve hma hian fimkhur taka bike khalh turin ka ngen a che
  2nd War of Independence-atana movement lian ber
India Against Corruption
-Gilbert Renthlei
Electric veng, Lunglei
Tunlaiin Anna Hazare leh Jan Lokpal Bill hi a larin  News  a luah reng mai a, hmanni lawka ka article hmasaah khan Lokpal Bill leh  a sulsutu Anna Hazare-a chanchin ka ziak tawh a, Lokpal Bill hming a  rik ruala ri tel ve ziah thin India Against Corruption (IAC) movement  chanchin han sawi leh hlek ang aw.
News  a luah reng mai a, hmanni lawka ka article hmasaah khan Lokpal Bill leh  a sulsutu Anna Hazare-a chanchin ka ziak tawh a, Lokpal Bill hming a  rik ruala ri tel ve ziah thin India Against Corruption (IAC) movement  chanchin han sawi leh hlek ang aw.
               Corruption in kan ram a tihchhiat nasat zia leh kan ramin a nih tur ang  a nih loh phah nasat zia chu mitinin kan hre theuh awm e. Corruption-a  in hnamhnawih ten bansan a hnekin an duham sauh a, chu chuan mi hausa  leh rethei inkar a ti zau a, mi pangngai te thik thu a chhe tan ta.  Tunhnaiah hleihluak taka rorelna leh eirukna avangtein Africa ram hrang  hrang leh Europe ram thenkhatah te nawrhna lian tak tak leh sawrkar  paihthla tura hmalakna nasa tak a thleng chhova. Hamara Desh lamah pawh  kan hriat theuh angin Anna Hazare leh vantlang tana thawktu hrang  hrangten India Against Corruption pawl dinin sawrkar chu eirukna do nana  hmanraw pawimawh Jan Lokpal Bill Pass turin an nawr chiam a, chu chuan  nghawng nasa tak neiin mi tam takin he movement hi an zawm a, vawiinah  chuan national issue liantak a ni chho va, News tinreng a luah chho ta a  ni.
              India Against Corruption chu enge ni? :  India Against Corruption (IAC) chu a tawi zawngin eirukna do tura  hmalakna a ni. India khua leh tui, khawtlang tana inhmang tak tak ten  Corruption khuahkhirhna dan hman theih tura pass tura nawrin kum 1968-a  Shanti Bushan’n a lo duan atang tawh a tih hlawhtlin ni thei ta reng  reng lo, a thuphunga tha si, han hman tak tak dawn chuan a pass tu te  tan a dan ‘tur pai’ a nih avangin hmang tak tak tura vawi tam tak an  pass hlawhchham tawh thin Lokpal leh Lokayukta Bill te pass tura an  nawrna hmanrua (movement) ber a ni a, Sawrkarin kum tam tak kaltaa a lo  duan Lokpal Bill chu Jan Lokpal Bill tia thar thawhin Justice Santosh  Hegde (Supreme Court judge  hlui), Prashant Bhushan (Supreme Court-a dan  hremi) leh Arvind Kejriwal (RTI activist) te’n India Against Corruption  (IAC) hi an din ta a ni. Hetianga India Against Corruption hnuaia Anna  Hazare, Kiran Bedi, etc ten he dan hmang tura sawrkar na taka an nawr  hnu hian India sawrkar chuan Joint Committee mi 10 awmna (Sawrkar aiawh  mi 5 leh mipui aiawh mi 5) chu  Lokpal Bill duang turin a din a. India Against Corruption (IAC) member  lam aiawh Joint Committee a tel ten dan khauh tak leh thil tithei zawk  hmanga Lokpal Bill hi thuam an duh laiin Sawrkar lam erawh chuan a dul  deuh leh thil tithei tlem zawka duan an duh si avangin an thu a in hmu  ta lo a, tun dinhmun hi thlengin rally leh chawngheia nawrhna te a  thleng chho ta zut mai a, state hrang hrangah he movement thlawpna  lantirin mipui an pungkhawma, Mizoramah ngei pawh SOSA, PRISM etc ten  Mizora against Corruption hmingin hmanni lawkah Vana pa Hall kawtah te  pawh an pungkhawm a nih kha. Tunah hian mi Nuai tel teh meuhvin he  movement hi an zawm a, Politician lar tak tak Sudhakar Reddy, A B  Bardhan, Abani Roy (Left front), H D Devegowda (JDS) Mysora Reddy (TDP),  Jayant Chowdhry (RLD) etc te pawhin he movement an thlawp thu hi an  puang bawk a ni.
               IAC hi corruption do nana hmalakna an nih angin member ni turin tupawh  an leng a. Mahse IAC member nitur erawh chuan heng a Code of Conduct  neih te hi khauh taka pawm a ngai thung.
            “1. He movement hi tharum thawhna lak atangin a fihlim tur a ni a, a muanawm zawnga hmalak tur a ni.
               2. Eng hnam leh sakhua pawh, a hmei a pain, eng tawng hmang leh khawi  hmuna cheng pawh, hausa emaw rethei emaw, khawi state ami pawh  intluktlang takin he hmalaknaah hian an thawk ho tur a ni.
               3. Sakhua leh chi leh chi a inthliarna a awm tur a ni lo. Chi inlak  bingna hi eirukna aiin ram tan a hlauhawm zawk a, hnam tin leh eng  sakhua zuitu pawh lungrual taka thawh tlan loh chuan eirukna hi do zawh  chi a ni lo.
               4. IAC volunteer te mahni hamthatna atan an thawk tur a ni lova, Jan  Lokpal Bill kan ramin a hman theihna atana hmalaknaah hmingthatna, sum  leh pai, therhhlo, intihlarna etc an beisei tur a ni lo.
               5. IAC hi NGO a ni lova, India ram hmasawnna tur leh India ramin  eirukna a dona kawnga hmalakna(movement) mai a ni. Chuvangin he movement  hian branch a neih a thiang lova. In relbawlna dan duan chiam aiin  ngaihdan inpawh tawn taka hmalakna a thlawp zawk a ni. He movement a tel  te hian kan ram hmasawnna atana thil tih ve ngei duhna rilru pu se,  tumah hi Anna Hazare aiawh emaw, nihna nei emaw an ni tur a ni lovang.
               6. IAC movement-a tel zawng zawng te inunau takin pawl leh pawl  inbeihna tellovin an thawk ho tur a ni a, kan thil do hi a namai loh em  avangin lungrual takin hneh ngei tura tan kan lak a tul a ni.” tiin IAC hian anmahni zawmtu te heng thu te pawm a lungrual taka ke pen turin an sawm a ni
               IAC dinchhuaktu te hian Hong Kong-a ‘Independent Commission Against  Corruption’ te tih dan thlir chungin Jan Lokpal Bill hi an duang a, he  Bill hi Bill khauh tak leh mahnia ding hrang ni tura duan a ni a.  Central sawrkarah Lokpal leh State tinah Lokayukta’s te din tura rawtin  chak zawka eirukna chhuia hremna pawh a rang thei ang bera lek kawhna  dan te a keng tel a ni.
              Mizorama kan hman lai mi nen tehkhin ila:  Tun dinhmunah chuan eirukna case leh eiru ni a rinhlelh leh sawrkar sum  tih chingpen thu hla ah te a chingfel tu tura ruat Anti Corruption  Bureau (ACB) an awm a. FIR thehluh a nihin chhui tlak a nih leh nih loh a  chhui chian hnuah chhui tlak nia a ngaih chuan ACB hian Chief Vigilance  Officer(CVO) hnenah chhui dilna a thehlut leh thin.(CVO hi Chief  Secretary a ni). Tichuan ACB chuan chu case chu an han chhui ta ngar  ngar a, thubuai siam tlaka a ngaih chuan CVO hnenah siam dilna an  thehlut leh a, phalsak an nih chuan thubuai chu Court-ah an thehlut ta  chauh thin a ni.
               Court chuan chu thubuai chu a han ngaihtuah leh a, hna tam tak court-in  a neih ve bawk avangin chu case chingfel tur chuan kum tam tak te nghah  a ngai thin a, hetih chhung hian Case I/O, te an lo inthlak leh hman  thin a, an chhui mek officer pawhin evidence nuai rehna chance tam tak a  lo neih hman thin avangte in thubuai chu kum tam tak a in chiah chuan a  nih tur anga chhui chhuah theih a ni thin lo a, sawrkar mi chuam deuh  an nih phei chuan Sawrkar a lo inrawlh vei rawl nen. Chuvang chuan tun  dinhmunah pawh heti khawpa eirukna tam nia lang leh case pawh awm nual  si hi chhui chhuah leh hrem te chu kutzungtang thliah tham lek an awm a  nih hi.
               Hetiang teh nuai hi tuna kan corruption a zung chawpa phoro tura kan  hmanrua neih a nih lai hian India Against Corruption movement hmanga Jan  Lokpal Bill duanah hi chuan Eirukna thubuai reng reng chu Lokpal leh  Lokayuktas ten kumkhat chhungin an chhui fel tur a ni ang a, hremna pawh  kum khat chhunga tihchhuah tur a ni ang a, politician leh officer  hlemhle deuh chuan kumhnih chhungin jail bang an zut zit zit tawh mai  dawn a ni. Heng thiamloh chantir te hi an tang ringawt dawn erawh a  nilo, an sum lo tihchingpen zat kha an rulh leh zel a ngai dawn a, kum  sawm atanga damchhung lungin tang turin a hrem thei dawn bawk a ni.  hetih lai hian mi tihhmingchhiat tum emaw thubuai diklo thehluttu te  pawh hrem theih an ni dawn tho a, Prime Minister telh leh telh loh  chungchangah pawh tam tak chuan PM meuh duh duh huna chhui leh dap theih  a nih dawn avanga ram tan a that an rin loh thu an sawi chamchi a,  mahse PM hi diklo taka puh a chhui tura thubuai dikhlel tak thehluttu  chuan a lu chungah meiling a vur mai dawn avangin thil diklo a ti anih  loh chuan chuti maiin an puh thla zen lovang a, thil diklo a ti ngei a  nih erawh chuan Lokpal Bill hmanga hrem ve mai tur a ni ang. 
               He article ziah lai hian Anna Hazare leh IAC movement thlawptu te hian  Ramlila Ground, Delhi-ah chawngheia nawrh an tum mek a, an hmalakna  zawng zawng chu news lamah a lan chamchi avangin kan sawi zui lo ang.  Anna Hazare leh IAC movement hmalakna hi India khua leh tui tin te tan a  ni a, lo thlawp pawh hi kan bat a ni. Thenkhat chuan an ti lutuk deuh  niin an ngaia, mahse he IAC in a beih hi thil namai lo anih avangin tih  lutuk a awmin a lang lo. Sawrkarin Lokpal Bill a duan leh India Against  Corruption-in Jan Lokpal Bill a duan khaikhinna hi ziah leh kan la tum  dawn nia. 
  Thuamluaia Muala sawrkarin min phahsak tur
ARTIFICIAL GRASS/TURF HI ENGE NI?
  Vawin  hi India ramin zalenna a neih champha vawi    -na a lo ni leh ta reng  mai. Hemi puala Daifim special Issue-a thuziah ngei ka duh avangin enge  ka ziah ang tia ka in ngaihtuah laiin tunhnaia CM zahawm tak Pu Lal  Thanhawla’n vawiin Independence Day Lungleiin kan hmanna Thuamluaia  Mual-ah ngei mai Artificial Turf min phah sak a tiam chu ka rilruah a  rawn lut a. Chumi rual chiah chuan enge Artificial Turf hi anih tih  mipui tam zawkin kan la hriat loh takin hemi chungchang hi ziah tul  tihna ka nei a, chuvangin Artificial Field Turf hi enge anih i han chhui  dawn teh ang.
              Artificial Turf chu enge ni? :  Hei hi mi tamtak in zawhna kan siam chu a ni mai thei. TV-a infiammi te  inkhelhna hi a tam zawk chu Natural Grass a ni a, phaitual hnim chi  khat an ching a, chu chu rual taka cut in tui regular takin an pe a, a  hautak em avangin mi nazawng neih theih a ni lo. Dim pawh an dim narawh.  Artificial Turf erawh hi chu synthetic fibre hmanga phullem siam, phul  tak tak ang tak a ni a, khelmualah te hman anih bakah in leh a vel chei  nan hman a ni thin bawk. Heng Artificial Turf te hi enkawl a awlsam  avang leh phul tak to thei mai lohna hmunah te a remchan avangin hman a  ni thin.
           Hetiang ang Artificial Turf siamchhuaktu hmasa ber chu North Carolina  State University College of Textiles-a Dean ni thin David Chaney kha a  ni awm e. Ama hovin he University-a Research Triangle Park researchers  te chuan kum 1960 chho khan hetiang Turf hi a vawikhat nan an siam  chhuak a, David Chaney chu Sports Illustrated Magazine chuan ‘Indoor  Major League Baseball khelh ti nuam tu leh in tam taka doormat te  siamchhuaktu’ tiin a sawi nghe nghe. Heng Artificial Turf te hi Baseball  stadium tam takin an hnim hring(natural grass) a lo ro a, rawng hringa  an hnawih leh thin hautak tak thlak nan an hmang chhova, US leh Canada  velah chuan kum 1970 chho khan Baseball leh Football khelh nan an lo  hmang nasa hle tawh a ni. Artificial Turf hmanna hmasa ber chu Major  League Baseball tournament khelhna Houston Astrodome-ah niin kum 1966  khan an hmang tan a, American Football game atan University of  Pennsylvania chuan an stadium Franklin Field-ah kum 1969 khan an hmang  tan bawk. Football lamah pawh European club thenkhat chuan kum 1980 chho  khan he Artificial Turf hi an hmang tan a, England chu a hmang hmasa  ber an ni. Heng hunlai hian Chemgrass tia koh a ni a, a hnuah Astroturf  tiin an sawi leh.
               Kum 2000 chho vel atangin Artificial Grass chu ti changtlung zelin heng  ‘third generation’ turf-ah te hian rubber nawi dah tel an ni ta a, a  nem deuh ta bawk nen natural grass tluk deuhthaw in inhliam a harsa tawh  a ni. FIFA pawhin heng turf te endik tur ni pahfawmin FIFA Quality  Concept chu 2001 khan a din a, UEFA nen an hnuaia tournament zawng zawng  chu khelh an phalsak ta a. Kum 2008 European Championship-a England leh  Russia an inkhelh pawh khan Artificial Grass hmanna Luzhniki Stadium,  Moscow-ah an khel nghe nghe a ni.
               FIFA chuan Artificial Turf mamawhna hrethiamin hma a sawn nan hma a la  chho ta zel a, kum 2009 khan FIFA Prefered Producer chu Artificial Turf  hmasawn nan duangin heng artificial grass siam tura FIFA in a approved  te hi a puang chhuak a, chungte chu ACT Global Sports, Limonta, Desso,  GreenFields leh Edel Grass te niin heng company te hian FIFA pawmpui  thlapin artificial Grass te an siamchhuak a, tih changkan leh tih  hmasawn zel dan tur pawh an ngaihtuah tel FIFA chuan a phalsak a ni. 
 Engtin nge an phah?: Artificial  grass te hi Nylon emaw Polypropylene te hmanga siam an ni a. Hengte hi  grass ang tak turin sin te te a thliar sawmin natural grass ang thei tur  berin carpet angin an siam a. Chu chu Silicone hmanga tuam leh a ni  thin. A chunga phul tur Rubber Granule hi rubber chan sawm emaw polyster  nawi atang emawin an siam ve thung. Artificial Turf phah hi uluk a ngai  em em a, tha leh sum pawh a phah nan hian a kal nasa thin hle. A hmasa  berin a phahna hmun tur chu uluk takin Bulldozer hmanga laih chhuah vek  thin a ni a. Rual taka siamin a chungah boulder lung, rawra leh balu te  phul khatin mam takin Roller-in an chil muk tir leh thin. Ruah a sur  huna mual laia tui tling lo turin tui a luan ral zung zung theih nan  level mumal taka duan a ni a, hei hi field sira side drain mumal taka  siamah luang chhuakin Field chu a hul zung zung thei tur a ni. Hetianga  duhthusama siam rual anih hnu hian Artificial grass inchi 2 vela chhah  chu an han phah ta a, chu chu a charna bik Adhesives hmangin an char leh  a
Engtin nge an phah?: Artificial  grass te hi Nylon emaw Polypropylene te hmanga siam an ni a. Hengte hi  grass ang tak turin sin te te a thliar sawmin natural grass ang thei tur  berin carpet angin an siam a. Chu chu Silicone hmanga tuam leh a ni  thin. A chunga phul tur Rubber Granule hi rubber chan sawm emaw polyster  nawi atang emawin an siam ve thung. Artificial Turf phah hi uluk a ngai  em em a, tha leh sum pawh a phah nan hian a kal nasa thin hle. A hmasa  berin a phahna hmun tur chu uluk takin Bulldozer hmanga laih chhuah vek  thin a ni a. Rual taka siamin a chungah boulder lung, rawra leh balu te  phul khatin mam takin Roller-in an chil muk tir leh thin. Ruah a sur  huna mual laia tui tling lo turin tui a luan ral zung zung theih nan  level mumal taka duan a ni a, hei hi field sira side drain mumal taka  siamah luang chhuakin Field chu a hul zung zung thei tur a ni. Hetianga  duhthusama siam rual anih hnu hian Artificial grass inchi 2 vela chhah  chu an han phah ta a, chu chu a charna bik Adhesives hmangin an char leh  a (Lammualah chuan Dendrite an hmang) phah fel a nih hnuah khawl hmangin Artificial Grass chungah chuan Rubber Granule(dip) leh  Silica Sand(balu) te uluk takin an phul leh a (hei hian grass tlu hnup  tur kam dingin ball sawt, inhliam palh etc te nasa takin a controll).  Tichuan hetianga hman tur bik rawng(paint) hmangin line marking an ti ta  thin a ni.
 (Lammualah chuan Dendrite an hmang) phah fel a nih hnuah khawl hmangin Artificial Grass chungah chuan Rubber Granule(dip) leh  Silica Sand(balu) te uluk takin an phul leh a (hei hian grass tlu hnup  tur kam dingin ball sawt, inhliam palh etc te nasa takin a controll).  Tichuan hetianga hman tur bik rawng(paint) hmangin line marking an ti ta  thin a ni. Mizoram leh Artificial grass :  Mizoramah pawh Sport Minister remhriatnain Lammuala Artificial Turf  phah hna chu October, 2010 khan tan a ni a, February 28, 2011 khan a  hawnna inkhawm puitham tak neih a nih kha. He hna hi Great Sports Infra  India Pvt. Ltd leh FieldTurf Tarkett USA te chuan thawkin USA atangin  Engineer Brian-a’n a vil. Lammuala phul lem phah tur hian cheng nuai 400  ruahman a niin, he sum hmang hian Rubber granule Ton 88 a rit, Balu Ton  130 a rit leh Synthetic Fibre Sq ft 79,000 a zau chu Lammual-ah hian  phah a ni a, Lammual hi he Artificial Grass hian a vang mtrs 70 leh a  dung mtrs 108 a khuh a ni.
            Mizoram leh Artificial grass :  Mizoramah pawh Sport Minister remhriatnain Lammuala Artificial Turf  phah hna chu October, 2010 khan tan a ni a, February 28, 2011 khan a  hawnna inkhawm puitham tak neih a nih kha. He hna hi Great Sports Infra  India Pvt. Ltd leh FieldTurf Tarkett USA te chuan thawkin USA atangin  Engineer Brian-a’n a vil. Lammuala phul lem phah tur hian cheng nuai 400  ruahman a niin, he sum hmang hian Rubber granule Ton 88 a rit, Balu Ton  130 a rit leh Synthetic Fibre Sq ft 79,000 a zau chu Lammual-ah hian  phah a ni a, Lammual hi he Artificial Grass hian a vang mtrs 70 leh a  dung mtrs 108 a khuh a ni.             Lammual, tun hma zawnga khu luih luih thin chu an hring dup mai a. Mi  zawng zawngin an lawm emaw tih tur khawpin tlawh a hlawh. Chapchar kut  hman a han ni nghal a, dim tura in zirtirna neih that a nih loh avangin  lo pawt chhe tawk leh pawt chhin tawk an awm a, chhawng hnawhna artui  kawr te chuan a ti tawp ngei mai. A thenin chewing gum thialna an lo  paih a, cigarattes zuk bung lo paih tawk lah bo lo, Lammual chu kan  sawisa a, artificial grass cheng nuai zali chuang senga phahah chuan  chewing gum a bet a, sikret zuk bungin a ti sawr bawk a, a karah te  chuan artui nawi leh nihawichi khehna tihfai hleihtheih lohin a tang  neinuai mai a ni.
              A enkawl leh dimdawi nan:  Sawi tawh angin Thuamluaia Mualah pawh Artificial Turf hi phah tum a  ni. An phah hunah hmun remchang dang a awm dawn loh avangin Independence  Day, Chapchar Kut, Concert, Lunglei Kum 125-na etc te kan la hmang leh  dawn. Heng hun hmanna atan hian Thuamluaia Mual tluka laili leh remchang  kan neih loh avangin hetiang huna hman theih tur hian thuneitu ten  Phullem phah rual hian ruahmanna han duang se ka va ti em!
               Entirnan- hetiang Artificial turf phahna field te multipurpose-a hman  huna Grass ina chhiat phah loh nan a chung khuhna tur Foreign company  siam hrang hrang plastic a siam Eventdeck, Ultradeck, Dura Deck te,  tarpauline anga phah chi Supercover, Turfcover, etc tam tak siam a ni a.  Heng phah chi hlai tak tak, remkhawm mai theih leh a than hlai tak tak  chi te hi Artificial Grass chungah phahin a chungah Concert puitham tak  tak te, festival ropui leh crusade lian tak tak te an buatsaih tawh mai  thin a, Artificial Turf-in a tuar lova, a venhimna hrim hrim atan a siam  ani bawk a, a tha hle a ni. Hetiang deuh hi Thuamluaia Mual–a turf  phahna tur atana Budget-a sum dah tawhin daih lo mahse a tihdan  ngaihtuah lawk ila. Khuh theihin siam ve ila, harsa tak leh sum leh pai  tam tak senga Artificial Turf kan phah hi dimdawi takin enkawl ila a va  tha dawn em!
THUAMLUAIA MUAL A PHUL LEM PHAH HI THA KA VA TI EM
-Gilbert Renthlei
Kar   hmasa Thawhlehni tuk zing dar 7 a ni a, thingpui in pah chuan tunlai   chanchinbu chhuak thar, hit ang reng tak Daifim chu ka chhiar pah a. A   phek hnung ka han en chuan thuziak ngaihnawm thin leh ram leh hnam   thatna tura lo auchhuak tawh thin Pu K. Vanlaldika thuziak ‘Thuamluaia   Mual-a phullem phah hi tha ka va ti lo em!’ tih kha ka han chhiar fuh   chuan ziak ve tura nawrna ka chhungrilah a rawn awm ta tlat mai. He   Article tho hi Chanchinbu dang dangah pawh tihchhuah a lo ni awm a,   chuvangin Pu Dika hi ka pa rual daih nimahse ka ngaihdan sawi ve ka duh   a, a mawi lo lutuk em lawng chu maw.
Politician   te hian thalai te hi min bum kual rei tawh a ni. Term hmasaah khan   khelmual tha neih duhin nasa takin kan auchhuak a, a hnuah Rajiv Gandhi   Stadium chu AR Lammual-a sak tumin a thlalak nen lam an thehdarh chuai   chuai a, kan phur tlang a, CM hluiin khelmual tha min tiam tum phei   chuan Mizo mipui te’n kut kan beng dur dur anih kha. Mahse a taka   bawkzui aiin DPR leh eng eng emaw chhuanlam fahrah te te hmangin   tihkhawtlai reng a ni a, (Stadium Puitling sak hi thil awl ai leh   tihzung zung theih chu a ni hauh lo mai) tunah chuan a thlalak an   thehdarh chuai chuai proposed Rajiv Gandhi Stadium chu Mualpui-ah   Congress sawrkarin an rawn sawn ta dawrh mai a, hma pawh thui tak lak a   ni tawh nghe nghe.
Chumi   hnuah Sport Minister remhriatna azarah AR Lammualah phullem  (artificial  field turf) cheng nuai tam sengin phah a han ni ta a, mipui  kan lawm a,  grass an phah hlim a mipuiin an tlawh nasat zia te kha.  Facebook lama  Aizawl nula leh tlangval te profile ah phei chuan Lammual  grass chunga  an thlalak a awm deuh vek a awm e. Hetah tak hian  Congress Ministry  remhriatna a lang ka ti lo thei lo, dawhthei takin  Rajiv Gandhi Stadium  hi nghak turin min beisei se chuan mipui te hian  Lunglei Airport ang  maia Political Ball-ah stadium pawh an chhuah leh  ngeiin kan ngai  maithei. Mahse, Stadium nghah nan Lammual-ah Artificial  Field Turf  min  han phah sak keuh a, an rem hria ka ti lo thei lo. Hei  hi Aizawl lam tan  a ni.
Tichuan   CM Pu Hawla ngei chuan Lunglei mipuite tan Thuamluaia Mual-ah   Artificial Turf phah min han tiam leh a, thalaite kan lawm a ni. Beisei   takin kan thlir a, ral atanga Thuamluaia Mual thlir chang pawhin Turf   phah hun tur mitthlaah a lang a, kan nghakhlel tlang. Mahse ngaihtuahna   dang nei an lo awm a, heng an ngaihtuahna hrang hrang te hian dikna  chen  pawh an nei awm e. Ngaihtuahna dang nei zinga mi Pu Dika thuziak   chanchinbu a ka chhiar atanga ka rilru a lo awm te han sawichhuak dawn   ila.
Pu   Dika’n Lunglei mipuite ngaihtuahna seng tura min ngen angin keipawhin   ka han seng a, Thuamluaia mual-a Artificial Turf phah hi a pawina tur   awm reng reng ka hre hauh lo mai. Sipai ho ram lo luah thin kan mi hmasa   te’n football khelh hmanga an lo sualchhuah Thuamluaia Mualah hian   Artificial Turf hi phah ngei nise, Football khelh nan serh hrang ila tih   hi kei ka duh dan a ni.
Pu   Dika khan Thalai khawmpui hrang hrang YMA, TKP, KTP, PYD etc te   khawmpui nan leh Concert liantham neih theih loh kha a hlau a, dik pawh a   dik e. Mahse khawvel ke pen ruala ke kan pen ve a, Lunglei thalai phai   lama inkhel tur ten Artificial Turf chunga an khawr bik lutuk loh nan   te, I-League leh tournament lian kan thlen ve theih hial nan leh   potential nei tha tak tak te hmasawnna tur a nih zawk dawn chuan   khawmpui leha behbawm chu Lunglawn field te, Serkawn leh Electric Veng   Field (thar tur) lamah te kan sawn mai a niang chu.
Tin,   a article tawp lamah khan Artificial grass aia Natural grass a rawt   zawk thu kan hmu a, hei chu tunlai tawng takin a ngaihna a awm lo.   Artificial Grass hi a tirah phah man to deuh mahse enkawl a hautak lo a,   kan neih awm tak a ni. Natural grass te hi dim an ngai em em a, enkawl   uluk a ngai a, cut rual, tui pek leh enkawl chhunzawm nan Muster Roll   (MR) pahnih pathum bakah sum tam tak sen a ngai dawn a, kan tlin ka  ring  lo. Football Club lian tak tak te pawh hian Natural grass phahna  an  stadium te hi practice nana hman an phal miah hlei nem.
Pu   Dika hi thlawpna chen ka nei ve tho. A thlirna atanga han thlir chuan   Lunglei hian khawmpui lian leh eng ilo han thlenna tur hi hi kan nei lo   ve em a ni. Baje Mual lah puipun nikhuaa hman atan a tlak tawh bawk   siloh, kan duhthlan theih awmchhun chu Serkawn Mual thar tur te,   Lunglawn mual te, Electric Veng mual thar tur te hi a nih mai hmel. Mual   mai a ni lo, kan kawngpui te a zimin kan insak dan lah heti hi a ni   bawk si. Kum 20 hnua Lunglei khawpui awmdan tur hi suangtuah ngam pawh   niin ka hre lo.
Hman   deuh khan Lunglei-a sak tur Shopping Centre chu pa inti remhria leh   intifing tak tak te avangin kan chan tawh a, Champhai chuan CHANEM   building pui tak, multi-purpose building tih hial khawpa tangkai an nei   daih mai a, tunah Artificial Grass Issue a rawn awm leh a, Shopping   Centre chan tawk leka inti fing ho vang hian Thuamluaia mual-a   Artificial Turf phah tur hi kan chan leh anga, Thenzawl, Champhai,   Kolasib, Lawngtlai field etc ah hian an divert leh palh hlauh dah ang e.
Neutral   dik tak ka ni. Ruling party hmalakna anih avanga an hlawhtlin hlauh   vanga mahni khua hmasawnna ti thuanawp zawnga hmalak hi i bansan ngam   ang u. MNF emaw MPC emaw, Congress emaw pawh ni ila, Lunglei hmasawnna   tur atan hian tangrual ila, kan chan tur atana sawrkarin min pek an   tiam, chan leh tur zawng hi chuan hma i la lo hram ang u. Sawrkar hmasa   tihtheih loh (tih nachang hriat loh) tuna kan sawrkarin min tihsak  theih  dawn avang hian lawm ila, i bawhzui chak ang u. Khawpui dang te’n   Lunglei hi min khum tep tawh a nia. I harhchhuak ang u.
A   tawp bera ka sawi duh chu Thuamluaia Mualah hian grass phah ni ve ngei   se, kan CM in min tawng tiam tawh hi ti puitling ngei sela, Lunglei   thalai Football lama tuimi te a tiphur thar anga, India ram huapa   Professional Football khel turin tun aia tam hi in thawnchhuak ila,   hetiang kawng tal hi chuan hma i sawn ve teh ang u tih hi a ni. Khawmpui   leh a behbawm chu hmun daifem deuhah pawh sawn mah ila Auto Rikshaw  leh  Taxi pu te kan ti hlawk ang a, sum virvel a tam phah mai dawn a  lawm. ---------------------------------------------------------------
 LOKPAL BILL LEH ANNA HAZARE 
Lok Pal Bill chu enge? :   Lok Pal tih thu hi Sanskrit thumal ‘Loka” (mipui) tih leh ‘Pala’   (Vengtu/ Enkawltu) tih atanga lak a ni a, mipui aiawh a thlan MLA leh MP   te, Officer lian tak tak te hnathawh eirukna lak atanga vengtu leh   endik tu tihna a ni mai awm e. Hetiang hi ram changkang zawkah chuan   ‘Ombudsman’ tia hriat an ni a, an hmang tangkai hle. 
              India ramah pawh Lok Pal te hi neih tumin kum 42 chuang kalpui a lo ni   tawh a, mahse eng kan ang thei rih lo a nih hi. Kum 1960 chhoa India   rama eirukna a hluar chhoh em em lai khan Lok Pal hi hman tangkai a nih   beisei a ni a. Ruahman dan chuan Sawrkar Laipui veng turin Lokpal dah a   ni ang a, State hrang hrang te vil turin Lokayukta chu hman tum a ni.   Lok Pal Bill hmasa ber chu Shanti Bhushan-a’n duangin kum 1969 a Lok   Sabha thutkhawm vawi li naah khan passed a lo ni tawh a, mahse Rajya   Sabha lamah a tlang hlei thei lo. Hemi hnu hian Lok Pal Bill hi heng kum   1971, 1977, 1985, 1989, 1996, 1998, 2001, 2005 leh kum 2008 te hian   hman tum a pharh a ni a, mahse India ram rorel khawl pakhat zawk Rajya   Sabha chuan a pass thei ngai lo a, kaltlangpui tum a nih hma in   chhuanlam fahrah te te- Joint Committee of Parliament, Departmental   Standing of Committee of the Home Ministry etc te zirchian tura dah a ni   thin a, tunah pawh a la pending reng a ni.
              Lok Pal Bill hmang hian sawrkar hnathawk leh Politician eirukna laka   fihlim lo te chu chhui theih a ni a, an eirukna hmuhchhuah a nih chuan   sawrkar remtihna nghak kher lo pawhin an chungah dan angin ro a rel sak   thei a ni. Heng an chhui tura complaint lut te hi a dik leh dik loh an   chhui chiang hmasa ang a, complaint dik lo thehluttu chu a hrem thei a   Jail bang pawh a zut tir thei a ni.
            Hetiang dan tangkai duan tawh sa hman theih loh a awm reng hi tunhnai khan mi thahnemngai thenkhat Justice   Santosh Hegde (Supreme Court judge  hlui), Prashant Bhushan (Supreme   Court-a dan hremi) leh Arvind Kejriwal (RTI activist) te’n India   Against Corruption (IAC) pawl dinin he dan hi Jan Lokpal Bill ti  hmingpu  a thar thawhin hman a nih theih nan nasa takin sawrkar an nawr  a, hei  vang hian News hrang hrangah pawh an hmalak dan kan chhiar  chamchi ta a  nih hi.
            Tunge Anna Hazare? : Jan   Lokpal Bill hman a nih theih nana hma nasa taka la a sawrkar nawrtu  lar  ber Anna Hazare hi June 15, 1937 khan Bhingar, Bombay Province ah  Kisan  Baburao Hazare tih hmingpuin a lo piang a, social worker lar tak  niin  Mahatma Gandhi-a hnungzuitu niin an sawi thin a, vawi tam tak  Maharastra  state-ah tharum thawhna tello (non-voilence) hmangin  Corruption   duhlohna a pawl te nen an lo lantir tawh thin a. Kum 1992  khan civil mi  te chawimawina sang Padma Bhushan chu hlan a lo ni tawh a  ni.
              Chhungkaw rethei tak atanga seilian niin an retheih avang hian pawl   sarih thleng chauh lehkha a zir a. Kum 1962 a Indian Army-in emergency   thila Sipai a lak vak tum khan tling ve in Driver atan an hmang a.   1965-a Indo Pakistan War ah te pawh khan Truck khalhin Khem Kharan   sector velah a lo che tla ve tawh a ni. Sipaia a tan lai hian thihna   vawi engemawzat vanneih thlak takin a pumpelh a, hei hian nunna leh   thihna inkar hlat loh zia leh nun hlut zia a hmuhchian tir hle. India   zalenna sualtu ropui Swami Vivekananda, Mahatma Gandhi leh Vinoda Bhave   te lehkhabu ziak tha tak tak a chhiar thin a, hei hian ram tana thawh   chakna leh ram hmasawnna atana hun puma thawh duhna nasa tak a pe a.   Tichuan kum 1975 khan ama duhthlanna angin sipai atang chuan a pension   ta a ni.
              Hetia sipai a bansan hnu hian an khua Ralegan Siddhi lamah hawin   khawtlang tana rawngbawlin a hun a hmang ta. Khaw rethei leh ro,   hnuchhawn leh hlamchhiah Ralegan Siddhi ah chuan nasa takin hma a la a,   mipui te sum leh pai, ei leh bara an dinhmun nasa takin a chawikang a   ni. Khawtlang nun siamthat nan Zu do chu thil tul ber a ngaiin thalai   pawl a din ‘Tarun Mandal’ hmang chuan zu nasa takin an do a, an   khua a zu dawr te chu khar niin zu siamtu te pawhin an bansan a an   khuaah chuan zu an khap hial a ni. Hei bakah hian loneitu rethei tak tak   te’n mihausa buhfai an puk theih na tur Grain Bank te dinin khaw ro  tak  Ralegan khua chawmna tur tui te an khuap a, Bawnghnute thar chhuah   lamah hma nasa taka a lak bakah hnam hnuaihnung khawih thian lohna   dan(untouchability) helaia an la kenkawh te a tireh a, vai inneih hautak   tak chu mi rethei te tana a huphurhawm em avangin a ruala inneih te a   rawt a, an khua hian an hlawkpui hle.
            Hazare hian Maharastra state huap pawhin nasa takin eirukna a do a, mipui aiawha eirukna do pawl Bhrashtachar Virodhi Jan Aandolan   (BVJA) chu dinin hma nasa takin an la bawk. Kum 2000 chho khan   Maharastra state a Right to information chak zawk hman theihna turin   sawrkar an nawr a, heimi zulzui hian tuna rampuma hman mek Right to   Information Act  pawh hi duan a ni. A hmalakna zawng zawng hi kan   sawiseng vek lo ang, chuvangin Lokpal Bill chungchanga a hmalakna hi han   thlir dawn ila.
            Lokpal Bill leh Anna Hazare :   Kumin kum tir lam khan Hazare hian sawrkar laipui chu Jan Lokpal Bill   pass turin Satyagraha a neih khum a. April 5, 2011 khan thih thlenga   chawnghei tumin Jantar Mantar, Delhi ah a insuan lut a, hetah hian   sawrkar chu eirukna dona tur bill(Lokpal Bill)  siamtu tur sawrkar leh   mipui aiawh Joint Committee din turin a nawr a ni. A nawr na hi Prime   Minister in a hnawl hnuin lehkha a thawn a, chutah chuan, “Lokpal Bill   passed anih hma chuan chaw ka nghei dawn,” tiin lehkha a thawn a ni.
              He a hmalakna hi chanchinbumi leh mipui tam takin an ngaiven hle a, a   chawnghei hi mi 150 chuangin an zawm nghal a, Social Worker lar tak tak   Medha Patkar, Arvind Kejriwal leh hmeichhe IPS hmasa ber, Aizawl-ah  pawh  lo awm tawh Kiran Bedi te chuan Hazare hmalakna hi an thlawp thu  hi an  puang nghal a, Twitter lamah pawh milar Ravi Shankar, Swami  Ramdev Swami  Agnivesh, Kapil Dev etc ten an thlawp thu an puang bawk.  He a chawnghei  naah hian politics lama hamthatna um pawl an awm a hlauh  avnagin  Politician te tel a phal lova, rawn zawm tum tu politician lar  Uma  Bharti leh Om Prakash Chautal te chu hnawhkian an ni. Jan Lokpal  Bill  hmangtura nawrna hi khawpui lian Guwahati, Mumbai, Chennai,  Bangalore,  Ahmedabad, Shillong, etc ah te pawh kalpui a ni.
              April 8, 2011 khan India sawrkar chuan Hazare thil phut te hi tih   hlawhtlin a tiam a. April 9 ah notification tichhuakin Hazare-a rawtna   angin Jan Lokpal Bill Chairman atan politician leh Co-Chairman atan   mipui zinga mi Politics a inhmang lo a ruat ta a, he ruahmanna ang hi   chuan Pranab Mukherjee chu Chairman niin Shanti Bhushan chu Co-Chairman   atan a ruat a ni. Committee member atan hian sawrkar lam atangin   Minister pali P. Chidambaram, M. Verappa Moily, Kapil Sibal leh Salman   Khurseed te ruat an ni a, mipui aiawhin amah Anna Hazare, N. Santosh   Hegde, Prashant Bushant leh Arvin Kejriwal te a ruat a ni.
              Hetianga a nawrna te sawrkarin a tihhlawhtlin hnu hian Hazare chuan a   chawnghei chu a ti tawp a, Sawrkar hnenah August 15, 2011 hmaa Lokpal   Bill pass ngei turin a ti thung a, hun tiam chhunga pass anih loh chuan   ram pum huapa nawrna ‘Second Struggle for Independence’ (zalenna sual   vawihnihna) a kalpui tur thu a sawi. Tunah hian Prime Minister, Supreme   Court Chief Justice leh Judge dangte he Bill-a huap tir leh tir loh   chungchangah ngaihtuahna an seng leh mek a, Hazare hian Party hotu hrang   hrang kawm kualin an rilru hneh a tum hle a ni.
              Hetianga nasa taka eirukna a do rual hian amah thah tuma phiarrukna   pawh a tawng a, mahse thih pawh huamin Anna Hazare hian huaisen takin   Eirukna leh Hlemhletna hi a do a ni
              Milem bia te pawhin hetiang khawpa eirukna an do ngam lai hian keini   Kristian te hi enge kan an ve le. Eirukna leh hlemhletna duh lo inti vek   si hian kan do ngam lo a ni mai lo maw? Kan ram thanmawhbawk leh kan   thlarau nun tichingpen tu Eirukna hi thalaite pawh hian theih tawp a kan   do a tul takzet a ni. Bible-in ‘Sual dovin thisen chhuak khawpin in la   tang lo va..” (Hebrai 12:4) min tih ang hian Eirukna sual do hian  Zofate  hi kan la tang tawk lo a ni. Hawh u! Eirukna hi tih tak zetin do  ila i  bansan ngam ang u
------------------------------------------------------------------
WIKILEAKS leh JULIAN ASSANGE
Gilbert 
                      Wikileaks hi hlawkna um lemlo a pawldin a ni a,   internet-ah website siamin, chumi hmang chuan ram, pawl leh mimal hrang   hrang thuruk te mipui mimir hmuh theih a phochhuaktu lar tak an ni a.  An  website hi 2006 atanga The Sunshine Press in an phochhuah niin Oct  4,  2006 ah registered a ni. Wikileaks website siamchhuak tu chiah leh a   thluak bur ber hi tunge anih hriat anilo a, amaherawhchu Taiwan,  Europe,  Australia, South Africa leh US ram atanga China sorkar dodaltu  leh  chanchinbumi thenkhat, mathematicians leh technology lama mi thiam  tak  tak te inzawmkhawmin a an din ni a ngaih a ni. January 2007 atangin  tuna  Wikileaks hotu ber Julian Assange leh a ho te hian mawhphurhna an  la  chho tan ta a, Assange chuan amah chu Wikileaks Advisory Board a  member  mai anih thu  a puang a, chutih lain ‘The Australian’ chanchinbu chuan Wikileaks dintu anih thu an sawi thung. Hetih rual hian Wired   magazine in an interview pui pakhat Wikileaks a volunteer chuan Julian   Assange hian Wikileaks dintu, thluakbur, aiawhtu, sum chevel khawihtu   leh engkim a engkim anih thu a sawi niin an chhuah thung. June 2009   thleng khan Wikileaks hian Volunteer in register mi 1200 chuang a nei   hman a, Advisory Board Member 8 an neih thu an puang bawk. Chutih lain   an website a board member ni a an chhal thenkhat te chuan Wikileaks nen a   in zawmna an neih lo thu an puang zui a ni.
                      Wikileaks hian a thil tum bulpui leh hmasa ber chu ‘Asia ram thenkhat   Soviet bloc, Sub-Saharan Africa leh Middle East-a mipuite zalenna   rahbehsak an nih dan puandarh leh chutiang tih chiang sawrkar leh pawl   hrang hrangte chetdan thuruk puandarh hna thawh’ niin an sawi a,   chutiang thuruk awmna lehkha pawimawh tlangzarh tur chu maktaduai 1.2   chuang January 2007 khan an nei hman a ni. Wikileaks hian thuruk tam tak   kaltlang tirna point pawimawh tak mai Tor Network kaltlang Server an   nei a, chumi hmang chuan China rama an hacker ten ramdang sawrkar thuruk   te lo lachhawngin ram hrang hrang 13 chuang te thuruk pawimawh   maktaduai chuang an lakkhawm theih phah ta a ni. Heng zinga tlemte chauh   hi Wikileaks ah hian tlangzarh a ni a, thuruk pawimawh leh ngaihnawm   tam tak kum 2011 hian tlangzarh leh an tum thu Julian Assange chuan a   puang bawk. Wikileaks hian Guantanamo Bay a US sipaite chetdan te, US   Presidential campaign laia Sarah Palin-I Yahoo Account te, Swiss Bank a   thildik lo tih chungchangte, 2008 Peru Oil Scandal te, Iranian Natanz   nuclear facility a Nuclear accident thleng chungchang te, Kauptthing   Bank lehkha pawimawh te leh ram hrang hranga US Embassy Cables   chungchang te leh lehkha pawimawh dang khawvel nghawrnghing thei khawp   tam tak an tlangzarh a ni. Wikileaks ah hian hnathawk mi 800 chuang an   awm a, heng mi te hian hlawh nei lovin volunteer in mahni remchanna hmun   hmun ah internet kaltlangin an thawk a ni. Kum khata an sum hmanral hi   Euro 200,000 vel ani a, a hnathawkte hian hlawh neisela chu an senso  hi  Euro 600,000 chuang atlin rin a ni. Heng an sum hman te hi an  website  hmanga an khawn khawm donations atanga an hmuh a ni. Donation  atang hian  kumtin Euro 900,000 chuang an huilut tih Wikileaks sum  chevel buaipuitu  Wau Holland Foundation chuan an sawi a, heng bakah  hian sum leh paia  puitu dang tam tak leh danhremi rawihna thlenga puitu  thahnem tak an awm  bawk a, Dec, 2010 atang khan Julian Assange leh a  nghet a thawk mi pali  te chuan hlawh an dawng ve tan ta a.Wikileaks  chanchin hi sei tak ziah  tur a awm a amaherawh chu kan hmun neih in a  daih loh avangin duh tawk  mai ang.
                    Julian   Assange hian Wikileaks hi kum 2006 khan a din a, Wikileaks hmang hian   Kenya ramin dan lo a mi a thah chiam chungchang te, Scientology Kohhran   ho thuruk te, US in firfiak pawl a man khawm te a tan tirna Guantanamo   Bay inrelbawl dan te leh lehkha pawimawh hrang hrangte mipui mimir   chhiar theih turin a tlangzarh a. Tun kum tir atang khan rah rang hrang   thuruk leh Iraq leh Afghanistan indona a US sawrkar inrawlh dan  kimchang  te a tlangzarh a. November 28 2010 khan Wikileaks larpui tak  hluai US  Diplomatic Cables chu a tlangzarh leh a ni. Heng a thil  tlangzarh te  avng hian ram hrang hrang te chuan an haw hle a, man a tan  ina khung a a  ka hupbeh sak an duh a ni. A bik takin US sawrkar phei  chuan Wikileaks  in sum an hmuhna Paypal, Visa leh Master Card hmanga  Wikileaks account  khawihchet theihloh a siam tumin hma nasa takin an la  nghe nghe a ni.  Interpol pawhin an Assange hi Wanted List ah an telh  hial a ni. Hetih  rual hian Wikileaks hotupa Julian Assange hi hmeichhe  pahnih pawngsual a  puh anih avangin Sweeden sawrkar chuan thubuai an  awrh tir a, Sweeden  sawrkarin European Arrest Warrant an siam hmangin Metropolitan   Police te chuan London ah  Dec 7, 2010 khan an man a, Dec 16, 2010  khan  London High Court chuan British Pound 200,000 a bail in a chhuah  leh a  ni. 
                    Hetianga   nasa tak a beih anih lai hian Assage hian tantu  leh faktu tam tak  a   nei a, Brazil President Luiz Inaco Lula da Silva chuan  Assange man a  ni  chu awmlo a ti in mahni ngaihdan sawi thei tura zalenna (freedom of   expression) rahbehna a ni tih a sawi a. Vladimir Putin, Russia Prime   Minister hlui pawhin Mipui Rorelna sawrkar hnuai a thil thleng awm lo   tak ani tiin a sawi. Hetih rual hian Ecuador Deputy Foreign Minister   Kintto Lucas chuan ‘Julian Assange hian Ecuador a awm hmun khuar a duh a   nih phawt chuan chenna tur in kan pe anga, chuta tang chuan duh ang   thalin a hna thawh a chhunzawm thei tur a zalenna a nei bawk ang,” tiin   thuchhuah a siam bawk. Julian Assange hian Award pawh a dawng tam hle   tawh a, Economist Freedom of Expression Award (2008), Amnesty   International UK Media Award (2009), Sam Adams Award (2010) etc te dawng   tawhin  Time Magazine chuan 2010 Person of the year  ah an thlang a,   Dec 24, 2010 khan French chanchinbu lar tak Le Monde pawhin Person of   the year atan thlang lehin Utne Reader chanchinbu pawhin ‘25 Visionaries   who are changing the world’ list-ah a telh bawk.
                      Julian Assange hi  Australian mi leh sa nimahse awm nghehna hmun   mumal(permanent address) a nei lo a, Australia, Kenya, Tanzania, Uk,   Iceland, Sweeden etc ah te reilo te te a awm kual thin niin a sawi.   Assange hian Switzerland sawrkarah humhimna a dil a, mahse US sawrkar   chuan Swiss sawrkar hnenah humhimna pe lo turin vaukhanna thu a   chhakchhuak thung a ni. Hetianga address mumal a neih loh avang hian dan   hremite chuan bail phalsak lo turin Court chu an ngen a, amaherawhchu   Assange-a puitu Journalist pakhat Vaughan Smith chuan Smith’s Norfolk   Mansion, Ellingham Hall address chu court ah thehlutin chuta awm tur   chuan thu tih tluk a ni ta ani.
Valentine’s Day
                        Valentine’s   Day hi kumtin a lo thleng ve ziah a, hei hi eng ni nge a nih a, enge a   tobul tih hi tun tum chu I han bih chiang dawn teh ang. He ni hi  kumtin  February 14-ah khawvel hmun hrang hrangah hman thin a ni a,  mahni  ngaihzawngte  thilpek hlanna ni leh hmangaihna lantirna ni atan  hman  thin a ni. Mizote pawh in he ni hi kan hlut sawt hle a, abik takin   Aizawlah hian he ni hi thalaite’n an hlutin Card leh thilpek (Gift   Items) zawrhna dawr hrang hrang te pawh Valentine’s Day lo thlen dawn hi   chuan a lun hle thin a, Party leh programme hrang hrangte buatsaihin  he  ni hi hlimawm taka hman thin a ni. He hmangaihna ni hi engtin nge an  lo  chinchhuah a, Kristian thalai te hian engtin nge kan hmachhawn dawn  i  han thlir dawn teh ang.
                          Valentine’s Day hi a lo chhuah dan sawi dan chi hrang   hrang a awm a, thu chiang erawh a awm lo. Kristian history ah hian mi   thianghlim Valentine emaw Valentinus tih hming pu hi mi pathum an awm a,   pakhat chu Rome khawpuia puithiam niin pakhat chu AD 197-a Terni-ah   Bishop kha a ni a, an pahnih hian Rome ah martar in an thi. A dang leh   chu North Africa a February ni 14 a martar a thi kha a ni a, a ni hi chu   a chanchin hriat tur a tlem hle.
                          Sawi dan chi hrang hrang a awm a, pakhatnaah chuan kum   zabi 3-na lai vel khan Emperor Claudius II khan indona a sipai chak  tha  tak tak a neih theih nan a lal ram chhunga tlangval te tan nupui  neih a  khap a, hei hi a chhan chu Emperor Claudius khan nupui nei  pavalai ai  chuan tlangval nupui nei lo kha sipai atan an chak zawk  bakah an that  zawk a rin vang a ni. Chutih lai chuan puithiam pakhat  Valentine a chuan  he khapna dan hi bawhchhia in a rukin tuak tam tak a  inneih tir thin a,  chu chu hriatchhuah a nih hnu in an man a, an  tihhlum ta a. Heta  Puithiam Valentine-a an tihhlum ni hi ‘Hmangaihna  ni’ atan an serh ta  niin an ngai.
                          Engpawh nise St Valentine leh Valentine’s Day hian  enge  inzawmna a neih tih sawi tur hriat nilo mahse Pope Gelasius I  chuan  February 14, AD 498 khan St Valentine-a pualin Feast a buatsaih  tan a. A  buatsaihna chhan hi hmanlai a Rome hoin chithlah thei tur a an  intih  thianghlimna ni denchhena a tih a ni. Tin, hmalaiin Rome-ah hian   February 13-15 hian chithlah theihna atan a inhlanna hun Lupercalia an   hmang thin a, hei bakah hian Juno Februa pawh an hmang thin bawk.
                          A tobul chu engpawh lo nise engtin nge an lawm chhoh tak zel?   Valentines day hi Catholic Holiday atan 498 AD khan Pope Gelasius chuan a   puang a, hei hi Pope Paul chuan kum 1969 kham Roman Calendar atangin a   paih a, mahse, a serh leh sang hrang hrang hman thin erawh chu phal a  la  ni reng thung a ni. Valentines day card upa ber hi British Museum-ah   hmuh theihin a la awm a, tin, Valentines day hlahril(Poem) chu Duke of   Orleans, Charles-a’n a nupui tan kum 1415 a Tower of London-a a tan  laia  a phuahsak ni a sawi a ni. Hemi hnu lawk hian King Henry V pawhin   thuziak thiam John Lydgate –a ruaiinValentine lehkhathawn a nupui   Catherine of Kalois tan a ziahtir nghe nghe. Valentine’s Day hi Great   Bitain ah chuan kum zabi 17-na bawr vela tang khan hman tan a ni a kum   zabi 18-na a lo herchhuah meuh chuan mi hausa leh mi hnuaihnung chenin   Valentines Day hi an lawm a, thilpek te in pe tawnin hmangaihna thu kuta   ziak chu an inhlan thin a, thu thlum tak tak ‘Roses are red, Voilets are Blue…’   tih vel te chu an uar thei hle, kum zabi 18-na tawp lamah tunlai a kan   uar em em Valentine’s Day Card hi siamchhuah tan a lo ni ta a, France   velah chuan lehkhamawi, Lace leh Ribbon a cheimawi an uar hle. US –ah   pawh kum zabi 19-na lai vel khan Great Britain atanga la lutin   Valentines day hi hman ve tan a ni.
                          Valentine’s Day a kut ngei a ziah hmangaihna thuziak mawi tak tak  inpek  hi kum zabi 19 –na lai vel khan an ching hle a, inngaizawng karah  chauh  pawh nilovin thiante, chhungkhat laina te, lehkha zirpuite leh   thawhpuite hnenah duhsakna leh inthianthatna thuzuak te an hlan thin a   ni. Kum 1797 khan British Publisher pakhat chuan ‘The Young Man’s   Valentine Writer’ tih lehkhabu a tichhuak a,chu lehkhabuah chuan   ngaihzawngte tana hmangaihna thu lungkuai tak tak leh chang nalh tak tak   thlankhawm chu chu lehkhabu ah chuan a dah a, chung thuziak te chu  card  ah la ziak chhawngin an inthawn ta thin a ni. Lehkhamawi atanga  siam  pangpar, ribbon leh lace a cheimawi chu kum zabi 19-na chho vel  khan a  lar hle a, UK ah phei chuan heng thilpek lei nan hian kumtin  Pound  Billion 1.3 vel hman a ni thin a, tin card hi Maktaduai 25 chuang   inthawn thin ni a hriat a ni bawk. Heng bakah hian Pangpar, Chocolates   leh thilpek dang te inpek an uar hle bawk.
                          Valentines Day-a card inthawn hi tunlaia khawvel thiamna in a rawn  hrin  internet lo lar chhoh tak hnu hian a tla hniam hle in a lang.  Internet  kal tlangin duhsakna thuziak te, e-cards(thuziak mawi tak tak,  print  chhuah leh theih) te leh thildang tam tak a in thawn theih tawh  a, hemi  piah lamah hian hei aia a nawlpuiin an hman lar zawk Mobile  phone  hmangin Valentine’s Day SMS chu  thiante, star ruk deuh leh  ngaihzawngte  duhsakna hlan nan tunlai thalaite hian an hmang tangkai  hle. Kum 2010  khan Valentines day a internet kaltlanga e-card in thawn  hi maktaduai 15  chuang a tling niin chhut a ni. Heng bakah hian  Valentine’s Party leh  chhungkua emaw thianzaho emaw, ngaihzawng leh  nupa bil a Restaurant a  zanriah kil ho te an uar hle bawk.
India   ram leh Valentines Day: India ramah pawh kum 20 kalta vela tang khan   Valentines Day hi chin chhoh a ni ve a, thalai te zingah a tla na in   ngaihhlut a hlawh viau laiin Hindu ho zingah inhnialna a chawk chhuak in   ngaihdan buluk tak tak a chawk chhuak nasa hle. Hei hi a chhan ni ber a   lang chu Valentines Day in a ken tel, khawlai a inkai chunga kal te,   kawppui te nen a inhmangaihna vantlang hmaa lantir te a tel avang leh   khawthlang leh Kristian sakhua nghawng ni a an hriat avangin Hindu   kulmuk ho chuan an duh lo hle.
                          Kum 2004 khan Hindu kulmuk ho chuan Valentine’s Day lawman a tel te  chu  kutthlakah an vau a. Uttar Pradesh a Hindu kulmuk Bajrang Dal  hotupa  Ved Prakash Sachchan chuan , “Valentine’s Day lawm hi Indian  culture tih  dalna hmanrua atana khawthlang mite hmanrua a ni a, Indian  Culture hi  khawthlang serh leh sang hmanga tih dal kan phal ngai  lovang” tiin thu a  chhuah dum dum a. Chutih rualin Hindu kulmuk pawl  tho Shiv Sena chuan  ‘Khawthlang ramin kan thalaite sum an eiralna  hmanrua” tiin an lo do ve  mek bawk a, Valentines Day behbawm thil  zawrhna dawr atangte in bungrua  la chhuakin an ti chhia a khawlaiah te  an hal bawk a, hmun thenkhatah  chuan Valentine’s Day Party a tel te kut  an thlak bawk a ni. 
Mizoram   leh Valentines Day: State sawrkar leh mipui nawlpuiin hriatpui lem lo   mah ila Mizoramah pawh Valentine’s Day kan lawm thinna hi kum 10 chuang  a  ni tawh awm e. Amaherawhchu kan hlut dan a khua leh a mihring azirin  a  in ang lo a, a bik takin Aizawlah lawm nasat thin a ni. He hun  denchhen  hian mi hrang hrangin Party te an throw a, a thenin chaw  eikhawmte an  buatsaih a, tin mombati hnuaiah romantic takin Candle lit  Dinner  buatsaihin ngaihzawngte nen an kil bawk a, chutiang bawkin Card  zawrhna  dawr te chu a khat heng hung mai a ni. Hei bakah hian thil  chhinchhiah  tlak tak chu Nikum 2010 atang khan Valentine’s Day ah  Thisen pek runpui  ‘Blood for your Valentine’ hun hman thin a ni a, mi  lar leh lar lem lo  te’n damlo te tan an thisen te an donate thin a ni.  hei hi Valentine’s  Day hmandan tha tak leh zawngchhang  thlak tak a ni  awm e. Mizo te  pawhin he hun hi kan hlutin thilpek pawh kan uar ve tawh  hle. Thilpek  langsar zual te chu Teddy Bear, Rose, Chocolate, Cards,  leh thilpek  dangte a ni awm e. Hmangaihna nei leh midangte hmangaih  thei tura  Siamtuin a siam kan ni a, hmangaihna lantirna atana thilpek  kan inpe te  hi a lawmawm a, a ropui a ni. Mahse he hun hlu tak hnam  fing hmasa zawk  ten kum zabi engemawzah an lo hman tawh hi keini hnam  naupang te hian  kan lo chhiatpui leh pek ang tih a van hlauhawm em!
Kristian   Thalai leh Valentine’s Day: ‘Hmangaihna chauh lo chu tuma engmah ba  suh  u’ tih te leh inhmangaih tawn tura inzirtirna tam tak kan Bible-ah  kan  hmu. Pathianin mihringte hi inhmangaih turin min duh, chu chu a  thil tum  pawh a ni. Zep thu a chenglo, kan rama Kristian thalai tam tak  zingah  pawh hmangaih emaw ngaihzawng emaw nei tam tak kan awm ang, chu  chu  mihring dan a ni. Thianghlim taka inngaihzawn hi a mawi a, Pathian   duhdan pawh a ni. Valentine’s Day (Hmangaihte Ni) a lo thlen hian kan   hmangaihte hmangaihna kan hlan hi a sual em ni?
                          Khawvel pumah February 14 hian Valentine’s Day an lawm anga thilpek te   inpe tawnin hun hlimawm tak tak an buatsaih leh dawn. I ngaihzawng nen   intekrek fal in nawmsip in bawl dawn nge tun Valentine’s Day atan hian  i  Valentine atan ISUA i sawm zawk dawn? Hmangaihte ni lo thleng turah hian ngaihzawng nei te leh a neilo te pawhin ISUA KRISTA hi kan Valentine   ah sawm ila, kan thinlungah hmun siam sak in amah nen inpawlna hun   duhawm tak hmang ila, tichuan inchhirna tur awm lovin VALENTINE’S DAY   hlimawm ber leh hlawkthlak ber kan hmang dawn zuk nia.

----------------------------------------------------------------------------
  OPERATION AUCA 
Huaorani hnam tana nunna hlantu missionary te 
Operation   Auca chu US Missionary 5 Jim Elliot, Nate Saint, Ed  McCully, Peter   Fleeming leh Roger Youderian te’n Ecuador ramhnuai a  cheng, tuma la   tlawhpawh loh leh tlawhpawh duh lo ‘Huaorani’/'Aucas hnam  mawl tak te   zinga Chanchin tha hril tura an beihna kha a ni. Heng hnam  te hi deh an   khirh a, an in la hrang a, hnamdang an hmuh apiang chu enge  tih an  tum  pawh ngaihtuah hmasa lovin an that mai thin.
Missionary 5 te
Missionary 5 te
Heng   hnam mawl te zinga rawngbawl duhna thinlung pu chung  hian Jim Elliot   leh a thian te chuan September, 1955 khan he lai ram hi  an luh chilh  a,  an hnam zia rang an hriat avangin an tlawhpawh mai ngam  bik lo.  Heng  hnam mawl ho awmna atanga hla vaklo ah camp an buatsaih a,  chuta  tang  chuan an khaw chung zawnah Jet a thlawk kualin thilpek te an  va  pe thin  a ni. Heng Missionary zinga pakhat NATE SAINT hi indopui II  na  laia  Pilot thin a ni a, hemi tum pawh hian Jet khalh tu a ni nghe   nghe. 
Nate Saint leh a thlawhna
Chutia   Aucas ho khaw chunga an va thlawh hmasak ber tum chuan thlawhna  thawm   an hriat in an biru vek a, an khua a in lian ber kawtah chuan  thilpek   an thlak thla a, chutiang chuan nitin an va ti thin a ni. Ni   engemawzah  an tih hnu chuan Aucas ho pawh chuan an thilpek khaithlakna   Bawm  pakhatah chuan Vaki leh balhla thilpek atan an thawn chho ve a,  chu   thil an hmuh chuan Missionary 5 te chu an hlimin Aucas hnam zinga    rawngbawlna kawng Pathianin a hawnsak dawn ah an ngai a an hlim hle
Tichuan Aucas hnam luhchilh tumin January 3, 1956 khan Missionary 5 te chu Curray River kam, ‘Palm Beach’ hmunah in bengbel turin an thawkchhuak ta a. Chu hmun atang chuan Aucas ho khua chu hla lo te a ni. Tichuan an khaw chungah thlawk kualin anmahni tlawh tur leh inhmu turin an sawm a, tichuan Aucas Pa leh nu pahnih hi an camp ah chuan an rawn kal hlawl mai a, chuta a mipa ber Nankiwi chu thlawhna chuan an khaw chungah te an thlawh kual pui a, a hlim hle. Missionary te chuan Nankiwi hnenah chuan a tuk chawlhni a chulai hmuna midang/a thiante hruai turin an chah a, Nankiwi te chu an haw ta a.
Tichuan Aucas hnam luhchilh tumin January 3, 1956 khan Missionary 5 te chu Curray River kam, ‘Palm Beach’ hmunah in bengbel turin an thawkchhuak ta a. Chu hmun atang chuan Aucas ho khua chu hla lo te a ni. Tichuan an khaw chungah thlawk kualin anmahni tlawh tur leh inhmu turin an sawm a, tichuan Aucas Pa leh nu pahnih hi an camp ah chuan an rawn kal hlawl mai a, chuta a mipa ber Nankiwi chu thlawhna chuan an khaw chungah te an thlawh kual pui a, a hlim hle. Missionary te chuan Nankiwi hnenah chuan a tuk chawlhni a chulai hmuna midang/a thiante hruai turin an chah a, Nankiwi te chu an haw ta a.
Nate Saint leh Aucas hnam Nankiwi te an inhmelhriat
A   tuk Sunday chuan Pilot Nate Saint chuan an camp a awm ve a nupui chu    Radio a bia in Aucas hnam te nen an inhmu dawn a, inkhawmna pawh an nei    maitheih thu leh an chanchin chu tlai dar 3-ah chiang zawka a hrilh  leh   tur thu a hrilh a, mahse beisei loh takin Aucas pa thlawhna a an  phurh   kual Nakiwi khan khua a han thlen chhoh leh khan thu thang dik  lo a lo   thehdarh chu niin a tuk SUnday January 8, 1956  chuan Aucas  hnam ho   chuan chung Missionary 5, Jim Elliot, Nate Saint, Ed McCully,  Peter   Fleming, leh Roger Youderian te chu an that fai ta vek a ni. He  mi tum   hian heng missionary te hian anmahni invennan Pistol leh Silai  an pai   theuh a, amaherawhchu an silai te hmetpuak a Aucas hnam in  chanchintha   an dawn loh ai chuan an silai te dah tha in Aucas ten  chanchintha an   dawn a Pathian an hriat theih nan an nun an hlan ta a  ni.
an feiin chanchintha hrilh tu te an khawh hlum”
Steve Saint an a pa rawngbawlna chhunzawmin Aucas hnam te zingah rawng a bawl

He   Martarna hian mi tamtak thinlung a kahwih em em a, Pilot Nate  Saint-s   farnu Rachel Saint leh Jim Elliot-a nupui Elisabeth Elliot te  phei   chuan Aucas hnam ho zingah rawngbawlna an chhunzawm a, an pasal leh  an   unaute thattu Aucas hnam ho chu hmangaih tak a Pathian thu hrilh a    enkawl in hnam mawl tak leh nunrawng tak te chuan Kristian sakhua zuiin a    la zui ve lo te tan nasa takin hna an thawk a, Missionary 5 thattu te    pawh chuan piantharna an chang a ni.
Pilot thi ta Nate Saint a fapa Steve Saint hian tun thleng hian Aucas hnam ho zingah hian rawng a la bawl fan a, A pa, Nate Saint a leh Missionary dang thattu Aucas hnam Mincaye-a chu a rawngbawlpui pawimawh ber pakhat a ni.
Nate Saint-a fapa Steve Saint chuan a pa thattu Mincaye nen rawng an bawl dunPilot thi ta Nate Saint a fapa Steve Saint hian tun thleng hian Aucas hnam ho zingah hian rawng a la bawl fan a, A pa, Nate Saint a leh Missionary dang thattu Aucas hnam Mincaye-a chu a rawngbawlpui pawimawh ber pakhat a ni.
 


 
No comments:
Post a Comment